«Бизни борчубуз – законну тийишлисича толтуруу»

Адамны эмда инсанны  правосун сакълаугъа шёндю бютюн кёп эс бёлюнеди. Ол себепден уголовный законодательствогъа да жангыдан къаралып, бир-бир жорукълары жумушатыладыла,  Россей Федерацияны  уголовный-толтуруучу системасы тапландырыла барады.  Ма аны эм башха затланы юсюнденди  УФСИН-ни таматасыны уголовный-толтуруучу системада адамны  правосун сакълау жаны бла болушлукъчусу, ич службаны подполковниги ТЕКАЛАНЫ Рита бла ушагъыбыз.

 - Бек алгъа берген  сорууум   къужур кёрюнюрге да болур, алай уголовный-толтуруучу системада жумушакълыкъ этиу бла асыры оздура болурбузму?

 - Хар адамны, уголовный жууапха тартылгъанына да къарамай,  законнга тийишли эркинлиги сакъланады.  Иши сюдлюк болгъан инсан  къаллай тюрлю жууапха тартылса да, ол санда жамауатдан кери этилсе да, кесини къыралыны инсаны болгъанлай къалады. Аны себепли  РФ-ни Конституциясында жазылгъан  правола эм борчла бла хайырланыргъа эркинди, алай бир къауум белгили тыйгъычланы да эсге алып. Бизни борчубуз а  законну тийишлисича  толтурууду.

- Сёз ючюн, медицина бла жалчытыуну алайыкъ. Арт жыллада, мен билгенден, бу системада  аны качествосу иги да ёсгенди.

- Колонияда тургъанлагъа  медицина болушлукъ керек болса, аны хакъсыз эмда бийик даражада аладыла, ол санда  багъалы багъыуну да. Флюорография аппаратланы, эндоскопия эмда УЗИ, къан басымны кёргюзтген эмда электрокардиограмма  оборудование  жангыртылгъандыла. Кёзлеге бакъгъан кабинетле да хар не кереклери бла жалчытылыпдыла, ёпге аурууну ачыкълагъан  регион бактериология лаборатория ишлейди. Бу  тизмени дагъыда андан ары созаргъа боллукъду.  Медицина керекле бла тынгылы жалчытыу – ол  тутмакъланы праволарын сакълау жаны бла  эм магъаналыладан бириди.

- Сен тамамлагъан ишде  къаллай да болсун, къыйын болумгъа тюберге тюшгенмиди?

 - Биринчи заманда,  колониягъа ишлерге келгенимде анга тюзелялмай кёп къыйналыргъа тюшгенди. Алгъан билимиме кёре  юристме, бу системада жыйырма жылдан артыкъ заманны ишлейме, аладан бешиси уа шёндюгю къуллукъда. Бек алгъа энчи къауумну  эсебин жюрютюу жаны бла  кичи инспектор эдим. Коллективде ишлегенле манга бек иги болгъандыла, ишими тап эмда тынгылы бардырыргъа  болушхандыла.  Аз - аздан  ишиме  да тюзеле, энчиликлерин билип башлайма.

- Сиз эркинликге чыгъарыкъ адамны документлерин хазырлап, къолуна тутдуруп, баям, мындан ары  сизни системагъа тюшмезин айтып, ангылата да болсурсуз.

- Хау, ол алайды. Билемисе, мындан чыгъаргъа тебиреген адамны документлерин, къурар, ол угъай да бу къыралны инсаны болгъанын тохташдырыр ючюн, бизге бирде   уллу къыйын салыргъа тюшеди. Аланы  къолуна тутдуруп, сен айтханча, тынгылы ушакъ да этип,  экинчи аманлыкъ иш этмезге сёз да  алып, эркинликге жибересе, ол а бир кесекден биягъы  бери тюшеди. Ма  ол зат бек  къыйын кёрюнеди. Сен биягъы аманлыкъчы ишни нек этдинг, деген сорууунга уа: «Къалай эсе да, алай болуп къалгъанды»,- деп жууаплайды ол. Алай  болмаса, экинчи  ючюнчю да къайтып бери тюше турмасала бек ыразы эдик.

-Тутмакъла асламында къаллай соруулары бла келедиле аллынга?

- Кёбюсюнде тутмакъланы жууукълары, ахлулары келип, башха регионда тутулуп олтургъанны бери- жашагъан жеринде тутмакъда турурун  тилейдиле.  Алай, жарсыугъа, республикада   тийишли  режимли  колонияла болмагъанлары себепли, Къабарты-Малкъарда жашагъанлагъа  къыралны кёп башха жерлериндеги  колониялада ётдюрюрге тюшеди  белгиленнген заманларын. Жууукъларына уа, сёзсюз, алагъа барып жокълагъан  къыйынды. Узакъда тургъан жашын, къызын, баш иесин, къарындашын, юй бийчесин, эгечин барып кёрюрге кёплени къолларындан келмейди. Социал-хайырлы байламлыкъла уа юзюлмезге керекдиле. Ол а  тутмакъгъа тюшгенлени тюз жолгъа турууда  магъаналы шартладан бириди. Бизни миллетлеге уа ол бютюнда магъаналыды эмда керекди.

-Системада арт заманлада не затла  тюрлендирилгендиле?

-Пенитенциарный системада  тюрлендириу ишле 2010 жылда башланнгандыла. Ма ол замандан бери, тутмакъланы саны биле-биле азайгъанды. Ол а  уголовный кодексде да жумушакълыкъ  бардырылгъаны бла байламлыды. Россейде  жууапха тартыуну жангы тюрлюсю  кийирилгенди – борчлу халда ишлетиу. Ол а  эркинликни сыйырмау бла байламлыды. Аны ючюн деп,  2019 жылны январь айындан башлап, Прохладна  районда 1-чи номерли Тюзетиучю ара ишлейди.  Россейни  УФСИН-ни  Къабарты-Малкъарда  4-чю  эмда  5-чи номерли колонияларында 50 эр кишиге  эмда 40 тиширыугъа  жери болгъан  энчи  участкала къуралгъандыла, ала тюзетиучю аралача ишлейдиле. Анда тургъанла  мобильный телефон, Интернет  бла да хайырланыргъа, граждан кийимле киерге, кеси хакъына, сюйгенича  аш-суу алып ашаргъа, ичгини къаллай тюрлюсю, наркотикле да  эркин этилмейдиле эмда  башхалача ишлеп, хакъ алыргъа, борчун тёлерге да эркиндиле. Алай мында  жаланда бир ненча тыйгъыч барды, аланы санына –  арада тургъанла  кеслери сюйген ишни сайлаялмайдыла.

 -Арт жыллада колониялада тутмакъланы саны да азайгъанды дегенсе. Къалай бла?

 -Хау, ол алайды. Аны сылтиауцларын башда да бир айтханма. Андан сора да, колониялада тутмакъланы саны  не къадар аз болса, аланы энчи жерлери да аслам болады, жашау болумлары да  игиленеди, хар бири бла энчи ишлерча онг да аслам  табылады. Орталыкъ аманлыкъ иш этип, биринчи кере  сюдлюк болгъан адамны юсюнден айтханда, аны  уголовниклени  арасына къошмай,  эркинлигин да сыйырмай къойса игиди. Нек дегенде,  тюрмеде олтургъанланы араларына тюшген адамны, уголовный авторитетле олсагъат кеслерини жолларына саладыла, ала криминал бла  байламлыкъла жюрютюп башлайдыла.

-Рита, сорууларыма тынгылы жууап бергенинг ючюн сау бол, ишингден къууан.