Жамауатха къуллукъ этиу

1971 жылны апрель айыны ахыр кюнлеринден биринде Къабарты-Малкъар АССР-ни Баш Советини Президиумуну Председатели Гыттыуланы Магомет магъаданчыланы урунууда жангы жетишимлери бла алгъышларгъа, социалист эришиуде айырмалы болгъанлагъа къырал саугъала берирге ары баргъан эди. Ол кюн Ата журтубузну бек сыйлы саугъасы уа Моллаланы Окъупну жашы Шарафутдиннге берилгенди. 

Ол кесини бригадасы бла магъадан къазыугъа къысыр къаяны жырып, тик энишге жол ачыуда битеусоюз рекорд тохташдыргъан эди. Огъурлулугъу, келбети бла да тёгерегиндегилеге къууат берген, ишге жетсе, къурчдан къаты, арый-тала билмеген таулу жаш кесини нёгерлери бла бир айгъа  къаяны теренинде 766 метр жол жюрюгенди. Ташны сыгъып, сууун чыгъаргъан деп да аллай адамлагъа айтхандыла.

Гыттыу улу Моллаланы Шарафутдинни ёшюнюне Алтын жулдузну бла Ленинни орденин тюйрей туруп, аны юсюнден айтхан ыспас, махтау сёзлери бюгюн да къулагъыма эшитилгенлей турадыла. Ол кюн тырныауузчула асыры къууаннгандан, бирини ызындан бири сахнагъа чыгъып, сюйген, багъалы кёрген адамларын Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы атха тийишли болгъаны бла алгъышлагъанларында, мени да тёппем кёкге жетгенча болгъан эди. 

Андан бери таныйма, байламлыкъ жюрютеме Моллаланы Шарафутдин бла. Республикада мен билген адам болуп, аны юсюнден ахшы сёз айтмагъан, анга бийик багъа бичмеген инсан кёрмегенме. Андан эди къыралны, республиканы жамауат жашауларында магъаналы жерни алгъаны. Ол партияны съездлерине кёп кере делегат болгъанды. Къабарты-Малкъар обкомну бюросуна членнге бир ненча кере айырылгъанды. Аллай даражагъа жаланда игилени игилери тийишли болгъанларын тамата тёлю биледи. Къалай той-оюн бла ашырыучу эди республиканы жамауаты кесини сайлама жашларын бла къызларын ол бийик даражалы форумгъа – партияны кезиулю съездине. 

Социалист Урунууну Жигити Молла улу Къабарты-Малкъар АССР-ни Баш Советини юч чакъырылыуунда да бир бири ызларындан депутатха сайланнганды. Сау 12 жылны ичинде ол бийик атны намыслы жюрютгенди. Производстводан тышында, заманыны асламысы айырыучуланы тилеклерин, излемлерин, аманатларын толтуруугъа кетгенди.

- 70-чи, 80-чи жыллада Ата журтну аллында социалист борчланы толууларын жалчытыуда Тырныауузну къаллай уллу магъанасы болгъанын бюгюнлюкде кёпле ангыламазгъа да болурла, - дейди Шарафутдин мени бла ушагъында. - Алай партия, совет органла, артыкъда депутатла, кече жатмай, халкъгъа къуллукъ этгендиле деп мен бюгюн арсарсыз айталлыкъма.

Ишлеген адамлагъа урунуу, жашау болумла къурау - ол борчланы бек биринчилери эдиле. Нек десегиз магъаданчыны жашар жери, ашар ашы тынгылы болмаса, андан иги ишни къалай сурарыкъ эдик. Аны себепли айырыучу болсун, биргебизге магъадан къазгъан болсун,  къайсы бири да жарсыуларын айтсала манга,  депутатха,  аланы тынгылы этгинчи, тынчлыкъ болмагъанды.  

Адамланы тилеклерин  толтурууда ол заманда да тюбей эдиле, аз болсала да, бюрократла, керексиз сылтаула излеучюле, адамланы жарсыуларын эшитирге, алагъа болушургъа сюймеучюле. Депутатлагъа уа аллайлагъа къажау кюреширге, фатарлары тарлагъа, жокълагъа Советлени юслери бла онг тапдырыргъа тюшгенди. Шарафутдин депутат мандатын толусунлай халкъгъа къуллукъ этерге хайырланнганды десем, жалгъан сёз айтмам.

Мени ол оюмуму белгили жазыучу эм поэт, жамауат ишге тири къатышыучу Гуртуланы Солтанбекни жашы Салих да къатлап айтханды:
- Миллетибизде бек адепли адамларыбыздан бириди деп таукел айталлыкъма. Ол, сабий  заманындан окъуна къара ишде  кеси къыйыны бла ёсюп келип, уллу намысха, хурметге жетишгенди. Битеу уллу къыралгъа атын айтдыргъан даражагъа жетгенде да, адебине, къылыгъына, огъурлулугъуна кертичилей къалгъанды. Чынтты таулу кишилей жашагъанды. 

Шарафутдин, депутат борчун толтура, кесини деберин хайырлана, бир-бир къыйын болумгъа тюшген юйюрлени сабийлерин тюз жолгъа салыугъа да заманын кёп къоратханды. Аны юсюнден былай айтханды ол:

- Ата-аналарыны айтханларына сыйынмай, юйлеринден абирек болуп айланнган жаш адамла жамауат жашаугъа да къоркъуулу эдиле. Аланы осал юлгюлери адепли юйюрлени сабийлерин тюз жолдан ажашдырмаз ючюн, биз, депутатла, производствону алчылары бир болуп, милиция бла келишип, хаулеликге берилгенлени юйге жыяргъа, школлада парталаны артларына олтуртургъа кёп къыйын салгъанбыз. Аны ючюн ата-аналадан, власть органладан ыразылыкъ да алгъанбыз. Бу ишге аллай бир магъана берирге керекмейди дерикле да болурла.

Алай мен алагъа былай айтырыкъма. Шахарда, элде да бир тапсыз къылыкълы жаш адамны  эслемегенле, кёрмегенле болуп, кеси алларына бошлап къоюу – ол саулай жамауатха  уллу хатады. Аллайланы тюзетиуге уллу кёллю болуудан чыкъгъандыла бусагъатда тынчлыкъны алып тургъан мурдарла. Советле, партия да аллай жарсыуланы алгъадан  кёре билгендиле, тюзетиуню мадарларын да этгендиле. Ол ишни ал сатырында уа депутат корпус баргъанды. Андан эди  юйлени эшиклери, терезелери темир чалдишсиз болуучулары, орамлада сауутланнган адамла айланмагъанлары.

Депутат ишине жангыдан къайтып, Шарафутдин дагъыда кёп шарт юлгюле келтирди. Ма аладан бири. «Бир жол, - деди ол, - тиширыула, манга жолугъуп, кёп тарыгъыуларын айтдыла. Ала Абайладан эдиле. Бирине 75, экинчисине 70 жыл бола эди. Отузунчу жыллада

Узбекистаннга кулакла, байла бла кёчюрюлген бийче къызла эдиле. Андан, 1957 жылда малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден къайтханда, туугъан жерлерине келгендиле. Уллайгъан тиширыуланы ахчалары-бохчалары, жашар жерлери, ашар ашлары болмай, къыйналып тура эдиле».

Къыйналмай не этерик эдиле ишлерге къарыулары болмаса, пенсия, пособие алмасала. Халал жюрекли, игилик этерге сюйген Шарафутдин аланы жарсыулары бла ол кюн окъуна халкъ депутатланы Нальчик шахар Советини толтуруучу комитетини председатели Алиевге баргъанды. Андан, Къабарты-Малкъар АССР-ни  Баш Советини Президиумуна дери жетип, къолайсыз, амалсыз тиширыулагъа пособияла берилирча этгенди. Ма алай эди 70-чи, 80-чи жылланы депутаты, аламат магъаданчы Моллаланы Шарафутдинни жашау жоругъу, иши да.