Аш-азыкъладан къыстырыкъ этерге керекмиди?

Быйыл жаз башында коронавирус аурууну тауушу чыгъып башлагъанлай кёпле тюкенлеге бла базарлагъа чабышып, къазауатда аш-азыкъладан къыстырыкъ этип башлагъандыла. Адамла жармаланы бла унну - машокла бла, чёплеу жауну, консерваланы уа орунла бла ташый эдиле. Аны къой, бирле, иш этип, аякъ жол къагъытдан да къыстырыкъ эте болгъандыла.

Ары-бери жюрюуге чек салынса, аланы бары да изленирик болурла. Алай, башын суугъа атханлай, битеу кёз кёргенни сатып алыргъа уа керек болмаз. Жаз башында къоркъуугъа алданнганла артда чогъож болгъан болур эдиле.

Шёндю коронавирус жангыдан кюч алып тебирегенди. Алай эсе уа, керекмиди къыстырыкъ этерге, керек эсе уа - неден? Аны юсюнден «Комсомольская правда» газетни корреспонденти Влад Смертин айтады.

Ахча

Къол хуржун алып тюкеннге чабарны аллында къытлыкъ болуруна къоркъур кереклиси бармыды деп сагъыш этигиз. Жаз башында аллай зат болмагъанды. Жаланда тюкенлени ишчилери товарланы чыгъарыргъа жетишалмай тургъан эдиле ансы.

- Энди уа сатыучула тынгылы хазырланнгандыла. Не тюрлю болумда да ышаннгылы ишлерча тийишли мадар этилгенди, - деп белгилегенди «Командор» компанияны консультация Советини таматасы Алексей Соколов.

Шёндюледе тынгылы затла сатып алыуну заманы да тюйюлдю. Сомну курсу доюн тюйюлдю: долларны багъасы сексен сомну къатларында турады, бир евро ючюн а 90 сомдан артыкъ тёлерге тюшерикди. Сёз ючюн, жылны аллында ала экиси да 10-15 сомгъа азыракъ тура эдиле. Алыучулагъа ол импорт товарла багъаракъ болгъанларын кёргюзтеди: бытовой техника, гаджетле, юс кийимле, косметика эм башха затла.

Валюталаны курсларыны башхалыкъларында ахча ишлеген аналитикле арсарлы болгъанлары кёрюнеди. Ала жууукъ кезиуледе сом кючлениригине сылтау кёрмейдиле. Алай быйылны ахырына неда келир жылны ал кезиулерине доллар бла евро азыракъ туруп башларыкъларына уа ишексиздиле. Аны себепли жангы телевизор сатып алыргъа сюе эсегиз, ахчаны да бир жанына салып, энтта да аз-маз сагъыш этсегиз иги болур, дейдиле экспертле. Бизни къыралда инфляция бек азды, аны себепли сомну сыйы хазна терк тюшерик тюйюлдю.

Отлукъ

Россейде не болса да бензинни багъасы кётюрюлюп барлыкъды. Водительле анга эрттеден окъуна тюшюннгендиле. Бютюнда шёндюледе - отлукъ рынокда уллу тюрлениуле бола баргъанында.

- Рынокда болум буруннгу жылдача алайды, - дейди Отлукъ союзну президенти Павел Баженов. – Оптовый багъала ёсе барадыла, розницаны уа властьла къолдан келгенича тыяргъа кюрешип тургъандыла. Сау ёмюрню иш алай болуп турур амал а жокъду; багъала аз-аздан кётюрюлюп башлагъандыла. Бу жол да алай боллукъ сунама. Нек дегенде, къыралны быллай багъаланы тюзюнлей тюрлендирир амалы жокъду, алай аланы бир чекде тутаргъа уа къолундан келликди. Къалай-алай болса да, бир талай замандан аланы кётюрюрге эркинлик берирге тюшерикди. Нек дегенде, кёп сетьле, бегирек да гитче АЗС-ле, хазна файдасыз ишлейдиле.

Алай эсе уа, бензинден аз-маз къыстырыкъ этсе, хата боллукъ тюйюлдю.

Отпуск кюнле

Самоизоляция, карантин неда «удалёнка» ишге чырмау тюйюлдюле, бегирекда аны юйден этер амал бар эсе. Адамланы да бу жаны бла артыкъ къысмайдыла.

Шёндюгю кезиуледе отпуск заманны хайырланыргъа артыкъ уллу онг жокъду. Нек дегенде, кёп тыш къыраллагъа жол жабылыпды. Аланы къайсыларына самолёт уча эсе - коронавирус бла байламлы чеклениуле бардыла. Сомну сыйы тюшгени ючюн да былтырдан эсе кёбюрек къоратыргъа тюшерикди.

Бизни къыралда уа курортланы бары да ишлейдиле, алай алада ауруу жугъаргъа боллугъу тыяды. Дачада уа кюз артында этер иш хазна жокъду.

Алай эсе, шёндю ишлеп, солуу кюнлени да къоратмай жыйып, келир жыл а тынгылы солуса иги болмазмы?

Къаллай продуктла сайларгъа керекди?

Аш-азыкъладан къыстырыкъ этмесегиз тынгысыз болуп тура эсегиз, аланы къайсыларын алса тап болурун белгилейик.

Бал туз

Ол бузулмай сегиз жылны сакъланады. Аны артыкъ уллу болмагъан (5 килограмм), кеси да гам жабылгъан пластик машокда тутса игиди. Анга кир тюшмей да турлукъду.

Бал тузгъа дагъыда нек эс бурдукъ десегиз, аны багъасы кётюрюлюп барыргъа ушайды. Аны къой, ол башланнганды десек да, терс болмакъ. Бу продуктну чыгъарыу жаны бла къыралда эм уллу компанияладан бири – «Русагро» быйыл ючюнчю кварталда оптовый багъаланы онтёрт процентге кётюргенди. Аграр рынокда конъюнктураны Институтуну билдириуюнде айтылгъаннга кёре озгъан айны ортасында бал тузну чыгъарыучулада аны багъасы 44 сом эди. Сёз ючюн, бир жыл мындан алгъа ол 20 сом тура эди. Мындан арысында да къошуп барлыкъ болур кеси да.

Ол не бла байламлыды: 2016 жылдан башлап бизни къыралда бал туз артыгъы бла чыгъарылады. Заводланы иши хайыр келтире келтирмез чекге жетгени ючюн бал чюгюндюрню азыракъ ёсдюрюрге оноу этилген эди. Ол неге келтиргенин а башында айтдыкъ.

Макаронла

Аланы къадар тюрлюсю барды. Кеслерини да бир игиси – ачылгъан неда жабылгъан орунда эм азындан юч жылны тутаргъа боллукъду. Ала тургъан жерге кюн жетмей, хауасы да къургъакъ болса – ол бютюнда игиди.

- Аллай амал бар эсе, макаронланы будайны къаты сортларындан тартылгъан ундан этилгенлерин сайларгъа керекди, - дейди диетолог-гастроэнтеролог врач, нутрициолог Ксения Селезнева.

Ун

- Аш сатхан тюкенле жабылсала окъуна ётмексиз къаллыкъ тюйюлсюз, - деп белгилейди къыйын кезиуледе жашау этерге юйретген инструктор Денис Барыбин. – Ётмекден сора да, ундан кёп затла биширирге боллукъду.

Ун аслам заманны бузулмай тургъан продуктладан бирине саналгъанлыкъгъа, аны макаронла неда бал туз бла бир базманнга салыргъа керекмейди. Игиси – унну жарым жылны ичинде хайырланса. Нек дегенде, артда аны татыуу тюрленип башлайды. Аны дагъыда кезиу-кезиу элеп турургъа керекди. Алай этилмесе, талай замандан машокну тюбюнде ууакъ къамажакъла жашап тебирерикдиле.

Жармала

Жаз башында аладан къазауатда къыстырыкъ этгенле тюзмю эдиле? Бир жаны бла - хау. Жармала иги сакъланадыла, терк бишедиле, багъалары да артыкъ уллу тюйюлдю - не керекди андан сора.

Алай къоркъуугъа алданнганланы терсликлери недеди десегиз – ала жаланда гречкагъа къадалгъанлары. Жармаланы уа бек кёп тюрлюсю барды. Москвада бир-бир ресторанлада картофну неда макаронланы орунуна аланы биширип бередиле. Юйде да бу жаны бла башхалыкъ болса игиди.

- Жарманы бир юч-тёрт тюрлюсюн окъуна алып кёрюгюз. Бир кюн бирин, башха кюн башхасын ашарсыз. Алай эригиу да боллукъ тюйюлдю, - дейди доктор Селезнёва. – Пиринчни уа агъындан эсе мор тюрлюсюн сайлагъыз.

Эт

Тууар, тауукъ неда башха тюрлю эт болсун. Сёзсюз аланы барын да бек сууукъда тутаргъа керекди.

- Этден котлетле, тефтельле, не сюйсегиз да этсегиз иги боллукъду. Ала морозилкада бузулмай  айла бла сакъланырыкъдыла, дейди диетолог-гастроэнтеролог врач. – Хау, тюз шёндю бишген ашча аллай татыулу да болмазла, алай сатып алгъан полуфабрикатладан а, сёзсюз, иги боллукъдула.

Къыстырыкъ этиуню юч жоругъу

Абери сатып алыргъа ахча барды

Аш-азыкъладан эки ыйыкъгъа къыстырыкъ этиу окъуна учуз чыгъарыкъ тюйюлдю. Алай юйде ючжыллыкъ консервала бла бегитилип къалыргъа жетсе уа, кёпле ахчаны сагъышын хазна этмейдиле. Алай а жарамайды.

Нек дегенде, машок жармагъа къоратылгъан ахча башха затлагъа да жараргъа боллукъду. Аны себепли карантин кийирилир деп тюкеннге ахчагъыз эркин эсе барыргъа тийишлиди. Банкда ипотека тёлеуге неда къыш аякъ кийим алыргъа тутхан ахчаны гречкагъа къоратыргъа керекмейди. Экспертле ышандыргъанларына кёре къытлыкъ боллукъ тюйюлдю. Алай къыш келлигине уа ишеклик чыртда жокъду. Кредитлени жабаргъа кереклиси да баямды.

Тап багъала

Сизге керекли продуктланы багъалары тюшген заманлада (сёз ючюн, акцияланы кезиуюнде) алсагъыз тап боллукъду. Тюкеннге ашыгъыш киргенде уа, бютюнда шёндюледе, товарны учуз багъасы бла не хазна табыгъыз.

- Сёз ючюн, пастеризация этилген сютден къыстырыкъ этерге боллукъду. Аны багъасы уа жаз башында эмда жайда тюшюучюдю, - дегенди «Ближний» тюкенлени башчысы Валентин Куликов. – Кюзде уа тахта кёгетле бла жемишле учуз келедиле. Алай аланы кёпге тутаргъа амал  жокъду.

Къыстырыкъны къайда тутаргъа?

Игиси – энчи юй неда гёзени болгъан гараж болса. Ары бир-эки машок картоф къуюп, артда жарсып турмазча. Алай кёп фатарлы юйледе жашагъанланы уа аллай онглары жокъду.

Тюкеннге барырны аллында сатып алгъан ашланы тутар жерин билигиз. Битеу жармала бла макаронла шкафха сыйынырыкъмыдыла? Аякъ жол къагъытны къалауларын а къайры саллыкъсыз? Эм биринчиси уа – талай айны аш-азыкъ складда жашаргъа ыразымысыз?