ЗАХИРАТДАН АРИУ КЪЫЗ БОЛМАЗ ЭДИ

Эгечи Захиратны юсюнден бушуу хапар Шамшудинни ол биченде болгъанда жетди. Сейир кюйдю ол анга – къаралды да къалды. Элге тюшюп, эки-юч кюнню ичинде хазырланып, узакъ Узбекистаннга тебиреди. Эгечи Мариям да тагъылды анга жол нёгерге. Самолётда бара, андан тюшюп, Москвада башхасын сакълагъанда да, къоймадыла аны эгечини юсюнден сагъышла. Мариям а, бир сытыла, бир эсгериулеге бериле, жолну къысхартыргъа кюрешеди.

Захиратдан ариу къыз болмаз эди ала тургъан жерде. Сюйген жашы Хабибуллах а сёз тауусулуп тургъанлай кетген эди урушха. Ол, андан сау къайтып, сюргюнде аланы табарыкъ сунуп, сакълап тургъан эди Захират. Ол умут этгенча болмагъанды. Жарлы Хабибуллах урушну ал кезиуюнде окъуна Брест тийрелеринде жоюлгъанын аны къарындашы билдирген эди, аланы адреслерин табып ол къатышда.

Ол жашаугъа, насыпха да къажау болуп келген аман хапарны билгенде, тамата эгечини бети кетип, агъарып сюелгени эсиндеди Шамшудинни. Анасы уа, къызыны кёзюне къараялмай:

– Не этериксе, аллайла кёпдюле. Жарлы Нафисат къалай да кётюрдю ол ачыуну? – деди ансы, андан ары сау кюнню кёз жашларын сыйпап айланнгандан башха, атын сагъынмады Мамманы жашыны.

Мамма бла Нафисат аны ата юйю бла къоншуда жашагъандыла. Думалада бир бирге ахлу-жууукъ, тенг-шуёх болмагъан жокъ эди. Энди ол ариу эл къуруду. Анда киши жашамайды. Анасы аны жарсыуун эте кетгени тюшеди Шамшудинни эсине.

Андан арысында Хабибуллахны аты сагъынылмаса да юйде, Захират аны унутмай тургъаны белгили эди – тилегенлени бирине да хау демей турду. Ишде уа алчы эди. Мамукъ жыйып, аны озгъан болмагъанды жыйында. Анга иги ишлегени ючюн Урунууну Къызыл Байрагъыны орденин берген кюнлери уа битеу кёчгюнчюлеге да байрам болгъан эди. Ол кюн экиге айланнган къарындашы Мухамматны тепсегенин кёргенле бюгюн да унутмайдыла. Энди ангылайды Шамшудин аны къууанчыны магъанасын – иш Захират къырал саугъаны алгъанында тюйюл эди – кёчгюнчюлеге эс бурулгъанында, ыспас этилгенинде, аланы адамлагъа санап башлагъанларында эди.

Тюрк месхетинли Айдоган сёлешеди Захиратха деп эшитгенде, атасы, анасы къалай ыразы болмагъанлары, аны къой, къоркъгъанлары, жарсыгъанлары да эсиндеди Шамшудинни. Ала таулула бла бир жыл кёчюрюлюп келген эдиле Гюржюден ары – Узбекистаннга. Кишини кеслерине тенг этмеген ёхтем халларын жаратмай эдиле аланы. Ишде уа къаты эдиле. Айдоган андан умут этгенин билдиргенлей окъуна, Захират анга бир заманда да бармазын айтханды.

– Алай эсе, – дегенди Айдоган, – мен сау болуп, башхагъа да бармазса.

Къызны ол жууабы жашны жюрегинде дерт туудургъанын ангылагъан эди Захират, алай кесине сакъ болалмагъанды – аны урлап къачхан эди Айдоган.

Жарашыргъа унамай, сыйырыргъа кюрешгендиле Захиратны атасы бла анасы, алай къызлары табылмагъанды – алай терен букъдургъан эди аны Айдоган. Артда уа къалып къалды аны бла.

Алай тургъанлай, ата журтха къайтыргъа жол ачылып, Шамшудинни ийген эдиле эгечине сёлешип келсин деп. Ата-анасы бла тебиреген Захиратны поездха мине тургъан жеринде жетип, тарт-соз этип, артха алып кетген эди Айдоган. Андан арысында ала аны кёрмегендиле. Жазгъан а эте эди Захират, кюн, ай сайын болмаса да, жылдан бир-эки кере.

Энди уа къарындашы, эгечи Мариям да аны къадарын билирге, жатхан жерине барып, ата журтундан салам айтыргъа барадыла. Атасыны, анасыны къабырларындан алгъан топурагъын Шамшудин жан хуржунунда тутханын Мариямгъа окъуна айтмагъанды. Аны эгечини къабырына сепсе, ала ол дунияда бир бирге жол табарыкъ сунады ол.

Юч кюнден келип тюшдюле ала Ташкентге. Анда къонакъ юйде тохтадыла. Онюч жыл аланы кечиндирген жерге – Чирчикге уа экинчи кюн бардыла. Жол узакъ тюйюл эди. Жол къабырланы жаны бла элте эди да, биринчи келгенле ары къайтдыла. Эгечлери Захиратны жангы къабырын терк тапдыла. Алайда дууа эте тургъан Шамшудинни кёрюп, эки узбекли къарт да тийишдиле. Ала да къошулдула дууагъа.

Ала танымагъанлыкъгъа, Шамшудин таныгъан эди аланы. Ол ала бла атларын айтып:

– Фатхулла, Шавкат, хайырлы кюн! – деп саламлашханда, къартла сейир этдиле.
Шамшудин кесин танытханда уа, атасы Сюлеменни бла анасы Шахадатны эсгерип, жангыдан къучакъладыла алларында ёсген сабийлени. Ызы бла:

– Хуш келибсиз! – деп, юйге жууукъ этдиле.

Шамшюдин эгечи къайда жашагъанын соргъанда, къартла бир бирге къарадыла.

– Мени юйюме къайтмасагъыз, бек жаныма тиерикди, – деди да, къаты болду Фатхулла.

Ары келе, Шамшудинлары кеслери жашаучу жерде бийик жангы юйню кёрдюле. Анда колхоз тамата жашагъанын да билдиле.

Фатхулланы келини Наргиз жарыкъ тюбеди къонакълагъа. Захиратны къарындашы, эгечи болгъанларын билгенде уа, къайгъы сёзюн берип, жилямсырагъан да этди.

Азиятлыла къонакъгъа, не заманда да жарыкъ тюбегендиле. Ол адетлери жангыдан хычыуун тийди келгенлеге. Лагъман бла сыйланып, кёк чай ичдиле. Шамшудин Айдоганны сагъыннганда:

– Тутулупду, – деди Наргиз, сора къайын атасыны бетине къарап, чыгъып кетди.

Фатхулла уа, баям, сёзню башхагъа бурургъа сюйюп, алада Кавказдан келип, Салих деп, бир аламат таулу жаш жашагъанын, мал доктор болуп ишлегенин да айтды. Телефон бла сёлешип, Фатхулланы жашы Алишер аны да чакъырды юйюне. Ол да чегемли болуп чыкъды – акътопракъчы Акълиманы жашы. Атасы уа къарачайлы болуучу эди, жашлай кетгенди. Ма бу элде эски таулу къабырлада жатады.

Салих, къонакъбайладан кечгинлик тилеп, жерлешлерин кесини юйюне чакъырды. Жолда келе уа, терезелери, эшиклери да жасы къангала урулуп жабылгъан юйню арбазында тохтап:

– Жазыкъ Захиратны юйю буду, – деди.

Ол айтды алагъа эгечлерин баш иеси Айдоган ушкок бла уруп ёлтюргенин, жашы Айташны да ёксюзле тургъан юйге алып кетгенлерин. Не Шамшудин, не Мариям сёз къатлаялмадыла.

Салих бери окъуп бошагъандан сора тюшгенди. Артда уа, анасы дуниясын алышхандан сора, юйюр къурап, мында къалып къалгъанды. Къууатлы эди аны жашауу – юч аламат сабийчиги, Жаухарат деп, таулу юйдегиси.

Ол кече кёз къысмадыла не Шамшудин, не эгечи. Эрттенликде уа ёксюзле юйюне барып, эгечлеринден туугъанны табаргъа сюйгенлерин билдирдиле. Салих элтди аланы ары – Ташкентни бир къыйырына.

Биринчи ёксюзле юйюню таматасына кирдиле. Ала сабийни алып кетерге сюйгенлерин билгенде, ол сагъышлы болду.

– Ол сизни танымайды. Сюерми сизни бла барыргъа ол узакъ жерге?

– Анасы анга бизни юсюбюзден айтмай турмагъанды. Кёрмесе, танымаса да, биледи бизни барлыгъыбызны.

– Карим-ака, мында не иги къарасагъыз да, Айташха ахлулары бла тургъан игиди.

– Ол алайды, болсада … Сабийни, ма деп, кимге да берип къояргъа закон къоймайды. Тургъан жерлеринден юйюр жашауларыны, онгларыны юсюнден да шагъатлыкъ
къагъытла керекдиле.

– Аланы уа тапдырырбыз.

– Кёрюрге боллукъмуду Айташны кесин а? – Мариям жюреги къалай къыйналгъанын алайда ангылап, сытылып жиляды.

– Хау, дерс бошала турады, бусагъат чыгъарыкъдыла. Алай алыкъа аны зат айтып къозгъамасагъыз сюерик эдим. Ол къарап тургъанлай ёлтюргенди атасы анасын. Жаш алыкъа аны унутмагъанды, унутхан да этерик болмаз…

Ала арбазгъа чыгъаргъа, ол сабий дауурдан толду. Мариям эгечине садакъагъа келтирген татлы затланы юлешгенде, къууанып алып, бир жанына кете бардыла. Бири уа кетмеди, тюбюнден ёрге къарап турду Мариямгъа.

– Балам, сен а нек ойнамайса? – алай айтып, кёзюне къарагъанлай, эсинден алгъа жюреги айтды Мариямгъа ол аны эгечинден туугъан болгъанын.

– Сиз манга келгенсиз да? – деп сорду онбиржыллыкъ жашчыкъ, уллу кишича.

– Айташмыса?! – къонакъла экиси да бирден атдыла анга кеслерин.

Ёмюрде кёрмеген адамларын сабий алай таныгъанына юйретиучюле, директор да сейир этдиле.

– Анама ушайсыз, – деди Айташ. – Аныча сёлешесиз. Ол да сизнича халал болуучу эди.

Ол кюн окъуна тилеп, юйюне алып келди Салих жашчыкъны. Айташ ала билмеген кёп хапар айтды таматалагъа. Аланы уллу терек бахчалары болгъанын, анга жашчыкъла тюшюучюлерин да. Ол кюн а атасы, сабийлени къоркъутама деп, ушкок алып чыкъгъанды. Анасы, аны иймезге кюрешип, аллына тургъанын, ушкок атылгъанын, анасы жыгъылгъанын да кёргенди Айташ.

Салихге тюбегенлери керти да насып эди Шамшудиннге бла Мариямгъа. Ол телефон бла сёлешип, Чегемден керекли къагъытланы ыйыкъны ичинде келтиртди. Аланы тинтип, эки кюнден эркинлик бердиле Айташны элтирге.

Ана жууукълары Айташны алып кетерге келгендиле деп, хапар жайылды элде. Аны эшитген ата къарындашлары, аладан эркинлик болмай, жашны кимге да нек бергенлерин жаратмай, шахаргъа келип, ёксюзле юйюню таматасыны отоуунда уллу дауур къозгъадыла. Ол а, алагъа сюд берген къагъытны кёргюзтюп:

– Алай сюе эсегиз, ёксюзюгюзню бери нек бергенсиз? – деп тохтады…

Милицала кючден чыгъардыла аланы ёксюзле тургъан юйню къабагъындан. Андан сора ала жыйылып Салихге келдиле. Ол а:

– Къаты болмагъыз. Къоюгъуз. Заман керекди ол кёрген азабын унутургъа. Ёксюзле юйюнден эсе, анга ахлулары бла иги боллукъду. Эр кишиди. Ёссе, табама десе, биледи тургъан жеригизни, – деп шошайтыргъа кюрешди аланы.

Ташкентде аэропортха баргъан жолну сакъладыла тюрклюле, алай хар атламдан сюелген милицала алагъа жагъын этерге къоймадыла.

Айташ а таулу элде ана къарындашыны юйюнде ёсгенди. Аскер къуллугъундан къайтып, юйдегили да болгъанды. Он жыл тюрмеде олтуруп чыкъгъан атасындан бир ненча къагъыт да алгъанды, алай аны кёре уа барыргъа уа тартынмайды.

Ачыкъ жюрекли, ариу сыфатлы, бийик санлы Салихни уа, Айташ кетип, эки ыйыкъ да озгъунчу, машина уруп, жол жанында ауушуп тургъанлай тапхандыла.