Халкъыбызны сютден жарашдырылгъан къатыкълары

Къарачай-Малкъарны, айранларындан, жауларындан, бишлакъларындан сора да, сютден этилген энчи миллет ашлары кёпдюле. Аланы бир-бирлери бла окъуучуларыбызны сют промышленностьну инженер-технологу Мисирланы Хасан шагъырейлендиреди.

Бизни ата-бабаларыбыз сыйлы ашладан бирине къош къаймакъны санагъандыла. Аны этер ючюн,  сютню  къайнатып, башында къаймагъы къатхынчы дери тутадыла. Ол кеси да жукъа  болады. Эки айырылгъан чыбыкъчыкъны алып, сютню башында къаймакъны анга чулгъайдыла. Алай эте, бир килограммдан юч килограммгъа дери жетдиредиле. Анга  бираз туз атып ашайдыла. Алай аны от жылыуда бир кесек тутса, бютюнда татыулу болады.

Аллын заманлада къош къаймакъны жаш къызгъа саугъагъа окъуна жиберип болгъанды. Дагъыда къойчу, малчы юйюне кезиулю кере келген заманынд, ныгъышда олтуруучу къартлагъа къош къаймакъ алып келиучю эди. Ол аны бла таматаланы намысларын кёргенин белгилегенди. Ала уа, малчыгъа ыспас этип, сют къатыкъны бир кесегин кеслери ашап,  къалгъанын а къатларында ойнагъан туудукъларына бергендиле.

Кёп адам биледи кёп болмай къозлагъан ийнекни ал кезиуде сауулгъан сютю татымлы болгъанын. Андан ырпыс этедиле.

Биз энди айтырыкъ ашха уютху дейдиле. Къарачай-Малкъарда анга бир-бир тау ауузлада башха тюрлю айтыргъа да болурла. Аны жарашдырыр умутда жангы союлгъан къойну неда уллу малны маясын ариу жуууп тазалайдыла. Сора жангы сауулгъан сютден толтурадыла. Бир азчыкъ туз да атып булгъайдыла. Сют уюгъанлай, аны булгъап, ашап башлайдыла.

Бишлакъны сыкъгъандан сора хуппегисинден Къарачай-Малкъарда къатыкъ жарашдырадыла. Аны жукъа быстыр бла сюзедиле эмда адырда иги кесек заманны ол къалын болгъунчу къайнатадыла. Хуппегиде сют бал туз (сют шекер) болгъаны себепли къатыкъ татлыракъ болады. Анга бир кесек къууут да къошадыла.

Сыйлы ашланы санында булгъама, къояжапха, сюзме да жюрюйдюле. Булгъаманы жангы сауулгъан сютден хазырлайдыла. Къояжапханы  этерге бишлакъны хайырланадыла. Сюзмени  хуштдан (творогдан - авт.) жарашдырадыла. Кесине да бир-бир элледе мерезе деп да айтадыла.

Ачыгъан бишлакъдан (ачыгъан сютден этилген творог - авт.) бла хуштдан  ата-бабаларыбыздан келген гулмак этиледи. Ол кеси да тёгерекди ауурлугъу уа 150-200 грамм болады. Аны творогдан къоллары бла таплап, тугул болгъандан сора кюнде, жылы жерде бир кесек къургъакъсытып алай ашайдыла.

Бизни халкъыбызда дарманлы эм ариу ийисли ханслагъа не заманда да эс бургъандыла. Аланы аш-азыкъда да хайырланыучу эдиле. Сёз ючюн, гулмакны къургъакъсытхынчы, аны аллай ууакъ тууралгъан ханслада булгъап алай жарашдыргъандыла. Анга токалаш дейдиле. Гулмакны, токалашны да отну жалынында къакъсытып да ашайдыла.

Жангы сыгъылгъан бишлакъдан, творогдан да 2-3-сантиметрлик тугулчукъла этип, къургъакъсытып ашагъандыла. Алагъа куртла дейдиле.

Бу материалда биз Къарачай-Малкъар халкъны сютден этилген талай кесек ашларыны атларын сагъыннганбыз, алай аланы энтта да тинтилмей къалгъанлары кёп болгъанларына ийнанабыз.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: