Хар ким жолун кеси сайлайды

Къадар, къадар деп къайтарып тургъанлыкъгъа, битеу жууаплыкъны анга атаргъа кюрешгенликге, кимге да баямды: кёп зат кесибизни къолубуздады. Хау, билмейбиз къачан ёллюгюбюзню, саулугъубузгъа да ие тюйюлбюз. Алай хар бирибиз ийманлымы – иймансызмы, намыслымы – бетсизми болургъа кесибиз сайлайбыз. Бардыла сатхычла, сёзлерине кертичиле да. Бир юйюрню юлгюсюнде анга къарайыкъ.

Сатхычлыкъ

- Юйден ачлай чыкъма. Холодильникде эки жумуртха барды да, аланы биширип аша. Тамбла да Аллах бизни къуру къоймаз, - деди Марина къызы Люазагъа, юйден чыгъа. Люаза тургъанлай окъуна кюзгюге къарады. Жаратмады кёргенин. Атасы Мурат юйюрюн къоюп кетгенли анасы бла къызы къууанч не болгъанын унутханчадыла. Бири бирине жан аурутуп, жюрек къыйынлыкъларын айтмай эдиле.

Къыралда уа перестройка бара эди, ишсизлени, къолайсызланы саны да бек кёп болуп. «Бир сабийим болгъаны нечик игиди, экиси-ючюсюне уа мен къалай къарарыкъ эдим, не ашатырыкъ эдим алагъа?» Аллай сагъышла бла ишлейди Марина машинкасыны артында, бийик билими болгъанлыкъгъа. Ары алгъанлары да насыбы эди. Цехни иеси аны жууугъу болуп болушду. Алай ол да не этерик эди - ала тикген продукциягъа сурам осал эди, аны себепли юч-тёрт айны ичинде иш хакъ дегенни кёрмей эдиле.

Адамла хар ким амалына кёре жашаргъа кюрешген кезиу. Бир къауумла уа къыралда болгъан къатыш-къутушну бла низамсызлыкъны бек тап хайырлана эдиле. Фатима да аллайладан эди. Аны юйюрю не заманлада да сатыу-алыу бла кюрешгени себепли бай болгъанды. Халкъны башын ётмек къайгъы бийлегенде, ол а багъалы машинаны кеси жюрютгенди, бир ненча тюкенни да иеси болургъа жетишип.

Цехледе этилген осал качестволу аракъыны  сатып алгъандан сора (аны уа ичерге жарамай эди, ол саулукъгъа асыры заранлыдан) аны россейли шахарлагъа жалгъан документле бла ийгенди.  Осал аракъыны ичгенлеге не кюн келлигини сагъышын а ол этмегенди. Уллу хайыры бар эди аны осал ишини. Жан атып, аллай аракъыны кесини тюкенлеринде да сатып башлады. Не сейир-аламат, алай къадар анга дерт жетдирмеди. Бютюн ма аны бла тапды ол насыбын.

Бир кюн тюкеннге бир чырайлы эр киши кирип: «Сиз манга осал аракъы сатхансыз, ахчамы къайтарыгъыз», - деп, ачылгъан шешаны Фатиманы аллына салды. Ол а отчётун хазырлай тура эди. Эр кишиге олсагъат кёз атды. Ол а Мурат эди. Анга ариу айтды, тюкенчилерим терсдиле деген кибик этди, кечгинлик да тиледи. Ахчасы бла бирге Муратны аллына коньяк шешаны да салды. Ма алай бла танышдыла ала. «Санга иги аракъы керек болса, ма бу номер бла сёлеширсе», - деп, телефонун да берди. Бир ауукъ замандан Мурат сёлешди, нёгерини туугъан кюнюн белгилеригин айтды. Фатима уа ол келирге уллу сумканы аракъыдан бла аш-азыкъдан толтуруп тура эди.

- Угъай демей эсенг, мен татлы тенгим Рая бла сени шуёхунгу туугъан кюнюн белгилерик эдик. Мен хар затны да хазыр этгенме, - деди.

Бу жол да бек сейирсинди Мурат бу тиширыу анга алай энчи эс бургъанына. Угъай демеди. Ючюсю да Фатиманы машинасына олтурдула. Аланы шуёхлукълары кюнден кюннге кюч ала бара эди. Муратны хар атламына, хар этген ишине къатыша эди Фатима, бир затын да къызгъанмай. Алай бла къолгъа жыйды бир юйюрню башчысын. Ала бирге жашап башладыла, Мурат а эки тиширыуну арасында ауара болду. Алай Рая да жарата эди аны. Кесине чакъырып башлады. Ол да Муратны къолгъа жыяргъа сюе эди. Фатима уа аны эслемейми къоярыкъ эди! Къыстады тенгин. Рая уа дертледи да, Муратны юйдегиси Маринаны табып, анга толу хапар билдирди. Ол кюн жауун тюбюнде кёп айланды Марина. Ишде да туралмай, алгъаракъ тилеп кетип. Жилямукълары жауун бла къатыш жууа эдиле бетин. Солууу тыйыла, жашауу магъанасыз болуп, сууукъдан кёгерип келди юйюне. Кеч эди, аны себепли Мурат бла къызы Люаза уллу къайгъыда сакълай эдиле аны.

- Бусагъат кийимлеринги ал да кет мындан. Бир заманда да бизни эшикге жанлама, - деди ол Муратха.

Ангыламагъанча этип сюеле эди ол а, алай юйдегисини огъурсуз къарамындан кечгинлик болмазын сезип, терк окъуна быстырларын жыйып кетди. Люаза уа, гитче болса да, ангылады юйлерине палах келгенин. Атасы кетгенден сора чабып, анасыны боюнундан къучакълап, жиляды.

Жюреги ётюрюкню кётюрмегенди

Мурат а жомакъдача жашай эди - жангы къатыны, хар неси да бар. Ал кезиуде бир кесек жюреги къыйналса да, барып Маринадан кечгинлик тилейим деген акъыл келсе да, артдан артха тынчайды. Биринчи къатынын бла къызчыгъын сюйгенликге, ариу, къайгъысыз, бай жашаууна алданды. «Охо, сыннган гыржынны жабышдырмазса, ахча бла окъуна болушайым», - деген акъыл бла Маринагъа тюбеди. «Хурмет этмеген адамымдан ахча алаллыкъ тюйюлме», - деди ол а.

Арада бир ненча жыл озду. Люаза да школну бошады.Сыфаты атасына ушайды - бийик ёсюмлю, субай, ариу къызды, къылыгъы уа - тюз да анасы. Выпускниклени байрам ингирлерине Люазаны бек татлы нёгери да келди. Кеси жангыз угъай, биргесине окъугъан студентле бла. Аланы арасында Салимни бек жаратды ол. Жаш да андан айыралмай эди къарамын. Ингир узуну бирге тепсеп турдула. Сора Салим барысын да кесини машинасы бла элте эди юйлерине.  Люаза уа, анасы бла баракда жашагъанына уялып, атасы тургъан кёп къатлы даражалы юйню кёргюзтдю.

Подъездге кирип, Салим кетгинчи сакълады. Аны машинасыны тауушу узайгъанлай а, жаяулай тебиреди юйюне. Анасы уа ол кече окъуна эслеген эди къызыны жарыкъ бетин, къууанчлы кёзлерин. Ангылады анга сюймеклик сезим келгенин. Люаза да университетге кирди, Салимни анда окъугъаны аланы бютюн бек жууукълашдырды.

Жаш аны дайым машинасы бла ашыра эди «юйюне» - Мурат Фатима бла жашагъан жерге. Алай атасындан анасына дери жол узакъ эди, бютюнда ингир сайын а къалай жюрюп турсун алай? Баракга уа ол, уялмай, къалай элтсин Салимни? Ётюрюгю да билинир, кёлю да къачар жашны деп къоркъа эди. Ол къайгъыладан арыкъ да болду, амал табалмай къыйналды. Алай бла бир ауукъ заман озду. Салим бла Люаза уа, кюн сайын тюбеше, кёп заманларын бирге ашыра эдиле.

Бир кере къыз биягъы Салимни кетерин подъездде жашырын сакълап тургъанлай, атасы юсюне чыгъып къалды. «Сен бизгеми келгенсе, къызым?» - деп, ол Люазаны къучакълады. Ала эрттеден бери кёрюшмей тургъанлары себепли атасы къызына тансыкълыгъын билдирди. «Уялма, кел бизге, Фатима да къууанырыкъды», - деди атасы. Бу арт кезиуде жюрегин къыйнап тургъан затла Люазаны жюрегин къозгъап, ол жиляп къойду.

Атасы жашагъан фатаргъа киргенде, ауузу ачылып къалды - алай омакъ эди хар зат да, алай багъалы эди неси да. Къызы подъездге къалай бла тюшгенин, къайгъыларын да букъдурмады атасындан. Ол а, тынгылап турду да, ышарды. «Келтир бери Салимни, танышайыкъ. Аллай жумушну атасы этеди хар кимни да, анасы угъай», - деп, къызыны къайгъыларын чачды. Люазагъа уа къанатла битгенча болду.

Мурат бла Фатима Салимни бек жаратдыла. Жаш да мындагъы халгъа, байлыкъгъа бек бюсюреди. Бютюнда юсю бриллиантладан жылтырагъан Фатимагъа. Бек сейири уа - аланы жашаугъа къарамлары бирге келишгени эди.

- Сени атанг бла ананг къаллай аламат адамладыла, бизни танышдырмай, заманны бош созуп тургъанса, - деди Салим.

Люазаны уа уялгъандан жюреги терк-терк урду, бети къызарды, биягъы къайгъы кирди анга. «Мени бетим бармыды?Анам жангыз кеси олтуруп турады жарлы юйюбюзде, мен а быллай ётюрюк бла насыплы болургъамы излейме? Юч сагъатны ичинде сюймекликни, адамлыкъны юсюнден сёз да айтылмады, жаланда сатыу -алыуду быланы сейирлери… Мен а кесими къалай къыйнап тургъанма. Быллай жаш манга керекмиди?» Жюреги къайнай эди, кёп тюрлю сагъышла эсин алып. Сора ол турду да, барып плащын алды. Стол артындагъыла уа, ангыламай, анга сейир этип къарай эдиле.

- Салим, мен сени алдагъан этгенме, - деди ол. - Бу адамла меникиле тюйюлдюле, жаланда сени алдаргъа болушхандыла. Мен а анам бла баракда жашайбыз, бек жарлылабыз. Анам да кийим тикген цехде ишлейди. Аллай жерден излей болмазса жашау нёгерни. Сен манга багъалы болгъанлыкъгъа, унуталлыкъма. Сенича эр кишини мен кёргенме жашауумда, манга энтта да аллай сынау керекмейди, - деп, атасына къарады. Ол а, креслогъа чюй бла урулгъанча, кёзлерин кётюрмей олтура эди. Люазаны бети асыры къызгъандан, эшикге чыкъгъанда, сууукъ хауа аны хычыуун сууутду. Этген ишине ыразы эди, жюреги да ырахатланды. Юйюне келгенде уа, анасы столгъа исси бёреклени салып:

- Ачмыса, къызым? Олтур, чай да ич, - деди.

- Ач дегенни къой, бек ачма, - деп олтурду къызы.

- Билемисе, Люаза, бизни цехни бай адам сатып алгъанды, тёртайлыкъ иш хакъыбызны да бергенди бюгюн. Энди хар зат да тап болур. Тамбла базаргъа барып юсюнгю бир жангыртайыкъ, - деди.

- Бир затха да къарамай, анам, биз насыплы боллукъбуз, жюрегим сезеди, - деди Люаза да ышара, сора бёрекге узалды.

- Ынначыкъ, - деп кюлдю анасы уа. Къызыны таукеллиги, бу арт кезиуде кёзлериндеги мудахлыкъ кетип, аланы жарыгъанлары да ананы бек къууандырдыла.