«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюк»

(Баргъаны)

Бу тюрлю тил байлыгъыбыз ата-бабаларыбызны кёп жылланы ичинде тенглешдириу, тинтиу амаллары бла къуралгъанды. Аланы магъаналары алай теренди, сёз-сёз кёчюрюп, кишиге ангылатырча чыгъараллыкъ тюйюлсе магъаналарын. Аланы билгенни тили бай болады. Ариу сёлешгеннге уа ким да сюйюп тынгылайды.

КЪУЛАГЪЫНА АЛМАЗГЪА Эшитирге сюймезге, эшитмегенча этерге.

КЪУЛАГЪЫНА ИЛИНИРГЕ (чалыныргъа, урунургъа) Бир затны эшитип къояргъа.

КЪУЛАГЪЫНА КИРМЕЗГЕ Бир затха эс бурмазгъа, жарсымазгъа.

КЪУЛАКЪ БУРМАЗГЪА Бир затха эс бурмазгъа, сансыз этерге, къайгъырмазгъа.

КЪУЛАКЪ ЖАНЫНА БЕРИРГЕ (жетдирирге) Биреуню урургъа, тюерге.

КЪУЛАКЪ ЖИБЕРИРГЕ Биреуню сёзюне эс буруп тынгыларгъа.

КЪУЛАКЪ ИЕРГЕ. КЪУЛАКЪ САЛЫРГЪА 1. Биреуню сёзюне эс буруп, сейирсинип тынгыларгъа. 2. Биреуню айтханын, оноуун тюзге санаргъа.

КЪУЛАКЪ КЪАГЪАРГЪА [дин] Намаз этгенде, къолларын къулакъларыны тенгине кётюрюп, энишге иерге.

КЪУЛАКЪ МИНДЕУ (милдеу) Жукъгъа саналмазча, аз зат.

КЪУЛАКЪ  ОТ АЛЫРГЪА (къулакъ отлу болургъа) Ичерге, кеф болургъа, эсирирге.

КЪУЛАКЪ ТИГЕРГЕ Бир затны сураргъа, эс бурургъа.

КЪУЛАКЪ ТУРГЪУЗУРГЪА Тынгыларгъа, сагъайыргъа.

КЪУЛАКЪ ТУТМАЗГЪА Биреуню айтханын сюйсюнмезге, эшитирге сюймезге.

КЪУЛАКЪ ТЫНЧЫ БОЛУРГЪА Къайгъы жокъду, тынчбыз деген магъанада.

КЪУЛАКЪ ЧИГИНЖИ Къулакъны таууш сезген къабыргъасы.

КЪУЛАКЪ ЧИГИНЖИНГ ЖОКЪМУДУ? (хыны) Эшитмеймисе деген магъанада.

КЪУЛАКЪГЪА (кирмезге) АЛМАЗГЪА Сёзню эшитирге сюймезге, эсге алмазгъа.

КЪУЛАКЪГЪА КЪЫРАУ КЪАКЪГЪАНЧА (кёрмезге) Уллу эс бурмай, магъаналы ишге санамай (къояргъа).

КЪУЛАКЪДАН ТОХТАРГЪА Адам сангырау болургъа, иги эшитмезге.

КЪУЛАКЪЛАРЫ ЁРГЕ ТУРУРГЪА Сагъайыргъа, сескин, къайгъылы болургъа.

КЪУЛАКЪЛАРЫ ЧУУУЛДАРГЪА Адамны эси ауаргъа жетерге.

КЪУЛАКЪЛАРЫН БУРУРГЪА (энерге – къарач.) Биреуге бир затны къаты айтыргъа, билдирип къояргъа.

КЪУЛАКЪЛАРЫН ЖУМАРГЪА Къулакъларын энишге ийип, хайыуан огъурсуз хал алыргъа.

КЪУЛУ-КЪАЗАГЪЫ БОЛУРГЪА Биреуню хар айтханын этерге, анга бой салыргъа.

КЪУЛФ ОРУН КИБИК Бек такъыр, гитче орун (юй, отоу).

КЪУМ БЛА УРГЪАНЧА (этерге) (къарач.) Сибирип, жукъ къоймай, талап кетерге (харекетни, малны, ырысхыны).

КЪУМГЪА (юзмезге) СУУ КЪУЙГЪАНЧА (сингнгенча болургъа) Адамны айтхан сёзю, этген игилиги биреуге татымазгъа.

КЪУМУКЪЛУ ХАРБЫЗДАН ЧЫКЪГЪАНЧА (чыкъгъанлай, чыкъгъан кибик) Билмей тургъанлай келип къалгъан адамны юсюнден айтылады.

КЪУНДУЗ ИЙЛЕУЮН БЕРИРГЕ Бек тюйюп, ырмах этерге.

КЪУНДУЗ  КЪАНАТЫ КИБИК (къанатыча, терича) Къап-къара, жылтырауукъ, ариу (чачны юсюнден).

КЪУНДУЗЧА ЖЫЛТЫРАГЪАН Къундузну тюгю жылтырагъанча.

КЪУНДУР АЙТХАНЛАЙ Ишни аманнга жоралагъанлай.

КЪУРАН АХЛУСУ [адам] Арабча къуран окъуй билген, дин тутхан адам.

КЪУРАН АЧДЫРЫРГЪА (дин) Биреуню жашау къадарыны юсюнден, къураннга къарап билирге (дин).

КЪУРАН БЛА АНТ ЭТЕРГЕ (дин) Аллахны аты бла, керти ант этерге.

КЪУРАН КЁТЮРГЕН [адам] къара: КЪУРАН АХЛУСУ адам.

КЪУРАН ДА, МЕЖГИТ ДА ХАКЪЫНА Муслийман адамны ётюрюксюз анты.

КЪУРГЪАКЪ ЁЗДЕНЛИК ЭТЕРГЕ Кёзбау сёз бла ариу кёрюнюрге.

КЪУРГЪАКЪ СЁЗ Хайыры болмагъан, магъанасыз, иш бла келишмеген сёз.

КЪУРГЪАКЪ ХАЛЫСЫ ЖОКЪДУ 1. Бек жибигенди деген магъанада. 2. Ичгени кёрюнюп турады.

 (эки, юч...) КЪУРМАН А КЁРГЕНСЕ (масхара, хыны) Жашау халысын билирге уа заманынг болгъанды деген магъанада.

КЪУРМАН БОЛУРГЪА Биреуге игилик тилеген алгъыш.

КЪУРМАН ЭТЕРГЕ Бир зат ючюн жан берирге.

КЪУРМАНЛЫКЪ КЕРЕКЛИ КЪАЛЫРГЪА Уллу къыйынлыкъдан, ажымлы ишден хатасыз къутулургъа (ауруудан, чыфдан).

КЪУРМАНЛЫКЪ ЭТЕРГЕ Къууанч этерге (мал союп, элни жыйып).

КЪУРМАНЛЫКЪГЪА ЖЮКЛЕНИРГЕ Кюсеген, тилеген заты толса, къурманлыкъ этерге сёз берирге.

КЪУРМАЧ КИБИК ЧАГЪАРГЪА Ёсгенле бир ызгъа, бирча ариу ча-гъаргъа.

КЪУРМАЧ ЧАРТЛАГЪАНЧА, СЁЛЕШИРГЕ Терк, уста, шатык сёлеширге.

КЪУРТА КЪУЛАКЪЛЫ [адам, жаныуар] Гитче къулакълы.

КЪУРТ-КЪУМУРСХА КИБИК Сансыз, санаусуз, сыйыннгысыз кёп.

КЪУРТ-КЪУМУРСХА КЪОЗГЪАЛГЪАН ЗАМАНДА Жаз башында.

КЪУРУ АЙЛАННГАН ТИРМЕНЧА [адам] Кёп, мыстысыз, артыкълыгъы бла сёлешген, къуру да жаншап, тырман этип айланыучу адамча.

КЪУРУ БОЛМАЗГЪА 1. Бир затдан юлюшлю болургъа. 2. Бир затны болмагъан заманы болмайды деген магъанада. 3. Ичипме деген магъанада.

КЪУРУ ГЫРЖЫН АШАМАЙ ЖАШАРГЪА (масхара) Ары дери да бир къыйналмай жашаргъа (терк болмазлыкъ ишни юсюнден).

КЪУРУ ДА Хар заманда да, терк-терк.

КЪУРУ ДА БЫЛАЙ КЕЛЕ ТУРУГЪУЗ (алгъыш) Игилик бла, сый бла келе туругъуз деген алгъыш.

КЪУРУ ЖУРТДА КЪАЛЫРГЪА Бир затдан юлюшсюз къалыргъа.

КЪУРУ ЖУРТХА КЪАРАРГЪА (къаратыргъа; таяндырыргъа – къарач.) Биреуню мюлкю, хакъы зыраф, хайырсыз болургъа (этерге).

КЪУРУ ЖУРТХА КЪАРАТХАН [адам] Биреуню мюлкюне, малына зырафлыкъ салгъан.

КЪУРУ КЁЗЛЕРИНДЕН СОРА ЖУГЪУ КЪАЛМАЗГЪА Бек арыкъ болургъа.

КЪУРУ (къурлай) КЪАЛЫРГЪА 1. Биреуню адамы ёлюрге. 2. Бир затха ие болмай къалыргъа.

КЪУРУ КЪОЛГЪА КЪАРАТЫРГЪА Биреуге хурмет этмезге, харекетин къоратмазгъа, жукъгъа ие этмезге.

КЪУРУ КЪОЛУ БЛА (къоллары бла) (барыргъа, келирге д.а.к.) Бир хайырлы заты (ахчасы, харекети), адам къууандырыр заты болмай (барыргъа, келирге).

КЪУРЧУ КЪАНАРГЪА (къурчун къандырыргъа) Бир затдан керегин алыргъа (анга ыразы болургъа).

КЪУТУРГЪАН БУГЪАНЫ МЮЙЮЗЮНЕ АТАРГЪА  Азаплыкъ сынатыргъа.

КЪУТУРГЪАН ИТ СУУ БОЮНУНА БАРГЪАНЛАЙ Оюмсуз, тапсыз этилген ишни юсюнден айтылады.

КЪУТУРГЪАН СУУГЪА БАЛТА АЛЫП ЧАПХАНЛАЙ Хайырсыз иш бла кюрешгенлей.

КЪУУАНЧ ТЫПЫРЛЫ БОЛУРГЪА (къууанч аллы болургъа – къарач.) Жюрегинден къууаныргъа, халы кётюрюлюрге.

КЪУУАНЧЫНГЫ БУШУУУНГ УНУТДУРСУН (къаргъыш) Адамгъа аманлыкъ тилегенде айтылады.

КЪУУГЪАНЫН ТАБАРГЪА Тохтамай этиучю аман иши ючюн къыйынлыкъгъа тюберге (аракъы, тютюн ичгени, урлагъаны ючюн д.а.к.).

КЪУУГЪУННГА БАРГЪАНЧА Терк, гузаба этип, ашыгъып (барыргъа).

КЪУУУ КЪАБЫНЫРГЪА (къууун къабындырыргъа) (къарач.) 1. Биреуню ичине къоркъуу тюшерге (салыргъа). 2. Ачыуландырыргъа.

КЪУЧАГЪЫН ЖАЯРГЪА (къарач.) Оноуну, эркинликни кесине асыры кёп излерге.

КЪУШ БОЛУПМУ УЧАРЫКЪСА? (къушму тутарыкъса? – къарач.) Быллай бир нек ашыгъаса деген магъанада.

КЪУШ-МУШ ЭТЕРГЕ Бир бири бла жашырын, кишиге эшитдирмей сёлеширге.

КЪУШ ТАУУКЪЛАНЫ ЧАЧХАНЧА (этерге) къара: КАУ-КУУ ЭТЕРГЕ.

КЪУШ ТЮГЮНЛЕЙ ЧАЧАРГЪА (чачылыргъа) Ары-бери чачаргъа, эки адамны, затны бир жерде къоймазгъа.

КЪУШ ТЮГЮНЛЕЙ ЭТЕРГЕ Мюлкню, ырысхыны чачаргъа, юлеширге.

КЪУШ УРГЪАН ТАУУКЪЧА (къуш тюбюнден ычхыннган тауукъча, жюжекча) Абызырап, сыфатсыз болгъан, чачы-юсю тозурагъан.

КЪУШ-КЪАНАТ БИТЕРГЕ (болургъа, этерге) Къууаныргъа, женгилленирге, къууанч халлы болургъа (къууандырыргъа, женгиллендирирге).

КЪЫЖГЪЫЛ (къыжгъал-мыжгъыл) БОЛУРГЪА Адамла, затла къатышыргъа, къатыш болургъа.

КЪЫЗ БАШЫ БЛА Къыз болгъанлыкъгъа.

КЪЫЗ БЕТИ БУЗУЛМАГЪАН [тиширыу] Алыкъа жаш, ариу, тизгинли тиширыу.

КЪЫЗ КЁЗЮ КЪЫЛ КЪЫЯР (юзер) (Нарт сёз.) Тиширыу затха керти багъа бичер, магъанасын айырыр.

КЪЫЗ КЪАЧХАННГА ЖЕТГЕНДИ (къарач.) Иш ахыр мардасына жетгенди, хар зат хазыр болгъанды деген магъанада.

КЪЫЗ КЪЫСЫМЛЫ [адам] Сабыр, адепли адам.

КЪЫЗ ЧЫГЪАРЫРГЪА Къызны эрге берирге (адетге кёре, кеси ыразылыгъы бла, той-оюн бла).

КЪЫЗБАЙДАН ЖАНЫ ЧЫГЪАДЫ [адамны] Асыры къоркъакъды, зыкъыды деген магъанада (эр кишини юсюнден).

къызДЫРГЪАНСА ДА, КЪЫЗГЪАНМА (къарач.) Ачыуландыргъанынг ючюн, кесинг терссе деген магъанада.

КЪЫЗНЫ КЕСИ ЖАУУ КЕСИН ИЙЛЕР (Нарт сёз.) Къызгъа берилген къалын сый этерге жетер деген магъанада.

КЪЫЗНЫ ЫЗЫНДАН МАКЪА ДА СЕКИРЕДИ (Нарт сёз.) Ариу къызгъа къарамагъан киши жокъду деген магъанада.

КЪЫЗЫЛ АЛА ЭТЕРГЕ Бир затны къызыл къаннга бояргъа, къызыл-къолан этерге.

КЪЫЗЫЛ АЛМАГЪА ТАШ АТАРГЪА СЮЙГЕН [адам] Зар, биреуню игисин да аман этерге, ахшыны аманларгъа сюйген адам.

КЪЫЗЫЛ ТИНИ – КЪЫСХА (Нарт сёз.) Эт терк тауусулур деген магъанада.

КЪЫЗЫЛЫ БЛА АГЪЫ (тенг) ТЁГЮЛГЕН [адам] Къызылууурт, саулукълу, ариу адам.

КЪЫЗЫУУ БЛА (этерге) Жарасыны ачыгъанын сезгинчи (къымылдаялыргъа).

КЪЫЙТХЫ ЭТЕРГЕ Урлукъну башын жабаргъа.

КЪЫЙЫКЪ КЪАРАРГЪА Терс, бюсюремей къараргъа.

КЪЫЙЫНЫ СУУГЪА КЕТЕРГЕ Къыйыны зыраф болургъа.

КЪЫЙЫНЫ ТАС БОЛУРГЪА Ишге салгъан къыйыны зырафына кетерге, башына жарамазгъа.

КЪЫЙЫНЫН АЛЛАХ СУУАПХА ЖАЗСЫН (масхара) къара: КЪЫЙЫНЫ СУУГЪА КЕТЕРГЕ.

КЪЫЙЫНЫН (аман бла) ТЁКСЮН (къаргъыш) Биреуню этген ахшылыгъын билмей эсе, аманлыкъгъа тюбесин.

КЪЫЙЫР САКЪЛАРГЪА Кече мал къатында къалауурлукъ этерге.

КЪЫЙЫРДАН ТУТУП (айтыргъа) Башланнгандан бошалгъынчы, аллындан ахырына дери айтыргъа.

КЪЫЙЫРЫ-БАШЫ КЁРЮНМЕГЕН [зат] Бек уллу зат.

КЪЫЙЫРЫ-ЧЕГИ БОЛМАГЪАН (жокъду) [ёзен] 1. Чексиз уллу, дынгыл (ёзен). 2. Бир мардагъа сыйынмагъан зат.

КЪЫЛ КЁПЮР (дин) Ахыратда адамланы жаханимге бла жаннетге юлешген кёпюр.

КЪЫЛ КЪУУУРДАКЪ ЭТЕРГЕ (къыл къууурдакъгъа жыяргъа) Адамланы къаты низамгъа жыяргъа, онгларын алыргъа.

КЪЫЛ ЧАЙНАРГЪА Биреу огъурсузлугъун, кюйсюзлюгюн кёргюзтюрге (ачыуланып, урушуп, ачы сёлешип).

КЪЫЛ ЭЛЕК АГЪАЧ БЛА ЭШЕКНИ ХАПАРЫНЛАЙ (болургъа) (къарач.) Эринчеклик этерге.

КЪЫЛ ЭЛЕК БЛА ЭЛЕРГЕ Хар затны сюзерге, ачыкъларгъа.

КЪЫЛАУ БОЛУРГЪА (этерге) (къарач.) Биреу сууургъа, чапырыргъа, къызгъаны кетерге.

КЪЫЛКЪЫЯР БИЧАКЪ къара: БАШХА БАРГЪАН (бичакъ, къама).

КЪЫЛКЪЫЯР БИЧАКЪ БЛА КЕСГЕНЧА Чорт-чорт кесерге (хымха этмей).

КЪЫЛЛАУУН БЕРИРГЕ Бек урушургъа, тюерге.

КЪЫЛЛЫ КЪАЛЫРГЪА Бир затдан сора жугъу болмай къалыргъа.

КЪЫЛЫФЫ ЧЫГЪАРГЪА (къарач.) Шарайыбы, бузугъу белгили болургъа.

КЪЫЛЫЧ АУУЗУНА ТЮШЕРГЕ (ауузунда барыргъа) Урушха къатышыргъа.

КЪЫЛЫЧ КИБИК 1. Узун ёсюмлю, субай санлы адам. 2. Тауусула билмеген (зат).

къым-тым ЭТЕРГЕ Не айтыргъа билмей, жунчургъа, шарт айталмазгъа, ангылатырча сёлешмезге.

КЪЫМСЫЗ БОЛУРГЪА (этерге) Тауушсуз тынч болургъа (этерге).

КЪЫНА САКЪАЛЛЫ (къызыл Фук) (фольк.) Къып-къызыл сакъаллы.

КЪЫНКЪ ДЕРИГИН КЪОЙМАЗГЪА Жангыз бирин, адамын къоймазгъа, къырыргъа.

КЪЫНКЪ ЭТМЕЗГЕ (этдирмезге) Сёз айтмазгъа, тауушсуз болургъа.

КЪЫНГЫР къач ЭТЕРГЕ (тартыргъа) (адет) Биреуню ишине сейирсиннгенден, кесеу бла къабыргъагъа ызлыкъла этерге.

КЪЫПТЫ БЛА КЪЫРКЪЫЛГЪАНДЫ [адам] (къарач.) Барып тохтагъан терс-акъыл адамды деген магъанада.

КЪЫПТЫ КЪЫНЫ КИБИК [кийим] Бек такъыр кийим.

КЪЫПТЫ ТЮБЮНДЕ КЪОЙ КИБИК [адам] Жууаш, тёзюмлю адам.

КЪЫПТЫСЫНДАН КЪАН ТАМГЪАН [тиширыу] Къолдан усталыгъы, закийлиги болгъан тиширыу.

КЪЫРАЛЛЫКЪ ЖЮРЮТЮРГЕ Халкъгъа оноу этерге, уллу къуллукъчу болургъа.

КЪЫРАУ УРГЪАН КАСКАЧА Мугурайып, апчып, къабышып деген магъанада.

КЪЫРДЫНГ ДА КЕТДИНГ Эрикдирдинг, безиретдинг деген магъанада.

КЪЫРКЪ КИШИ – БИР ЖАНЫНА, КЪЫЙЫКЪ КИШИ – БИР ЖАНЫНА (Нарт сёз.) Терс акъыллы адамны юсюнден айтылады.

КЪЫРКЪАР АЙ (эски) Август айны аты.

КЪЫРКЪАУУЗ АЙ (эски) Сентябрь айны аты.

КЪЫРКЪЫНЖИКДЕН БОЛУРГЪА Къызыныргъа, къазауат этерге, кесин кесдирирге (бир затны этер не да этдирмез ючюн).

КЪЫРТИШ КЪОЗЛАРГЪА [жерге] Жер атылып къалыргъа, хайырланылмазгъа.

КЪЫРТЧЫГЪАЛАЙ, КЕСИН КЕСДИРИРГЕ къара: КЪЫР-КЪЫНЖИКДЕН БОЛУРГЪА.

КЪЫСХА СЁЗ (модаль фраза) Айтырыгъымы баш магъанасы.

КЪЫСХАТАМАКЪ БОЛУРГЪА Биреу, айтырын оюмламай, терк, ашыгъып айтыргъа.

КЪЫСЫР ЖАТЫУ ЭТЕРГЕ (масхара) Къопмай, ишлемей, эрттенликде кёпге дери жатаргъа, солургъа (артыгъыракъ да жай, кюз ишлени заманында).

КЪЫСЫР КЪАЯ Къуру ташдан къуралгъан къая (юсюнде ёсгени, топурагъы болмагъан).

КЪЫТ КИРИРГЕ (къытлыкъ кирирге) Бир зат азайыргъа, адамла жут болургъа.

КЪЫТ ЭЛЕК Мирзеуню къууугъун, кирин башына юйюрген, уллу, жукъа, сай элек.

КЪЫЧЫРЫГЪЫ КЁКГЕ БАРА Уллу къычырып, тёзюмсюз жиляй.

КЪЫЧЫРЫП ЭШИТДИРАЛМАЗСЫЗ, ЧАКЪЫРЫП КЕЛТИРАЛМАЗСЫЗ (къарач.) Узакъгъа кетерге, керекли кюнде табаргъа онг болмазгъа.

КЪЫШ КЮН – КЪАРЫШ БЛА БИР Къыш кюнню къысхалыгъын чертир ючюн айтылады.

КЪЫШ КЪЫЯМА Къышны бек сууукъ кезиую.

КЪЫШ ЧИЛЛЕ Къышны бек сууукъ кезиуюнде къыркъ кюн (17 январьдан 26 февральгъа дери).

КЪЫЯМА АДАМ Алаша, гитче, къарыусуз адам.

КЪЫЯМА АЙЛАНЫРГЪА (дин) Жер жюзю бузулургъа, тюбю башына айланыргъа.

КЪЫЯМА БОЛУРГЪА (бир ишни этген) Бек къыйын болургъа.

КЪЫЯМАТ КЮН (динни айтыууна кёре). Аргъы дунияда соруу этилген кюн.

Поделиться: