Сени жауунгу да къартлыгъында къатыны ёлсюн

Шинтикге олтуруп, автобусну сакълайма. Къатыма мен эрттеден бери да таныгъан бир жашаулу адам келип чёгеди. Тамата дегенде да, юч жыйырма жылдан атлагъан болур. Ол да жашагъан адамгъа алай кёп тюйюлдю. Алай шёндю юч жыйырма жыл да кёп кёрюне башлагъанды. Ол шахаргъа жумуш бла ке¬лип, энди уа юйюне тебирегенди. Экибизни да жолубуз бир жанынады. Автобусну да сакълай, аны келир заманын да къысхарта, хапарны бардырабыз. Сёз сёзню айтдыргъан заманда ушакъ нёгерим кесини энчи жашаууна кёчеди, юйюнде болумну юсюнден айтады.

Аны огъурлу юйюрю бар эди: юй бийчеси, жашы, къызы, малы, мюлкю, тюплю-башлы юйлери. Жашауда керекли затдан юлюшлю эди. Юйюм-кюнюм деген къармашыулу адам болгъанды. Ол мажаргъан затны юй бийчеси да жарата билгенди. Сабийлерин да бирер окъуугьа салып, билим, усталыкъ алдырады. Къысха айтханда, адам сукъланып къарарча аллай юйюр эди.

Алай жашауда хар зат да кесинг сюйгенча сыйдам барып турмайды. Кюнлени биринде бу адамны юй бийчеси ауруйду. Къууанч, кюлкю айланнган юйге кёп къыйынлыкъ сынаргъа тюшдю. Аны саулугъуна бакъдыра, кёп жерлеге элтедиле: доктор, уста дегенледен атлары айтылып, ала аны кёргюзтмеген хазна адам къалмайды. Кёп къоранч да этдиле. Анга болушлукъ болса юйлерин сатып, къуру жерге чыгъар эдиле. Алай, не медет, ала сюйгенча болмады. Къадар кюйсюз эди. Бу адамны юй бийчеси сабийлерини бирини къууанчын окъуна кёралмады.

- Аллах ючюн, алай айтханыма айып этме, юй бийчем бир да болмагъанча огъурлу адам эди, - дейди жол нёгерим, къарамын да жерге ие. - Бир заманда не сёзю, не бир мен жаратмагъан иши бла жанымы къыйнамагъанды, жюрегими къатдырмагъанды. Ол ауушханда бек уллу бушуу этген эдим. Дунияда аллай тёре болса - жаным саулай аны бла бирге бастыртыр эдим. Ма аллай бир жылыу бар эди арабызда. Алай берген да Аллах, алгъан да Аллах, оноуун да ол этди. Къаргъышда айтылгъанлай, къартлыгъыма жангызлай къалдым.
Жашау жолумда ахшы нёге¬рим бла кёп къууанч да сынадым. Къыйналгъан кюнлерибизни бир бирге билеклик эте алай ётдюрдюк. Бир жарсыуум: бир туудугъун окъуна къойнуна къысмай термиле кетгени.

Энди бюгюнлюкде жаш юйдегили болгъанды, эки сабийчиги да барды. Къыз а алыкъа юйдеди. Тилегенле да кёп, алай аны да къадар кюню болур...

Сау болсунла, сабийле къараргъа кюрешедиле, уллу кёллюлюк этмейдиле. Манга жетген жерде бир бирлерине окъуна ышанмайдыла. Мен да бош турмайма, кюн узуну кеси-кесиме жумушла чыгъарып, ала бла жубаныргъа кюрешеме. Мал тутама, бахча ишлейме... Къырал да пенсия береди. Бу къыйын заманда ол да бал тузгъа, гыржыныбызгъа жетеди.

Жанымдан къарагъан муну уа не кереклиси барды дерге боллукъду. Алай жарсыусуз хазна кёп адам болмаз. Бютюнда бек меничала. Тышыбыздан тап кёрюнюрге кюрешгенликге, ичибизден кюйюп окъуна барабыз. Кесинг сагъыш эт, айла, жылла бла сау кюнлени жангызлай, сёз нёгеринг болмай. Маллагъа, тауукълагъа сёлеширге кюрешеме. Тутмакъда олтургъанча, не тюрлюдю бу жашау. Хау, ингир ала жыйыладыла къыз да, жаш да. Алай ала¬ны да кеслерини жашаулары, оюмлары, акъыллары, кёз къарамлары. Ушхууурдан сора барыбыз да телевизоргъа къарайбыз. Оллахий, аны да эталмайма. Шёндю ата-ана сабийи бла бирге телевизоргъа къарарча тюйюлдю. Нек айтханымы уа, сен да ангыларыкъса. Сора кетесе да, эрттеден окъуна тёшекге киресе, жукъу сени жыкъгъынчы, юй башына къарайса да тураса.

Неди бу? Юй бийчебизден айырылдыкъ эсе, энди мындан ары жашауум жангызлаймы ётерге керекди?

Сен жамауат жумушун толтураса. Иш бла байламлы кёп эллеге, журтлагъа жюрюйсе, айтчы башха жерледе манга ушаш къартлыгъында къатынсыз къалгъанла бармыдыла? Алагъа ким, къаллай оноу этеди?

Тиширыу юйюнден бир къауум кюннге жумушха кетсе окъуна апчыйды эр киши. Мен а жашау нёгеримден айырылгъанлы беш-алты жылдан да атлагъанды. Алгъаракълада уа эгечим, къарындашым да келедиле. Ала да манга жарсып келгендиле. Сени жауунгу да къарындашы, эгечи болмасын. Сабийлени да жыйып: «Атагъызгъа къатын алайыкъ», - деп оноу этедиле. Ариу айтдыла, жашауну халын ангылатыргъа кюрешдиле. Сабийле унамадыла. Бир адамны айтханына къулакъ салмадыла.

Къызым: «Да мен бюгюн да мында аны ючюн турама, атамы къартлыгъында жангызлай къоймайым деп. Бир юйюр туталмазлыкъ къыз а мен да тюйюлме. Бери уа – бу юйге, журтха, анамы хазнасына, ол къан къусуп къурагъан мюлкюне, къыйналып сабийле ёсдюрген жерине, айтдырмай къоймай эсегиз, тёшегине, аны орунуна бир тиширыу не кеси келмесин, неда адамла келтирмесин”.

Жашым а: “Ол кюнден сора бу арбазгъа не мени, не менден туугъанланы аякълары басарыкъ тюйюлдю”, - деди да къойду.

Кючден бла мутдан: “Къоюгъуз маржа, мени бусагъатда аллай къайгъым жокъду”, - деп жарашдырдым.

Энди уа - андан бери сабийле манга башхаракъ къарагъанча кёрюнеди. Не этейим, айт? Тюзюн айтханда, къарт адамгъа къатын кереклиси да жокъду, алай жанымда бир сёз нёгерим болса уа ыразы эдим. Сабийле уа алай эте тургъанлай къалай келтиргин? Кёлюнг кюлмесин, бу адам кьартлыгъына шаша турады деп, бош жашаууму ахыр кесегинде жанымда бир тиширыу нёгерим бол¬са сюе эдим.

Сен айланнган, жюрюген жер¬де къартлыкъларында менича юй бийчелеринден айырылып къалгъанлагъа бир тюрлю тёре бармыды? Алагъа ким, къалай оноу этеди? Огъесе мындан арысындан дуниядан тюнгюлюп, къолларыбызны да бошлап, ахыр кюнюбюзню тауушсуз сакъларгъамы керекбиз?
    
Хапарын бошай, тамата анда, узакъда бир сейир зат эслегенча кёзлерин да бир жанына буруп, онг къолун сакъал тюбюне тиреу эте, терен сагъышха къалды.

Не айтыргъа боллукъду анга? Ариу айтып жапсарыргъамы? Къартлыгъынгда да не къатын излейсе, тынч ашынг, тынч башынг, сабийлеринги, туудукъларынгы оноуларын эт да тур дергеми...

Ол аллай сёзледен арыгъанды. Анга къуру хапарны кереклиси да жокъду. Болсада быллай ишде бир оюмну айтып къоюп аны бла чертирге жарарыкъ тюйюлдю. Анга кёпле кёп тюрлю кьарарыкъдыла. Къарт жанлы болгъанла да чыгъарла. “Ёге ана кирген жер тю-бюне батар", - дегенле да табылырла. Хар ким кесича айтырыкъды. Быллай ишде бир оюмгъа келген алай тынч тюйюлдю.

Бир  эсимде къалгъан затны айтайым. Талай жыл мындан алда шуёхуму атасы ауушады да, ары дууагъа барабыз. Аналары андан да эртте алышхан эди дуниясын. Ажым этип ол жаш адам атасыны юсюнден алай айтхан эди: “Бизни атабызны эгечи, къарындашы жокъ эди. Сабийле уа жаш эдик. Анабыз ёлгенден сора атабызгъа оноу этерге адам табылмады. Биз жаш болуп айтыргъа уялдыкъ.  Ол а ата болуп сабийине аллай жумуш айтыргъа намыссынды. Аны жанында бир тишириу нёгери болса, бюгюн ол бизни арабызда боллукъ эди”, - деп жарсыгъанын бир да унутмайма.

Сабийлери кеслери аталарына адам излеп, той этген хапарла да эшите турабыз.

Ала аталарына аманны да сюймейдиле. Анга сёз да жокъду. Алай анабызны орунуна келлик къаллай болур, къыйынлыкълагъа салырмы, юйюбюзню къуш тюгюнлей чачармы деп къоркъа болурла. Ёге аналаны кюйсюзлюклери жомакълагъа окъуна тюшгендиле. Сабийлени да ангыларгъа керекди.

Алай жашауда аллай ишле энчидиле. Эки, юч, тёрт сабийлери болгъаннга барып, халкъны аллында аланы айыпсыз ёсдюрюп, чегине жетдирген тиширыуланы да унутмазгъа керекди. Юслеринден, къарынларындан аяп, ёгелерине берип тургъанланы.

Экинчиден а, адамгъа жашау бир кере бериледи. Артда сен бери къайтамыса, аны Аллах биледи. Адам не къарт болса да, жашаудан тоймайды, аны зауукълугъундан юлюш алыргъа сюеди. Жюзжыллыкъ къартха былай соргъандыла:

-  Ыразымыса жашауунга?

-  Хау, мен жюз жыл жашагъанма. Ол сау ёмюрдю. Алай манга ол бир эшикден кирип, башха эшикден чыкъгъанча кёрюннгенди.

Адам къаллай бир жашаса да андан тоймайды. Хар кюнден андан бир иги зат сакълайды, умутун юзмегенлей турады. Да сора къартны жашаууна чырмау салыргъа нек керекди?

Хапарыбызда бир адам ат айтмагъанбыз. Бир акъыл этген эдик къауум элден къатынлары ауушуп къартлыкъларында жангызлай къалгъан эр кишилени санларын юлгюге келтирирге. Этмедик. Нек? Аллайла болмагъан эл бармыды? Не хазна. Сора алагъа не оноу? Аны ким этерге керекди? Жууугъу, ахлусуму, огъесе сабийлерими? Соруула кёпдюле?

Башында да бир айтдыкъ быллай ишде бир оюмгъа келген къыйынды. Аны ючюн а газет окъуучулада да хапарда айтылгъанча халда жашагъандан да акъылларын билирге керекбиз. Ким биледи, артдан-артха был¬лай ишде бир тюрлю тёре чыгъып кьалса уа!..

Ариулукъ, таплыкъ бла бир бирни ангылап, бир тилли болуп, къартланы жангызлай кьалмазча этип, жаш адамла да ол ишде ыразылыкъ тапсала, иги болмазмы?