Ата журтха сюймекликни эмда кишиликни шагъатлары

Уллу Хорламны  75-жыллыгъына

Ючгюл письмола. Фронтдан учуп келген къанатлылагъа ушайдыла ала. Къалай ашыгъып, тынгысыз болуп сакълагъандыла аланы хар юйде, хар юйюрде.

Ол кезиуледе почтальондан сыйлы да, багъалы да адам хазна болмаз эди. Аланы жазгъанланы асламысы бу дуниядан кетгенди: кими къазауатда, жигитча сермеше, жан бергенди, кими белгисиз тас болгъанды, кими уа урушда алгъан жараларындан ёлгенди.

Алай аланы атлары унутулмагъандыла, жер жюзюнде жашау болгъаны къадар унутуллукъ да тюйюлдюле. Фронтдан келген ючгюл письмола да аланы эсге салдыргъанлай турлукъдула, Ата журтха кертичиликни эмда кишиликни шагъатларыча. Ма аны ючюн асырайдыла жууукъла, ахлула аталарыны, къарындашларыны къол ызлары болгъан къагъытланы, тюз да кёз гинжилеринча.

Письмоладан кёплерин заман саргъалтханды, секкил-секкил этгенди. Бирде карандаш бла жазылгъан харфлары кёрюннген да этмейдиле. Алай ала иелерини жылыуларын,сезимлерин сакълайдыла, аланы бизни акъылыбызгъа сингдиредиле, жюрегибизни къозгъайдыла.

Алада жазылгъанны окъусанг, адамларыбызны ниет тазалыкъларына,туугъан жерлерине къыйыры-чеги болмагъан сюймеликлерине, тёгереклерин къыйынлыкъ, бушуу алып тургъан кезиуде да кёлсюзлюк этмегенлерине, жарыкълай къалгъанларына сейир этесе. Бир белгили назмучу айтханлай, «аладан темир чюйле этерге керек эди, дунияда аладан къаты чюйле болмаз эдиле».

Хорламны Кюнюне аталгъан номерибизде биз таулу жашланы фронтдан жазгъан письмоларыны бир къауумун басмаларгъа сюйгенбиз. Айтханыбызча, кёбюсю карандаш бла жазылгъанлары ючюн харфлары иги кёрюнмейдиле. Аны себепли кесибиз окъуп,тинтип, жангыдан зарфха урургъа оноулашханбыз. Болсада иги сакъланнганын а алайлай къойгъанбыз.

Таумурзаланы Мажитни жашы Хамит 1943 жылда 15-чи августда ёлгенди эмда Орёл областьны Глазунов районуну Богородское элинде асыралгъанды.Ротаны тамата политругу болуп тургъан жашдан келген письмоланы аны эгечи Бабаланы Лейляны юйюрю бек багъалы хазнаныча сакълайдыла.

Письмоланы ичлеринде уруш жыллада чыкъгъан газетден кесилип алыннган бир къагъыт журун да барды. Анда совет аскерни батырлыкъларын кёргюзтген солдатлары бла офицерлери правительстволу саугъала бла саугъаланнганларыны юсюнден буйрукъ басмаланыпды. Аланы араларында Таумурзаланы Хамитни аты да барды.

Кабардино-Балкарская АССР, Чегемский район,

селение Нижний Чегем

Таумурзаеву Мажиду Атабиевичу

Прежде всего шлю Вам  моим дорогим отцу и матери чистосердечный привет. Кроме того, хочу знать состояние Вашего здоровья и жизнь. О себе сообщаю, что я жив, здоров, болезни и ран не имею. Служу в рядах Красной Армии политруком. Решением Советского правительства и нашей партии наша армия разбивает свиное рыло Гитлера и его орду, стремящихся установить фашизм на нашей земле и закабалить наш народ. Гитлер хочет поставить наш народ под ярмо капитализма. Но эти планы обернутся против собственной головы Гитлера, уничтожением его и его полчищ. В этом я твердо убеждён. Это я вижу своими глазами ежедневно. Никогда фашизм нас не победит. Красная Армия имеет могучую силу и способна уничтожить фашизм с корнем. Мы, советский народ, Красная Армия, дадим достойный ответ озверевшему свинорылу Гитлеру. За  меня не беспокойтесь. Если погибну –погибну  за дело Ленина-Сталина, за советский народ. Если погибну считайте, что погиб как коммунист. Не беспокойтесь, помогите Красной Армии. Победа в наших руках. Уничтожим фашизм до конца.

Да здравствует Сталин. С именем Сталина идем в бой и бьём гитлеровских фашистов.

Я на Юго-Западном фронте.

Адрес:

Действующая Красная Армия Юго-Западного фронта,

полевая почтовая станция №710, управление 240 мотодивизии,

рота регулирования.

Таумурзаев Х.М.

19/УП-1941 года.

* * *
Во-первых, шлю чистосердечный привет моей дорогой сестрёнке Лейле. После привета хочу знать состояние вашего здоровья и жизнь. О себе сообщаю, что я жив и здоров. С оружием в руках уничтожаем фашистских псов, напавших на нашу социалистическую Родину. Подлых фашистов будем бить до полного уничтожения. Не беспокойтесь, мы победим. С именем Сталина иду в бой. А Вы тоже помогайте Красной Армии.

Пишет Хамид.
             19/УП-1941 года.

Действующая Красная Армия,

полевая п/ч 710.

* * *

Во-первых, шлю сердечный привет моим дорогим отцу и матери, сестрёнкам Лейле и Маржан с фронта. Кроме того, хочу знать состояние вашей жизни и здоровья. Если спрашиваете обо мне, то я жив и здоров. Бьём гитлеровских бандитов. Красная Армия уничтожит этих собак да конца. Не беспокойтесь. Мы победим. Уничтожим Гитлера до конца.

Хамид.

Действующая Красная Армия. 12/УШ-1941 года.

* * *

Прежде всего шлю Вам, моим дорогим отцу и матери, сестрёнкам, чистосердечный привет. Если спрашиваете обо мне, жив. Бьём Гитлера.

Дорогие родители, высылаю Вам зарплату, расходуйте на свои нужды. Вышлю ещё. Сообщите, если получите.

До свидания. Ваш сын Хамид.

16/УШ-1941 г.

Действующая Красная Армия,

полевая п/ч 710

Бачиланы Хамзатны жашы Атлы Акъ – Сууда 1916 жылда туугъанды. 1935 - 1940 жыллада Москвада ГИТИС-де малкъар студияны санында окъугъанды. Малкъар театрда ишлей тургъанлай, аскерге чакъырылгъанды. Биргесине окъугъан таулу актёрла Кючюкланы Магомет бла Гузеланы Мусса да , къабартылыладан да экиси  аны бла эдиле.

Юй бийчеси Уяналаны Валягъа (Баблукгъа) ийген къагъытларыны биринде ол былай жазгъанды: «Мусса бла мен бирге эдик да, энди уа, ол кетип, Магомет бла мен бирге болгъанбыз. Ахыры, Магомет, Шибзухов, Тухужев ( къабартылы актёрла) бла мен биргебиз. Энди бизни танымагъан мында бир адам къалгъан болмаз деп, умут этеме».

Атлыны къагъытларыны дагъыда бир ахшы жаны: алагъа кёре, биз урушну аллында таулу актёрланы жашауларындан хапарлы болабыз. Бир къагъытында уа аланы тансыкълыкълары толу сёзиледи: «Жаным, сени письмоларынгы алгъандан сора, Мусса да бизге келип, ол, Магомет, биргебизге къуллукъ этген малкъарлы жаш, мен да, олтуруп, «Уллу хожну» да жырлап, алай жайылгъанбыз», - дегенди.

Аскерде да Атлыны театргъа сюймеклиги кетмегенди. Ол бу къагъытында артыкъда кёрюнеди: «Лермонтовну битеу стихлерин алып, къуру аланы окъуп турама. Артыгъыракъда «Демонну». Жаным, сен мени анда тауча «Демонуму» тас этме. Мен а мындан барсам, халкъны ауузума къаратырма, деп умут этеме. Сора Тамараны сен окъурса, «Демонну»  уа - мен. Ол заманда кёрюрбюз ким иги окъугъанын…» Былайда Атлы Къулийланы Къайсынны кёчюрмесини юсюнден айтады.

Сёзсюз, ол мамыр жашаугъа ийнаннганды. Къадар а башха тюрлю жазыу этгенди. Бачи улу Уллу Ата журт урушну биринчи кюнюнде окъуна аны отуна киргенди. Жангыз къызы Алланы туугъанын билгенди. Алай къазауатдан а къайтмагъанды. Валя быллай къагъыт алгъанды: «Урушда жоюлгъанланы, тутмакъгъа тюшгенлени санында да жокъду». «Эсгериу китабында» уа  «Бачиланы Хамзатны жашы Атлы аскерчи 1943 жылда ёлгенди» деп окъуйбуз.

Газетде аны ахыр къагъыты басмаланады.

«Аллын башлап, салам айтама жанымча кёрген Валентинама. Мен бир да къалай жазаргъа билмей, бек арсар болуп жазама. Ол да неди десенг а, сени къайда болгъанынгы, саулугъунгу юсюнден бир зат билмей, ма аны ючюнге жазмай кёп тургъанма. Бусагъатда да жазаргъа – жазмазгъа арсар болуп, сен окъумасанг да, бирле окъурла деп жазама.

Къалай турасыз? Ася бла Женяны телеграммаларын алгъандан сора, мен да бир да письмо алмагъанма. Кесинги халинг къалайды? Къалай тураса? Къайдаса? Сабийинг а саумуду? Къалгъан жууукъ – тенг да къалай турадыла?

Мен акъыл этгенден, театрда адам болмаз. Сора къалай турасыз? Не барды, не жокъду - хар затдан жазарса. Чомайлары да къалай турадыла? Эштада, ол бир жары да кетген болмаз. Юйде да Баттал бла Быца къалай турадыла? Магометни да аскерге алгъан болурла. Юйге, Налжанлагъа бир кере письмо жазып жибергенме.

Ахыры мен сени сау сунмайма да, арсар этдирген олду. Алай айтханым кёлюнге тиймесин. Алай айтханлыкъгъа, Аллах ёлюмден сакъласын сени. Мени сурасанг а, бир хатам жокъду. Бек хайт деп турама, алай аягъым ауругъанлы бир ай бла жарым болады. Энди иги бола барады.

Мен эм Кючюкланы Магомет, Гузеланы Мусса, 22-чи июньда урушха кирип, 13-чю июльгъа дери бирге тургъанбыз. 13-чю числода ингирде сагъат 8-де, бир бирни тас этип, айырылып айланабыз. Ала мени ёлген сунуп, мен да аланы ёлген сунуп тура болурбуз дейме. Бир жаш Муссадан хапар айтхан эди. Кеси да, аны бла бир къауум заманны туруп, ол да артда айырылгъанды. Андан сора Латвияда Атаев Магометни, Кудаев Ю. къарындашын кёрген эдик.

Бир да къоркъма. Магомет да, Мусса да, мен да, бара тургъан урушха кирсек, бир зат болмай, ойнай – ойнай, чыгъып кетиучю эдик, энтта Аллах айтхан болур.

Немислиле алай кёп урушаллыкъ тюйюлдюле. Жаным, биз Ленинград областьда урушабыз, на Парховском направлении. Жаным, мен шёндю танковый полкдама, алыкъынчы андан кёрген хатам жокъду. Хайда, сау къал. Хар затдан толу жазып, женгил жибер.

 

Къулбайланы Тенгизни жашы Алибий уруш башланнгынчы, Черек ауузунда «Къызыл Малкъар» колхозда «полуторка» бла жюкле ташып тургъанды. Андан сора женгил машина бла райисполкомну председателин жюрютгенди. Фронтха да ма ол машина бла кетген эди.

Сермешлеге биринчи кере Гроднода киришгенди. Ёлген а 1941 жылда ноябрьде Москва ючюн сермешледен биринде этгенди. Аскер кийимлери бла сурат иерге аны насыбы тутмагъанды. Бу письмосун ол эгечи Майрусханнга урушну биринчи кюнлеринде жазгъанды.

 

Кюнюнг, сагъатынг да ахшы болсунла, мени багъалы эгечим Майрусхан. Биринчиден, къарындаш салам жибереме. Экинчиден, биз Ростовха келип тохтагъаныбызны билдиреме. Мындан Киевге элтирикдиле,деген хапар барды. Бир да къыйналмай турабыз. Хайда, сау къал.

                                                                     30. VI.41

 

 

 

Насталаны Хажибекир кадровый офицер болгъанды. Къазауатха дери офицерлени хазырлаугъа тири къатышханды. Фронтха кеси ыразылыгъы бла барып, уруш жолланы башындан аягъына къыдырып, 1945 жылда майда, Хорламгъа бир ненча кюн къалып, ёлгенди.

Аны бюгюн биз басмалагъан письмосун Къашхатауну орта школунда къуралгъан музейде тапханбыз.Жазгъан хатына кёре, ол бек окъуулу, билимли адам болгъанды.

 

Полевая почта 39467. 10/У-1943.

Бек аллын башлап салам санга, Бадинахан, Зоягъа эм Борисге да. Жазаргъа кёлюм бармайды сизни саулугъугъузну билмейме да. Кёп письмо жазама, бир да жууап жокъду. Не Хажисмайылны, не Хажимухамметни къайда болгъанларын билмейме, сау эселе да, тюйюл эселе да. Немисле халек этгенлерин айтадыла. Сиз сау эсегиз, манга бир белгили письмо жаз. Кимни къайда болгъанын тюз жаз.

Мен Тибилисге командировкагъа келгенме. Мында Ахоховну табып, аны бла бир кесек хапар айтханма. Бек иги турама. Бир да хатам жокъду. Бусагъатда Новороссийскни къатында уруш этебиз. Манга бир да жарсымагъыз, кесигиз иги туругъуз. Юйге барыргъа мурат этип тура эдим да, Нальчикни къатындан приказ бла артха къайтып келгенме. Да энди юйге терк баралмам, хайт деп туругъуз.

Письмоланы терк-терк жаза тур.Менден бизникилени барысына да хапар айт. Къысха заманда артха кетеме. Сау жолугъайыкъ. Сабийлени саулукъларыны юсюнден да жаз. Хажиомаргъа, Келлягъа,Таттагъа, Лейлягъа, къызлагъа эм сабийлеге менден салам айт. Бийбертден бла Матгерийден не хапар бар эсе да жаз.

Хайда, сау жолугъушайыкъ.Шёндю тургъан жерим Новороссийскни къатындады. Ол тийреден энди узакъ кетмебиз. Мени адресим: 500-ая полевая почта, часть 849.

Жазгъан сени Хажибекиринг. 16-чы мартда 1943 жылда.

 

Жантууланы Элмырзаны жашы Азнор 1919 жылда Кёнделенде туугъанды. 1935-1940 жыллада Москвада ГИТИС-ни малкъар актёр студиясында окъугъанды. Аскерге 1940 жылда чакъырылып,  Украинагъа тюшгенди.

Аны сакъланнган къагъытларына кёре, жаш бир ненча айны лётчикге окъугъанды, чекде къуллукъ этгенди. Уллу Ата журт уруш башланнганда, Азнор офицер курслада окъугъанды, бир къагъытында «отуз эки адамгъа командирлик этеме» деп жазгъанды.

Жантууланы жашлары фахмулу адам болгъаны, театрны бек сюйгени  аны къагъытларында, назмуларында да кёрюнеди. Ол, урушну аллында жанында дефтер жюрютюп, анда назмула жазып тургъанды.

Ахыр къагъытын да жаш, назму бла жазып, анда биринчи кере Москвада юйюрю, сабийи болгъанын билдиргенди. Жантуулары, аланы излеп, ара шахаргъа кёп кере къагъыт жазгъандыла, алай жууап алмагъандыла. Азнорну юсюнден да толу хапарлы тюйюлдюле, жаланда «1943 жылда Киев шахарны тийресинде тас болгъанды» деген жууап келгенди.                      

 

 Театрыма

Къыйын болгъанын сездим
Сюйген ишинг ташласа.
Бютюнда къыйын кёреме
Сюйген тенгингден ажашсанг.

Къоркъма сен, театрым,
Энтта ары къайтырма.
Сюйгеними анда табып,
Анга хапар айтырма.

* * *
Сагъатымы сизге жибереме -
Кеси кёзюмден тутаргъа.
Мен дуниядан кетсем а,
Аны бетине къараргъа.

Алай кесим сау къалсам,
Насыплы дунияда жашарбыз.
Сагъатны бетине къарамай,
 Бир бири кёзюбюзге къарарбыз.

Хайда, сау къалыгъыз,
Мени сыйлы атам, анам.
 Сизге айтмагъанма ансы,
Москвада къалады балам.

Алай къайгъы этмегиз,
Анга къарарыкъды анасы.
Къуру мени да тюйюлдю
Аны да сыйлы баласы.

Сабийни анасы иги адамды,
Ол анга уста къарар.
Жашым уллу болса уа,
Мени алмашдырыргъа жарар.

Хайда, сау кёрюшейик,
Эгечлерим, къарындашларым.
Сизге термиле ёллюкме
Мени сыйлы жанларым.

Хайда, сау къалыгъыз.
Сизни уппа этеме.
Мен а, бюгюн хазырланып,
Кече фронтха кетеме.

Текуланы Хауа хазырлагъанды.
Поделиться: