Тизгиннге аладан жаланда 200-сю къайтханды

Алгъаракълада каналладан биринде «Подольские курсанты» киногъа къарагъанма. Анда 18-20-жыллыкъ жаш адамла, шёндюгю кёз бла  къарагъанда, алагъа сабийле дерге да боллукъду, душманны Москвагъа къоймаз ючюн этген жигитликле, ала сынагъан къыйынлыкъла, урушну кюйсюзлюгю ачыкъ кёргюзтюлгенди. Уллу Хорламны аллында урушну юсюнден кинола кёргюзтген тёреди, алай бу сериал а жюрегиме жетгенди. 

Подольск курсантла
Кертиди, 1941 жыла октябрьде немислиле къыралыбызны жюрегине - Москвагъа – жууукълашадыла. Бу тийреде ол кезиуде совет аскерле болмагъандыла, ара шахарны къорууларгъа курсантлагъа тюшеди.   Ильинское элни тийресинде бир ненча ыйыкъ баргъан къазауатда жаш курсантла 5 мингден аслам гитлерчи аскерчини бла офицерни къыргъандыла. Бек сейири уа – 100 танкны жокъ этгендиле!

Подольск курсантланы жигитликлерини хайырындан Москва душманны къолуна тюшмегенди. Алай бу сермешде хорламны багъасы артыкъда уллуду – 3500 курсантдан 2500-сю жигитлеча жан бергендиле.

Къанлы къазауат

 Бу киногъа къарагъандан сора, Урюпинскде жаяу аскер училищени курсантларыны жигитликлерин бютюнда ангылагъанма. Ол 1940 жылда Волгоград областьны Урюпинск шахарында ачылгъан эди. Уллу Ата журт уруш башланнганда, 1941 жылда сентябрьде аны Нальчикге кёчюредиле. 

1942 жылда урушну эм къанлы кезиуюнде Шимал Кавказда аскер училищеле жабылып, аланы окъуучулары уа фронтха ашырылгъандыла. Жаяу аскерлени училищесинден курсант полк къуралады. Аны къауумунда 2500 аскерчи бар эди. Аланы Краснодар крайгъа ашырадыла – биринчиден, Армавирге, ызы бла уа  Гулькевичи шахаргъа.

Курсант полк Шимал-Кавказ фронтну  Къобан сууда къоруулау ызгъа турады. Анга «Кубан тобукъ» деп атагъандыла. Аны узунлугъу 80 километрге жетгенди. Урюпинскечилеге артха тургъан совет аскерлеге жол къураргъа, аны бла бирге уа душманланы Къобан суудан ётдюрмезге борчла салыннгандыла. 

Биринчи сермешге 3 августда киришгендиле. Жаш адамлагъа СС-ни «Викинг» аскерлерини 5-чи моторизованный дивизиясына къажау сюелирге тюшгенди. Душманны уа алгъа барыуун 50 танк, 30 бомбардировщик жалчытхандыла.

Къанлы сермеш тауусула билмеген тогъуз сагъатны баргъанды. СС-ни аскерлерини бла курсантланы кючлери тенг болмагъанлары баямды. Душман кёпюрден ётеди деген къоркъуу чыкъгъанда, командирле аны чачдырыргъа буйрукъ бередиле. 

Шимал-Кавказ фронтну командованиясыны билдириуюнде бу сермешни юсюнден былай жазылыпды: «12 сагъат 5 минутда душманны алчы бёлюмлери Кропоткинни шимал-кюн чыгъыш жанына жетгендиле. 16 танкдан къауум шахарны къыйырында къоруулау ызны чачаргъа умут этгендиле. Алагъа къажау атышыу бардырылып, муратлары юзюлгенди. Чачдырылгъан танкла бардыла… Атака жангыдан башланнганды, бир ненча танк къоруулау ыздан ётгендиле. Маслозаводну тийресине жетип, Къобан суудан ётерге кюрешгендиле, ол кезиуге кёпюр чачдырылып эди…»

Алай бла гитлерчилени муратлары толмайды. Туапсеге жан атхан немисли аскер къауумла бирикмейдиле. Бу операцияны хайырындан совет аскерлени Къобанны сол жанына ётерге онглары болады. Ала Шимал Кавказны бла Туапсени арасында «Волчьи ворота» ауушда орналып, гитлерчилеге Къара тенгизге жолну жапхандыла.

Къобан сууда кёпюрлени атдыргъандан сора уа, Урюпинск училищени курсантлары черекни онг жанында къаладыла – биргелерине уа немислилени бронетанковый дивизиясы! «…къанлы атышыуладан сора Урюпинск училищени 2-чи эм 3-чю батальонлары Къобанны сол жанына ёталмагъандыла. Сермеш бошалгъанды. Батальонланы болумлары тинтиледи»,-деп айтылады аскерни командованиясына билдириуде.

Ол кюнледе уа «Совинформбюро» быллай билдириу этгенди: «Кропоткин шахарны тийресинде совет аскер къауумла, душманнга къажау туруп, 9 гитлерчи танкны, 29 машинаны, 17 миномётну эмда 700 душман аскерчини жокъ этгендиле…» Белгили болгъаныча, бу къазауатда 640 курсант жоюлгъанды. 

Таулу батырла
Байсолтанланы Биляканы жашы Магомет Кропоткинни къоруулагъан курсантладан бириди. Ол Урюпинск полкну 4-чю батальонунда къуллукъ этгенди. Уллу Ата журт уруш башланнганында, Магомет Огъары Чегемден нёгерлерини ызындан аны да фронтха ашырырларын тилейди. Алай жаш комсомолчуну Урюпинск аскер училищеге окъургъа иедиле.

Анга аскерчи нёгерлери бла бирге Кропоткинни шимал-кюнбатыш жанын къорууларгъа тюшгенди. Танкла, самолётла, жаяу аскерле… Гитлерчиле Кавказны къолгъа этер ючюн уллу кюч салгъандыла. Алай жигит курсантла артха бир атлам да этмегендиле. Сермешледен биринде уа Байсолтан улу ауур жаралы болады. Анга кесине кёп бакъдырыргъа тюшгенди, артха, фронтха, къайтыргъа не бек итиннген эсе да, саулугъуна кёре анга аллай эркинлик берилмегенди.

Кавказны къоруулау сермешледе кёргюзтген батырлыгъы ючюн Байсолтанланы Магомет Славы орденни ючюнчю даражасы эм Ата журт урушну орденини 1-чи даражасы бла саугъаланнганды.

Къарындашла Жанкишиланы Хусей бла Хасан Ата журтубузну къоруулауну сыйлы борчларына санагъандыла. Тамата Хусей Ленинград фронтда къазауат этгенди. Хасанны уа Урюпинск училищеге окъургъа ашырадыла. Ма алай бла, къарындашладан бири къыралыбызны шимал, башхасы уа кюнбатыш жанларында душман бла къанлы уруш бардыргъандыла. 

Сермешледен биринде Карельск фронтну тенгиз жаяу аскерлерини 63-чю бригадасыны разведчиги Жанкишиланы Хусей ауур жаралы болады. Аны Балашов шахарда госпитальгъа ашырадыла. Алай гитлерчи самолётла жаралы совет аскерчиле тургъан госпитальгъа топла атып чачдырадыла. Хусей алайда ахыр обасын тапханды.

Кичи къарындаш Хасан Къобанны къоруулау сермешледе 114.1 бийиклик ючюн атышыуда жигитликни юлгюсюн кёргюзтгенди. Ол Польшаны къоруулау сермешлеге къатышханды, Эльбада союзникле бла тюбешиуде болгъанды, Берлиннге дери жетгенди. Таулу миллетни жигит уланы «Кишилиги ючюн» майдал бла эки кере саугъаланнганды. Битеу да бирге уа аны кёкюрегинде он къырал саугъа жылтырагъанды. Аланы арасында «Кавказны къоруулагъаны ючюн», «Кёнигсбергни зорлагъаны ючюн», «Уллу Ата журт урушда Германияда хорлам ючюн» эм башхала.

Урюпинск училищени курсантлары Ата журтубузну къоруулау сермешледе жанларын-къанларын аямагъандыла. Къобанны тийресинде къазауатда сау къалгъанлагъа Уллу Хорламдан сора училищеде окъууну андан ары бардырыргъа деген буйрукъ бериледи. Алай артха жаланда эки къауум къайтхандыла: 200 аскерчи бла офицер. Ол а фронтха кетген жашланы жаланда 10 проценти тенглиди.