Жигерликни юлгюсю

Жыйырманчы ёмюрню башында Огъары Чегемде Бапыналаны Каммо деп биреу жашап болгъанды. Бийик ёсюмлю, ариу адам эди ол. Таулуну жашауунда тюбеген къаллай ишни да артха турмай этген. Жамауат аллында намысы, сыйы жюрюген. Уллугъа уллуча, гитчеге гитчеча сёлеше билгенди. Эллиллери  той-оюн баргъан жерде  Каммону хант къангагъа тамата этерге бек сюйгендиле. Аны къылыгъы ариу эди ол, кёп алгъыш билгенди. Билгенден сора да,  аланы бирсиле сейир этерча айтханды. Баш жартыны юлешип башласа уа, адамла ауузларын ачып, алай тынгылагъандыла. Ол а уллу хунерликге саналгъанды.

Каммону юй бийчеси Огъары Малкъардан Махараланы Бекмырзаны къызы Къундуз эди. Къундуз да бир да болмагъанча ишчи адам эди. Быланы он сабийлери болгъанды: жети жаш, юч да къыз.

Заман бара, Къундуз бла Каммо битеу кючлерин сабийлени ёсдюрюрге, аланы окъутургъа, билим алдырыргъа бурадыла. Алагъа кереклерин тапдырадыла, ач-жаланнган этмейдиле.

Алай, хар зат да тап бара тургъанлай,  жашауда сен сюймеген бир иш болмай къалмаз. Бир жол Каммо, иш бла байламлы жумуш чыгъып, аны тамамлагъанда сууукъ ётюп, андан иги болмай 1934 жылда ауушады.

Ол заманда аны бек кичиси Шамшют экинчи классха бара эди.

Къундузгъа бютюнда бек къыйналыргъа тюшеди. Уллу юйюрню къыйынлыгъы энди аны  жангыз кесине къалады. Бираздан ол школда уборщица болуп ишге тохтайды. Сабийлери да, не онг да этип, аналарына болушургъа кюрешгендиле. Шамшют окъуна, бешинчи классда окъугъан заманындан башлап, школчула солуугъа чыкъгъанда, колхозда ишлейди. Бек биринчи иши уа ол эди – юч айны къарт къойчуну болушлукъчусу болуп тургъаны. Хар айдан 82 трудодень алып, юч жыл ишлейди ол. Трудоденнге уа эт, жау, картоф, жюн, къысха айтханда, колхозда болгъан затладан берилгенди. Сабийлени асламысы колхозда уруннгандыла. Ол заманда Огъары Чегемде Каммону юйюрюнден кёп трудодень алгъан хазна болмагъанды. Къуру этден окъуна бир жылгъа алагъа эки тонна бериле эди.

Сегизинчи классны бошап, окъуу юйге кирип, билим алайым, устазлыкъгъа юйренейим деп тургъанлай, уруш башланады.

 Немислиле Кавказгъа киредиле, ол санда бу тийрелеге да. Аланы къыстагъандан сора Огъары Чегемде бузулуп тургъан электростанцияны ишлерге Нальчикден бир къарт оруслуну жибередиле. Анга болушлукъгъа адам керек болады. Элни оноучулары ол жумушну Шамшютге буюрадыла  жашха ол заманда 16 жыл  бола эди.

Ол келген адам электростанцияда, ремонтдан башлап, къаллай ишле этилирге кереклисин жашха толу юйретеди. Кете туруб а: «Бу ишде билгеними мынга юйретгенме. Энди кеси ишлеяллыкъды»,-деп, ол жумушну жашха ётдюрюп кетеди. Бапына улу бир кёрген ишин экинчи къатлап айтдырмай этиучю жаш эди. Таулула Азиягъа кёчюрюлгюнчюге  дери элдеги электростанцияда жангыз кеси ишлеп тургъанды. Адамланы да къыйнамай, айып алмай, ишин тийишлисича тамамлагъан.

Халкъ кёчюрюлгенде  Шамшютге 17 жыл толгъан эди. Быланы юйюрлери Къазахстаннга тюшгенди. Джамбул областьны Курдай районуну Къаракъундуз элине. Оноучула Бапыналаны юйюрню эл къыйырында орналгъан бир юйге тохташдырадыла. Къоншуда уа азербайджанлыла жашайдыла. Бир ауукъ заман озгъандан сора аладан бири, аны, къарындашын да чакъырып, былай бош туруп турмагъыз да, бахча салыгъыз, алай этмесегиз,  не бла жашар умутугъуз барды, дейди.

Жашла да: «Бахча ишлерек, алай  жугарыбыз окъуна жокъду»,-дейдиле. Ол заманда азербайджанлы, юйюне барып, бир сыннган жугар алып келеди. «Боюнун ишлетигиз, сап да салыгъыз, бу сизге жарарыкъды», -дейди.

Ингирде, ишден келгенден сора, юйню иеси жугарны ишленнгенин кёрюп, жашны махтайды. «Сен былай зат аллыкъса. Бир трудоденьнге уа, бек аздан окъуна, 3 килограмм будай чыгъады, андан сора 2 сом бла жарым ахча да бериледи. Ишге тохтагъанлай, 600 грамм ун, бир килограмм ётмек да, кёгетден а  къаллай бир керек эсе да бередиле»,-дейди.

Экинчи кюн Шамшют ол адам ишлеген жерге барады. Ол таулу жашны юч кюнню ичинде тракторда ишлерге юйретеди.

Ма алай бла болады Бапына  улу тракторчу. Ол 1944 жылда июньда эди. Декабрьге  дери буюрулгъан жумушланы эте турады, асламысында жер сюрюп. Къышда техникасына ремонт этгенди.

Бир жол  колхозну бухгалтери келип  чегемли жашха: «Минг бла сегиз жюз килограмм  будайынг барды, алмай нек тураса?,-дейди. Жаш бек къууанады анга. Ол жыл иги ишлегени ючюн саугъа бериледи, ол санда минг сом ахча да.

Кюз артында сабан ишлени эсеплерин чыгъаргъанда, таулу жашны кёрюмдюлери башхаладан эсе юч кереге кёп болгъандыла. Андан ары сегиз жылны ичинде уа ол сабанчыланы арасында областьда биринчи жерни алгъанлай тургъанды. 1951-1953 жыллада Бапыналаны Шамшютню ишинде болдурулгъан жетишимлери ючюн эки кере да «Социалист Урунууну Жигити» деген атха къагъытларын хазырлагъандыла.  Болсада, къыйын заманла эдиле, ол саугъасыз къалгъанды. Бир жол а, къоркъуусузлукъну къырал комитетинден адамла келип, сени миллетинг бллай ишге тюшюп тургъанда, былай  къадалып нек кюрешесе, сени бир хыйланг болур деп, арагъа алып, соруу этгендиле. «Мени къыралгъа, властьха да дауум жокъду, къолумдан келсе, андан да иги ишлерик эдим»,-деп къойгъанды чегемли жаш.

Алай эте, таулу халкъ Азиядан къайтхынчы, ол ишин бардыргъанды.  Тарыхлы журтуна келгенден сора, бек алгъа Яникойда тохтайды. Бираздан а туугъан элине – Огъары Чегемге – кетеди. Анда механик болады. Бир къауум заманны ол халда ишлей турады. Ол ишни да къояды да, къойчу  болады. Колхозну къойларын онеки жыл кютгенди. Анда да кесин иги жаны бла кёргюзтюп, аты районда алчы къойчуланы санында айтылгъанды. Жыл саны келгенден сора, таулада къойланы ызларындан айланыргъа къыйын болады, саулукъ да кесин билдире башлайды. Мынга тау жерден кетерге тюшеди.

Биягъы жангы жерде жангы жашау журт къураргъа, анга кёре иш да мажарыргъа керек болгъанды. Иш излеп артыкъ кёп къыйналмагъанды сынаулу механизаторла къайсы мюлкге да керек эдиле. «Акъ-Суу» совхозда тракторчу болуп тохтап, бет жарыкълы ишлеп тургъанды.