Ата юйню ёмюрледе ёзгертилмезлик жылыуу

Ол кюн элге нек келгеним эсимде тюйюлдю… Алай эсе да, ата юйюме тансыкълыкъ жюрекни бийлесе, кечеди-кюндю дей да турмаучума, машина чакъырып, аз-кёп болса да, барып, анда жюрегими чёкдюреме. Манга «нёгер» а юйде Тамбийланы Къасботну  «Атагъа-анагъа баллада» деген жыры да болуучуду. Аны салып, кёп тынгылаучума, да не айтыр кереклиси барды, ата-анамдан ыразылыкъны, ол угъай, юйню кесинден кечгинчиликни, жангыдан да тилеучюме. Биз аны адамлагъа тансыкъ этгенибиз ючюн жарсыйма.

Ол кюнден бери да талай заман озгъанды. Юйге, барыгъыз да сыйлы болугъуз, сабийле бла келгенме. Эм алгъа арбазгъа салам берип, юйню эшиклерин да ачама, сабийле уа, элни сууун тансыкълап, андан ичерге ашыгъадыла.

Мени уа ёз къайгъым жюрегими бийлей, аны алагъа кёргюзтмезге кюреше, эм алгъа арбаз, юйню кеси бла, ызы бла уа анабызны отоуу бла «саламлашама». Къалай эсе да, анда бир башха жылыу барча кёрюне, бирси отоулагъа эсими артдаракъ бурама. Тёгерек-башха къарай, юйню алай тап тургъанына эллилериме да ыспас этеме. Анча замандан бери да, насыпха, тышындан хыянат жетмегенди. Ма ол ышан а элими адамларыны хурметге, сый-намысха энчиликлерини шартыды деп, айтыргъа да излейме. Ата-анамы, къарындашларымы ала бюгюн да унутмагъандыла деген сезим а жюрегиме бютюнда хычыуун тиеди.

Кече элде къалабыз, танг атханлай а, арбаз тёгерегине да бир къарайым деп, тышына эртте окъуна чыгъама. Сабийле уа алыкъа жукълапдыла. Кюнню халы уа болмагъанча ариуду, бизни бахчадан арысындагъы тёш да кёгере тебирегенди. Табийгъат да татлы жукъудан энди уянып, кирпилдей башлагъанча кёрюнеди.

Алай эсе да, кёзюме бир зат тюрленнгенча эслене, ол не болгъанын ангылаялмай, тёгерек-башха танг кесекни къарагъанлай турама. Бираздан тёшню бери къыйырында ёсюучю уллу агъач кертме терекни аууп тургъанын эслейме. Къаллай бир ойнагъанбыз биз, элни сабийлери, аны тюбюнде. Кертмечиклери уа! Ол аланы бизге бир да «къызгъанмай» бериучю эди. Берекет, табийгъатны бир зат да ёзгерталмазлыкъ толу берекети.

Жаным терекни аугъанына да жарсый, сабийлик жылларым да эсиме тюше, кёп сюелдим. Алай а жаланда ол угъай, дагъыда бир башха зат тюрленнгенин акъылым ангылай, кёзюм а эслеялмайды. Охо да, сюелип турмайым да, сабийле тургъунчу, арбазны сыйпайым дей, жумушха узалдым. Азмы-кёпмю озду, билмейме, юйде уллу къоз терекледен бири да аугъанын энди ангыладым, нек эсе да жюрегим бир бек къысылды. Къатына барып къараргъа уа къоркъгъан этгенча да болама. Къоркъгъаным а аны ючюндю – ол бахчаны ёрге, агъачха жууукъ жанында эди.

Сора, кертме бахчадан тышында ёсгенликге да, аны, къоз терекни да адамны жашауу бла тенглешдире, бу дунияда ёмюрлюк бир зат да болмагъанына жангыдан тюшюне, жилямукъларымы тыялмай, жапма тюбюндеги шинтикге олтуруп къалама. Жылла бла адамланы къууандырып тургъан кёгет тереклени да бу жашауда заманлары ёнчеленип берилгенине дагъыда бир кере сейирге къалама.

Тёгерек-баш а алай ариуду, кёк да бир булутсуз. Къоркъсам да, туруп, къоз терекни къатына барама – ол атам къоюп кетген ызладан бириди. Жаны-тини бахча, терекле эдиле аны.

Кесими кёлсюзлюк этгеними ангыласам да, жюрегим къозгъалыпды. Тереклени къадарларын да къарындашларымы жашауларыча кёре, бютюнда бек жарсыйма. Чыпчыкъла да, мени  къайсыбыз алгъа жапсарып къоябыз дегенча, бир бирлерине ал бермей, эришген этгенча чюйюлдей, алай жырлайдыла.

Агъачдан узакъ тюйюлбюз, аны ючюнмюдю, билмейме, былайда къаллай тюрлюсюн да кёре ёсгенбиз аланы. Бир кесекден а мен сюйюучю ариу къолан, узунбурун да байрамжакъчыкъны (удод) «уп-уп-уп» деген тауушун эшитеме. Кесчигин да кёрсем эди дей, сагъая, тёгерекге къарайма. Бир кесекден а аны халжарны чорбатыны мюйюшчюгюне къонуп тургъанын эслейме. Мен да аны ариулукъчугъуна сюйюнюп бошагъынчы, ол а учду да кетди.

Энди уа сабийле да излей болурла мени дей, энишге арбазгъа тюшеме. Аны-муну дегенлей, жерлерине сала тургъунчу уа эки акъ къуш къайдан эсе да чыгъып, къайсыбыз ариу тепсейбиз да дегенча, бир булут да эсленмеген чууакъ кёкде учадыла. Аланы алай «ойнагъанларын» кёргеним а бютюнда къозгъадыла жюрегими. Жилямукъларым не этерлерин манга сормайдыла. Арбазны ортасында сюелип, кёпге дери турдум къарагъанлай. Сабийлигимде болмаса, аллай акъ къушланы ол тийреледе эслегенме деп да тюйюлдю эсимде. Мен да ол сагъышны эте тургъунчу, ала уа Байкиши тогъай кёрюннген жанына къаялагъа учуп кетдиле. Ала кёзге азчыкъ эсленнген къара тамгъачыкълача болуп къалгъынчы, ызларындан къарай, къалай эсе да, жюрегим биягъы таралды. Табийгъатны бла адамны араларында байламлыкъны юсюнден да этдим сагъыш.

Ол шартны сагъышымда къарындашларымы саламларыча ангылай, алагъа тилек этдим. Алагъа деп, къарт анабыздан къалгъан эски Къурандан окъуюм деп да ашыкъдым. Ызы бла уа, айтханымча, Къасботну жырын салдым. Ол а: «Кетерикме, аяз, айып этме, энтта бир кесек бир турайым...» – дей жырлайды. Айхай да, бу жырны бир кере эшитген окъуна мени тюшюнмей къаллыкъ тюйюлдю. Хау, сакъламайды ата юйюмде мени биреу да. Алай эсе да, анамы-атамы, къарындашларымы жылыулары алыкъа да сууутмагъандыла тыпыр ташымы. Кеслери бу дунияда жокъ эселе да, насыплыма… Ала жюрегимде жашагъанлары ючюн а – бютюнда.

«Сат да къой юйню, нек тураса», – дегенле да боладыла. Не айтхын кимге да. Манга уа андан ары жашаргъа, дуниягъа кёз ачаргъа къарыу берген – ол ата юйюмдю, бешигим тебиретилген жеримди.