Маданиятыбызны айныуу умутландырады

Бюгюннгю заманда таулу миллетни маданияты не халдады? Алгъын  заман  бла  тенглешдиргенде,  иги жанынамы тюрленнгенмиди? Аны юсюнден  штатда болмагъан корреспондентибиз Мызыланы Мажир былай оюмлайды:

«Совет Союзну заманына кёз къарам кёп тюрлюдю. Бирле,хар зат иги эди, бирсиле  аман эди, дейдиле. Не жаны бла да оюмлап, сюзюп, игиге иги, аманнга аман, тюзге тюз, терсге терс, акъгъа акъ,къарагъа къара дерге керекди. Хау, тапсыз затла да кёп эдиле, инсан уруш болуп, акълагъа бла къызыллагъа юлешинип, жамауат экиге бёлюнюп, бири бири бла уруш этип. Совет власть хорлагъандан сора да, кулакласыз деп репрессияла, мюлк жюрюте билгенлени харакетлерин да сыйырып, Сибирьге жиберип, алай бла кёп терслиги болмагъан адам тутулгъанды, жоюлгъанды.

Аллай осал ишлеге  да къарамай, маданият бла байламлы кёп  зат этилгенди. Республикада жыр эм тепсеу ансамбльле къураладыла 30-чу жыллада. Ол заманда башланадыла чыгъармачылыкъ жоллары белгили тепсеучюбюз, хореографыбыз Улбашланы Мутайны, халкъ жырланы устасы Отарланы Омарны да. Москвада ГИТИС -де окъургъа 1935-чи жылда кетип,1940-чы жылда окъууларын бошап келип, театр сезонну бизни труппа ачханды. Ол окъуп келгенлени санында Кючюкланы Магомед, Махийланы Зоя, Кючмезланы Шарифа, Къудайланы Маржан, Биттирланы Абидат эм башхала, атларын айтдырып, малкъар театрны даражасын бийикге кётюргендиле. Кёп эллеге, малчы къошлагъа барып, оюнла бла концертле кёргюзтгендиле.

Орта Азиядан  Ата журтубузгъа къайтхандан сора, малкъар студияны къаууму жангыдан къуралады, адамланы жангы оюнла бла къууандырадыла. Жангыдан Совет Союзну окъуу юйлеринде окъуп келип, артистлерибизни экинчи, ючюнчю, тёртюнчю тёлюлери да къошуладыла. Ол санда Ахматланы Зейтун, Юсюпланы Хамид, Байзулланы Роза, Будайланы Ольга, Орусланы Роза, Къулийланы Элизат, Атмырзаланы Магомед, Бапыналаны Зариф, Бачиланы Ахмат, Мызыланы Таубий, Жолабланы Тахир, Мамучиланы Кямал, Мирзоланы Солтан, Жангоразланы Мажит, Бечелланы Людмила, Мамайланы Фатима, Мызыланы Таубий, Таппасханланы Галима, Атмырзаланы Расул, Мызыланы Аубекир.

Совет заманда ачыкъланнгандыла драматурглача фахмулары Боташланы Иссаны, Токумаланы Жагъафарны, Тёппеланы Алимни. Режиссёрла Къулийланы Борис, Атмырзаланы Магомед кёп аламат, эсде къалгъан оюнланы салгъандыла, дуния классикадан башлап, кесибизни драматургларыбызны  пьесаларына кёре.

Жыр искусствобузну алгъанда, халкъ жырланы  устасы Отарланы Омар, Алтууланы Зоя, Къулбайланы Людмила, халкъ жырланы, лирика жырланы да бирча ариу айтхандыла. Консерваторияда билим алып келген Жанатайланы Исмайыл, Беппайланы Сергей, Таукенланы Галина, Гергъокъланы Тамара миллетни жыр искусствосун ёсдюргендиле, айнытхандыла. Саулай республиканы маданиятын бийик даражагъа кётюргендиле. Тепсеу искусствобузда энчи жерни Улбашланы Мутай бла Къудайланы Мухтар аладыла.

Республикада тепсеу искусствону айнытыргъа кёп къыйын салгъан Улбаш улу «Кабардинка» тепсеу ансамбльге кёп жылланы башчылыкъ этип тургъанды, артда «Балкария» ансамбль къуралгъанда, аны юйретгенди. Къудайланы Мухтар а эрттегили тепсеулерибизни, айланып, къартладан соруп жыйгъанды, архивледе табып, жангыдан сахнада салгъанды. Бурун тепсеулерибизни юсюнден энчи китапла да чыгъаргъанды.

Бюгюнлюкде уа хал къалайды маданиятда? Жыр искусствобузну алсакъ, ариу ауазлары бла къууандыргъан жырчыларыбыз кёпдюле. Искусствобузну айныуунда энчи ызны уа жаш композиторубуз Малкъондуланы Ахмат алады десек, ётюрюк болмаз. Ол кесини «Минги Тау» деген симфониясы бла барыбызны да ёхтемлендиргенди. Жарсыугъа, профессионал композиторларыбыз азыракъдыла. Алгъа Байчеккуланы Абидин, Жеттеланы Мустафир болгъан эселе, бусагъатда Этчеланы Музафар, Асанланы Кулина кёбюсюнде эстрада музыка жазадыла. Малкъонду улуну классикагъа энчи эс бёлгени уа къууандырады. Мындан ары да ол бизни жангы чыгъармалары бла сейирсиндире турур деп ийнанама.