Совет солдатланы жигитликлерини, аскер башчыларыбызны усталыкъларыны юлгюсю

Тёрт кюн баргъан къанлы къазауатдан сора Ючюнчю рейхни бек кючлю къаласы Кенигсберг совет аскерчилеге бойсуннганды. Ол 77 жыл мындан алгъа 9 апрельде болгъанды. Запад Пруссияны алгъыннгы шахарын гитлерчиледен эркин этиуге таулу халкъны уланлары да къатышхандыла.

Тевтон орденни къаласы

Кенигсбергни алыу операцияны 3-чю Беларусь фронт Балтий фронт бла бирге бардыргъандыла.

Бизни аскерчилеге бу шахарча кючленнген жерде уруш этерге ары дери тюшмегенди дерчады. Тевтон орден мурдорун 13 ёмюрде салгъан шахар 20 ёмюрге дери душманладан къорууланыу къалача ишлетилгенлей, кючлендирилгенлей тургъанды. Ол юч къорууланыу ыздан къуралгъанды: 15  къаладан, таш мекямладан, баррикадаладан. Ала шахарны къуршоугъа алып, душманнга аны ичине кирирге онг бермегендиле. Къалала бири биринден узакъда болмагъандыла – биринчи къуршоудан кирсе да жау аскер, экинчисинден, алагъа от ачылып, андан ары барыргъа ахырда онг болмазча ишлетилгендиле.

Бу къалаланы Калининградда болгъанымда кёргенме. Ала керти да ёмюрлеге ишлетилгендиле, аланы къурулушчуларыны усталыкълары сейир этдиредиле. Къалаланы къабыргъанлары бир метрден да кенг болурла, хар бирини ичинде уа адам тышына чыкъмай жашарча, душмандан сакъланырча битеу онгла болгъандыла.

Ма быллай къыйын болумлада бизни аскерчилеге шахарны алыргъа деген буйрукъ берилгенди. Кенигсберг къыралны ара шахары болмагъанлыкъгъа, аны алыугъа къатышханлагъа майдал жораланнган жангыз шахар болгъанын айтыргъа тийишлиди. Ол да этеди шагъатлыкъ бу сермешни къыйынлыгъына, Хорламны жууукълашдырыуда магъаналылыгъына да. Майдал бла, тарыхчыланы шартларына кёре, 760 минг совет аскерчи бла офицер саугъаланнгандыла.

Вермахтны ууатылгъаны

Бу къалада бугъуннган вермахт аскерлени ууатыугъа 26 отряд бла 104 къауум къуралгъандыла. Алагъа мараучуладан, жаяу аскерледен башлап, инженер-сапер, понтон, танк къауумлагъа, химиялы аскерлеге дери киргендиле.
 
Къала ючюн сермеш 6 апрельде эрттенликде 9 сагъатда башланнганды. Эки кюн баргъан атышыудан сора совет аскерле шахарны темир жолун, промышленный мекямланы бла портну къолгъа этгендиле. Болсада Гитлер шахарны ахыр аскерчиге дери къорууларгъа деп, къаты айтады. Гестапону энчи аскерлерине уа, совет аскерлеге жесирге тюшерге хазырланнганланы илишаннга салыргъа деп, аллай буйрукъ окъуна берилгенди.  

Болсада 1945 жылда 9 апрельде немисли гарнизон совет аскерлеге бойсунады. Кенигсбергни коменданты генерал Отто Ляш капитуляцияны юсюнден келишимге къол салады. Аны билгенде, Гитлер, асыры къутургъандан, Ляшны илишаннга салыргъа деген оноу окъуна чыгъаргъанды, деп жазадыла тарыхчыла.

Къазауат баргъан юч кюнню ичинде 27 минг гитлерчи офицер бла аскерчи жесирге алынадыла, техника бла мюлк кёп санда къолгъа тюшгендиле. 3-чю Беларусь фронтну башчысы, Совет Союзну маршалы Александр Василевский «Жашаууму иши» деген эсгериуле китабында Отто Ляшны сёзлерин келтиреди: «…биринчи эки кюнню аскерле къаланы къоруулагъандыла, алай оруслула бизден кючлю болгъандыла. Ала былайда хайырланнган артиллерияны бла самолётланы  болушлукълары бла къаланы бузуп, аскерчилени кёллерин сындыргъандыла. Къалаладан тышына чыкъгъанда, къайры барыргъа, не этерге билмей къала эдик – шахарны от алып, ол танымазча тюрленнгени ючюн. Кенигсбергча кючлю къаланы быллай къысха заманны ичинде ууатыргъа онг боллукъду деп, акъылымда да жокъ эди. Биз былайда 100-минглик аскерни тас этгенбиз…».

Таулу уланла

Кенигсберг ючюн сермешлеге таулу миллетни жигит уланлары да къатышхандыла. Аланы арасында Огъары Бахсандан Жаппуланы Адамейни жашы Муссаны атын сагъыныргъа тийишлиди. Ол танк училищени бошап, батыр аскерчи Воронеж фронтда сермешгенди, 5-чи гвардиялы танк аскерни 29-чу корпусуну 25-чи танк бригадасыны  къауумунда ууатханды гитлерчилени. Танк взводну командири Курск сермешде, Белгородну, Харьковну эркин этиу къазауатда болгъанды. Белоруссияны, аны ара шахары Минскни, Литваны гитлерчиледен тазалаугъа, Пиллау тенгиз базаны эм Земланд жарым айрыкамны алыугъа къатышханды, Восток Пруссияда сермешгенди.

Жаппуланы Мусса Ата журт урушну орденини 1-чи даражасы, Къызыл Жулдузну ордени, «Кенигсбергни алгъаны ючюн» майдал эм башха къырал саугъала бла белгиленнгенди.
 
Тёбен Чегемден Гудуланы Солтан да жетгенди хорлам сермешле бла Восток Пруссиягъа дери. Ол Харьковну, Сталинградны, Кърымны, Кавказны гитлерчиледен эркин этиу къазауатлада болгъанды, 81-чи артиллерия полкну артиллерия разведчиги Кенигсберг ючюн къазауатха къатышханды. Батыр тасхачы Уллу Ата журт урушда кёргюзтген жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну ордени эм «Кишилиги ючюн» майдал бла экишер кере белгиленнгенди, «Кенигсбергни алгъаны ючюн» майдал бла саугъаланнганды.

Уяналаны Ануар училищени бошап, лейтенант чында тёртюнчю гвардиялы механизацияланнган корпусха тюшгенди. Пулемет взводну башчысы Ростов областьны Зверево станциясыны къатында биринчи къазауатха киришгенди. Ануар Румынияны, Болгарияны, Югославияны азатлаугъа къатышханды. Кенигсбергни къоруулагъан айырмалы гитлерчи аскерле бла сермешге  ол ПТР-чыланы ротасыны командири болуп къатышханды.

Таулу халкъны жигит уланы Ата журт урушну ордени, «Кавказны къоруулагъаны», «Кенигсбергни алгъаны ючюн» майдалла, Болгарияны Ата журт урушну ордени бла саугъаланнганды.
 
Къашхатаудан Къулбайланы Баттал фронтха эки уланын ашыргъанды. Желебий хауа-десант аскерледе къуллукъ этгенди. Ауур жаралы болуп, 1943 жылда туугъан журтуна къайтханды. Къыралбийни жигитлигине уа аны Ленинград фронтну командирлери 11 бюсюреу грамота бергенлери да шагъатлыкъ этеди. Таулу аскерчини кёкюрегинде Ата журт урушну орденини 2-чи даражасы, «Ленинградны къоруулагъаны ючюн», «Варшаваны азатлагъаны ючюн», «Кенигсбергни алгъаны ючюн»  майдалла жылтырагъандыла.

Артиллерист Ахшаякъланы Биязулкъа Уллу Ата журт урушну эм къанлы сермешине – Сталинградны къоруулаугъа  къатышханды,  Къызыл Жулдузну ордени, «Сталинградны къоруулагъаны ючюн», «Кенигсбергни алгъаны ючюн», «Кишилиги ючюн» майдалла бла саугъаланнганды.

Жаяу аскер взводну командири лейтенант Ёлмезланы Мухтар, танкчы Мамуколаны Тембот, дивизияны командирини адъютанты Кючюкланы Магомет, артиллерист-разведчик Геляхланы Исхакъ, танк батальонну командири Залийханланы Магомет да жюрютгендиле кёкюреклеринде «Кенигсбергни  алгъаны ючюн» майдалны.