«Табийгъатда тюрлениуле бла байламлы магъаналы тинтиулеге мени ишим да къошулур деп ышанама»

Будайланы Хадисни жашы Алим  КъМР-ни Башчысыны 2021 жылда илмуда эм инновацияда саугъасы бла белгиленнген беш жаш алимни арасына киргенди.   Бу даражалы  саугъа биринчи кере берилгенин айтырчады. Будайланы Алим а Жерни юсюнден илмуну айнытыугъа къошумчулугъу ючюн сайланнганды.

 Алим  Бийик-тау геофизика институтда булутланы физикасыны бёлюмюнде  булутланы микрофизикасыны лабораториясыны кичи илму къуллукъчусуду.   Аны бизге ангылатханына кёре, башында сагъынылгъан къырал саугъа жаш алимлеге илмуда биринчи жетишимлери ючюн бериледи. Сёзге, Алимни кесини тинтиую  буз уруулагъа къажау жангы, бютюнда хайырлы реагентлени чыгъарыу бла байламлыды. Бу амалны туманны чачдырыуда, къургъакъ кезиуде жауунланы жаудурууда   хайырланыргъа да боллукъду. Ол жашны кандидат диссертациясыды,  ол тинтиулени андан ары бардырады.

- Биз жарашдыргъан реагентлени  не башхалыгъы барды, деп сорургъа боллукъду. Ала нано системаланы мурдорунда къуралгъандыла, ол санда нано трубкаланы болушлугъу бла.  Алай бла кристалла кёбюрек къураладыла эмда булутлада жыйылгъан бузну теркирек чачдырыргъа онг барды,-деп ангылатады жаш алим.    

Кертиди, бизни республиканы экономикасында  эл мюлк энчи жерин алады. Быллай илму жангычылыкъла да аны ючюн магъаналыдыла. Бу жангычылыкъ терек бахчаланы, будай сабанланы буз уруудан сакълауда артыкъда кереклиди. Тинтиуледен ачыкъланнганыча, жангы реагентле он кере хайырлыдыла, алай эсе уа, ала экономика жаны бла да файдалыдыла.  

  Тинтиуню жаланда къагъытда жазып  къоймай, жашауда тамамларгъа белгиленнгени уа бютюнда магъаналыды.   Терк окъуна сингдириллик дерча да болмаз, энтта ракеталаны, установкаланы жангыртыргъа  керекди. Дагъыда, Алимни айтханына кёре, Шимал-Кавказ аскер служба аны кесини полигонунда сынарыкъды. Андан сора  илму тинтиуню жашаугъа сингдириу жаны бла акт чыгъарылып, жангы  реагентле хайырланып башларыкъдыла. Шёндю уа ала лабораторияда сынауладан ётедиле, патент да барды.

  Бийик-тау геофизика институт кесини илму тинтиулери бла битеу дунияда да белгилиди, алимлерибизни илму ишлери бла Россейни субъектлеринде, тыш къыраллада да кенг хайырланадыла. Ол санда буз уруулагъа, ырхы, къар юзюлюулеге къажау методикала эрттеден да белгилидиле. Табийгъатда тюрлениуле бла байламлы институтну илму тинтиулери   магъаналылыкъларын тас этмейдиле, бу иш да алагъа къошулур  деп  ышанырчады.   

  Шёндю, жарсыугъа, жаш адамла илмугъа артыкъ уллу эс бурмайдыла. Болсада Алим  окъургъа артыкъда сюйгенин айтады.  Ол Нальчикни 5-чи номерли школун жетишимли бошагъанды, Къабарты-Малкъар къырал университетни прикладной математика эм информатика факультетин, ызы бла менеджмент  жаны бла магистратураны да тауусханды. Ызы бла аспирантурагъа киргенди – институтну метеорология, климатология, агрометеорология  жаны бла бёлюмюне. 

- Телевиденияда илму тинтиулеге, сейир шартлагъа аталгъан бериулеге гитчелигимден къарагъанма. Табийгъатда болумланы тинтиуге сюймеклик аладан сора туугъан болур, баям. Кертисин айтханда, тенглерими арасында илму бла кюрешгенле бек аздыла. Ол  жарсыулуду. Хау, хар кимни да фахмусу башхады – кими  тепсерге, башхасы жырларгъа, сурат ишлерге, спортха, искусствогъа  тартынады. Илму  уа къыйын ишди,  кёп ахча  ишлеяллыкъса деп да айталмайма,-дейди ушакъ нёгерибиз.   

Илмугъа уа жашны анасы Будайланы Лиза кёллендиргенди. Ол  Нальчикни 11-чи номерли сабий садыны  заведующийиди. «Ол илму бла байламлы тюйюлдю. Алай мен  белгили алимлерибиз   Залийханланы Михаилгъа, Абшаланы Магомедге  ушаргъа сюйгенме.  Илму башчым физико-математика илмуланы доктору Хучиналаны Муссаны жашы Бузжигитге   ыразылыгъымы айтыргъа сюеме. Тинтиуню конкурсха берирге да ол кёллендиргенди.   Аны болушлугъу бла кандидат диссертациямы жазгъанма, аны къорууларгъа хазырланама. Ол иги устазды, билимин, сынауун, заманын да аямай болушады жаш алимлеге,-дейди жаш алим.  

Дагъыда институтну башчысы Беккиланы Юсюпню жашы  Мухтаргъа институтну айнытханы, алимлеге себеплик этиу жаны бла магъаналы иш бардыргъаны ючюн  ыразылыгъын билдиреди ол.   

Хау, илму къыйын ишди. Алай тинтиуле айныргъа, жангы затла билирге, акъылынгы, билиминги  сынаргъа онг бередиле. Илму иш бла кюреширге сюйгенле  уа къадалып окъургъа, ишлерге, итинирге, муратла салып, алагъа жетиширге керекдиле, деп акъыл этеди жаш алим. Жашауну мурдору – билимди. Аны ючюн адам жашаууну ахырына дери окъургъа борчлуду.

 

 

 

Тикаланы Фатима.
Поделиться: