Къыргъыз халкъда келин келтириу адет

Алгъаракълада чыкъгъан номерибизде тюрк халкъланы миллет тойларында жюрюген тёрелени юсюнден хапарлагъан циклны ачаргъа боллугъун билдирип, къазакълыланы къууанчларыны юсюнден жазгъан эдик. Бу жол а къыргъызлыланы къурманлыкъларыны юсюнден айтырыкъбыз. Къыргъызстанда бюгюнлюкде битеу той адетле сакъланнгандыла дерге да жарарыкъ болмаз, алай тёрели миллет къурманлыкъланы баш магъаналы шартлары уа бу халкъны жашауунда кеслерини сыйлы жерлерин алгъанлай турадыла.

Ата-ана бла танышыу (жолугъушуу)

Баш магъаналы хазырланыула эм тёрели жыйылыула къыргъызлылада келинликни эм киеулюкню ата-аналары ачыкъ халда тюбешгенлеринден сора башланадыла. Ушакълашыуну кезиуюнде эки жаны да къураллыкъ къурманлыкъны барыууну юсюнден сёлешедиле. Къыргъыз той адетлеге кёре энди жууукъ юлюш боллукъланы тюбешиулери бир тыш жерде ётеди, къыз бла жаш анга къатышмайдыла.

Келечилик (сайко салуу)

Экинчи кезиуге келечилик саналады, анга къыргъызлыла сайко салыу дейдиле. Аны кезиуюнде киеуню анасы келинлигине алтын сыргъала тагъады. Ол адет баргъан кезиуде жаланда тиширыула жыйыладыла, эр кишиле артда сыйланыугъа къошуладыла.

Сайко салыугъа алгъадан да тынгылы хазырланадыла, нек дегенде киеу битеу жууукълары бла келликди, анга уа тийишли сый-намыс бла тюберге керекди. Ол адет бардырылгъандан сора киеуню бла келинни ата-аналарыны бир бирлерине «кудыгай» эм «куда» деп айтыргъа эркинликлери болады.

Сайко салыуну кезиуюнде эндиги эрни бла юй бийчени таматаладан, акъсакъалладан огъурлу сёзле эшитгенлери бек магъаналыды. Ол тёреге бата той дейдиле ала.

Къызны ата юйюнден чыгъарыу (къыз узатыу)

Ата юйюнден чыгъа, жангы келин киеуню юйюне бернесин (сэп) келтирирге тийишлиди, аны энчи кюбюрге жыядыла. Алгъын заманлада, кеслерини ырысхыларыны кёплюгюн кёргюзте, бай къыргъызлыла малла, атла, тюеле эм башха багъалы затла саугъалап болгъандыла.

Бусагъатда ахшы бернеге ала юй кереклени, ариу адырны, кюйюзлени, алагъа ушагъан башха затланы санайдыла. Дагъыда къыргъыз той адетлени сакълап, келинни юйюрю юй бийчени жыйымдыгъын (тошок) келтиреди. Анга эки жууургъан, эки жастыкъ эм тёшекле киредиле.

Той (чон той)

Къыргъызстанда той Орта Азияны бирси халкъларындан кёпге башха тюйюлдю. Байрам кюнде киеу жёнгерлери бла келинни юйюне келеди. Адетге кёре кирирден алгъа ол тёлеу (корундук) берирге тийишлиди. Аллай тёлеуню ол келинни отоууна кирирден алгъа да узатыргъа керекди.

Ызы бла некях этиледи. Ахырында жаш адамла бир бирлерине ахшы жашау бардырыргъа сёз бередиле. Ол жумушладан сора бусагъатда, бирси халкъладача, келин бла киеу ЗАГС-ха атланадыла, ингирде уа къонакъланы ресторанда сыйлау башланады.

Ыразылыкъ бериу

Къыргъызстанны той адетлеринде ыразылыкъ бериу дегенча ариу тёре сакъланады, анга чачалы дейдиле. Той бошалып жаш адамла юйлерине келселе, келинни башындан татлы затла себедиле. Аны бла жаш адамлагъа узакъ, татлы ёмюр тежейдиле.  

Чымылдыкъ (кошого)

Къыргъыз той адетлени сакълай, келин, жангы юйге келе, юч кюнню ичинде жабыу артында бугъады, юйге келген къонакъла уа аны баш ийгенине жууапха ыразылыкъларын билдиредиле.
Къыргъыз анала кесин бу юйюрде ахшы жаны бла кёргюзтген алгъа келген келинни чымылдыгъын жангы келин келтиргенде хайырланса, ол да тийишли юй бийче боллугъуна ийнанадыла.

Келин кёрюу (келин коруу)

Келин кёрюу ол ахыргъы той адетди, андан сора эрни бла юй бийчени тёрели юйюр жашаулары башланады. Келин кёрюуню чегинде жаш адамла  киеуню битеу жууукъларын жокълайдыла, аладан саугъала аладыла эм огъурлу сёзлерине тынгылайдыла.

Жангы юйде этерге жарамагъан затла

Тёрели къыргъыз юйюрледе бир къауум тыйгъычла бардыла, жангы келин аланы сёзсюз сакъларгъа керек болады.

Жангы юйюрде жашаууну узунлугъунда келин баш иесини, ата-анасыны атларын айтмайды, аланы кёзлерине къарамайды, алагъа сырты бла бурулмайды. Чай бла пиаланы узатыргъа неда алыргъа жаланда онг къолу бла тийишлиди, сол къолун жюрегине салып. Пиаланы толтурургъа жарамайды, жаланда жартысына дери къуяргъа тийишлиди. Алагъа кёре тыйгъычла дагъыда бир ненча бардыла, ала барысы да жашау турмуш бла байламлыдыла.

Жангуразланы Нажабат хазырлагъанды.
Поделиться: