Жашауубузну жарытхан тин хазнабыз

Хар замандача, озгъан жыл республикада культура жаны бла этилген ишлени санап бошар онг жокъду. Алай а аланы бир къауумун эсгерирге онг барды.
Биринчиден, Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны мекямында ремонт бошалып, анда ишлегенле, къараучула да театрны бюгюнледе излемлерине кёре жангыргъан юйюне киргендиле. Аны ачылгъаны Малкъар халкъны жангырыу кюнюне аталгъанын да энчи белгилерчады.

Быйыл малкъар артистлени къауумуна Москвада Б.Щукин атлы училищеде окъуп келген жаш адамла къошулгъандыла. Ол санда Байтуугъанланы Светлана, Темиржанланы Мариям, Гогуйланы Арафат, Джаппуланы Марат, Байдаланы Шахым эм башхала. Ала драматург Рэй Кунини «Кюлкюлю ахча» деген пьесасына кёре (режиссёр Родион Вьюшкин) салыннган оюнну келтиргендиле Москвадан. Ала да къатышып, жаш режиссёр Мызыланы Аубекир «Къар юзюлген», Токумаланы Жагъафарны пьесасына кёре «Бай келин» деген оюнланы салгъанды.

Театр дагъыда бизни не бла къууандыргъанды? Тюрк культураны халкъла аралы «Тюрксой» биригиую «Жылны бек иги театр ишлери» деген тёрели конкурсунда Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны актрисасы Таппасханланы Галиманы кеслерини даражалы саугъаларына тийишли кёргенди.

Къабарты-Малкъарны Театрда ишлегенлерини союзу уа «Дебют» деген номинацияда Музыка театрны солисти Жуболаны Жамболатны, «Бек иги режиссёр» дегенде – Атмырзаланы Магометни, «Жаш режиссёр» дегенде – Мызыланы Аубекирни, «Жылны артисти» дегенде – Жангоразланы Мажитни, «Жаш фахму» дегенде – Жангоразланы Саиданы белгилегенди.

Дагъыда быйыл Алий Шогенцуков атлы Къабарты къырал драма театрда «Тауланы бла тюзлени поэзиялары» деген Шимал Кавказны театрларын бирикдирген байрам баргъанды. Анга къатышхан артистле назму, хапар айтхандыла, жырлагъандыла.

Музыка эм жыр искусствону айтханда, халкъ жырланы Отарланы Омар атлы фестивалы баргъанды. Ол республикада тёрели болгъанын бу къыйын заман окъуна кёргюзтгенди. Малкъондуланы Ахмат «Омела» деген жангы симфониясын, Къабарты-Малкъарны бла Къарачай-Черкесни сыйлы артисткасы, Ингуш Республиканы халкъ артисткасы Мамайланы Фатима, Музыка театрны солисти Жуболаны Жамбулат, жырчы Атмырзаланы Элдар эм башхала жангы жырла жазгъандыла.

Китап чыгъаргъан жаны бла да болгъандыла эслерча атламла. Къабарты-Малкъарны, Къарачай-Черкесни да халкъ поэти Гуртуланы Солтанбекни жашы Салих къалмукъ халкъны «Джихангир» деген жигитлик эпосун кёчюргенди. Алгъаракълада дуния жолун тауусхан малкъар поэтге «Къалмукъ Республиканы халкъ поэти» деген атны бергенлери барыбызгъа да ахшы сюйюнчюлюк болгъанды.

Белгили малкъар жазыучу Шауаланы Хасан кёп иши бла къууандыргъанды окъуучуларын. Арт кезиуде аны «Мудах кюйню макъамлары», «Жашау толкъунлары», «Жаралы ёмюр», «На стремнине», «Земной ад» (орусча) деген роман, повесть китаплары, кёчюрмелери чыкъгъандыла.

Созайланы Ахматны «Кечеми, кюнюмю да китабы» (эки том, назмула, поэтни юсюнден сёз), Бийчеккуланы Тахирни «Эрттен жолоучу» (чам хапарла), Бичиланы Хусейни «Ёчюлмезлик жулдузла» (повесть), Сараккуланы Асиятны «Геляланы Рамазан», Атабийланы Магометни «Эсгериуле», «Халкъ жашагъан жерде» (хапарла, повесть), Османланы Хыйсаны «Юйге да игилик!», Аппайланы Жаухарны «Запечатленное время» (искусствону юсюнден статьяла), Мусукаланы Сакинатны «Эсгериуле – тейри къылыч» (хапарла), «Жашау бизни бла болгъанда» (хапарла), «Славные сыны и дочери Балкарии» (къысха очеркле) эм башха китаплары чыкъгъандыла.

Маданият ишлени эсгергенде, КъМР-ни Культура министерствосу къурап, республиканы бек уллу китапханасы – Т. Мальбахов атлы миллет библиотека ачылгъанлы 100 жыл, Миллет музейге 100 жыл, Къарачай-Черкесни, Къабарты-Малкъарны да халкъ жырчысы Отарланы Омар туугъанлы 105 жыл болгъанына, республиканы Жазыучуларыны  союзу бла бирге жазыучуланы, поэтлени юбилейлерине аталгъан къууанчлы ингирле, «Кабардино-Балкария – 100» деген халкъла аралы кинофестиваль, «Мени республикам – бизни барыбызны да юйюбюз» деген фестиваль, «Аналары, сабийлери да миллет кийимледе» деген конкурс эм башха ишле баргъандыла.

Башында айтылгъан министерствону, КъМР-ни Жарыкъландырыу, илму эмда жаш тёлюню ишлери жаны бла министерствосу бла бирге этген тёрели «Культура марафон» деген проектини ишине алты жюзден артыкъ школчу къатышханды. «Мени сабийлигим – уруш» деген проектде да кёп адам болгъанды.

Анга кёре Кязим, Къулийланы Къайсын, Гыттыуланы Максим, Алим Кешоков, Али Шогенцуков, Александр Пушкин, Михаил Лермонтов атлы адабият окъуула баргъандыла. Алагъа, башха проектлеге да Кязим атлы культура арада ишлегенле тири къатышхандыла. Аланы жылыулу мекямларында «Кязимни окъуйбуз» деген онлайн марафон, аны чыгъармаларына кёре сурат кёрмюч, эсден жазма эришиуле, «Ана тил» викторинала, «Айранны байрамы», «Биз къайтханбыз» деген фестивальла, «Айран – саулукъну башы» деген илму конференция, Гуртуланы Салихге атап, «Таудан, къаядан да бийик», Кязимге атап, «Жашадым. Жанды отум…» деген эсгериу ингирле ётгендиле.

КъМКъУ-ну Отарланы Керим атлы маданият арасы Элбрус районну Культура управлениясы эмда краевед музейини ишчилери бла бирге «Нарт Дебетни туудукълары» деген аты бла беш урумлу конкурс фестиваль баргъанды. КъМКъУ-ну башында сагъынылгъан маданият арасы хазырлап, «Мени таурухлу аппам бла ыннам», «Ана тилде жыр, назму айтыу», «Мени тукъумум», «Сабий суратны байрамы» деген проектле бардырылгъандыла.

Къабарты-Малкъарны А.Л.Ткаченко атлы суратлау искусстволаны музейинде Уллу Ата журт урушда совет аскер болдургъан хорламгъа аталып «Юйюр альбом», сурат алдырыучуланы «Кесинги ызынг» деген биригиулери къурагъан, «Биз илхам ючюн туугъанбыз», «Дуния сабий кёзле бла», «Кюз арты -2021», «Бояула бла жашауда» атлы, Къабарты-Малкъарны халкъ художниги, Художествону Россей академиясыны сыйлы келечиси Гуданаланы Борисни, художникле Уяналаны Аслангерийни, Акъкъызланы Керимни, меценат Хаджиланы Даниял жыйгъан суратланы кёрмючлери болгъанды.

Миллет музейде «Къол бла этилген суратланы кёрмючю», «28-чи март», «Жангы атла», «Хорламны тиширыу бети» атлы кёрмючле, «Музейде кече» деген проект баргъандыла,
Тепсеучюлерибиз да баргъан жерлеринден къуру къайтмагъандыла. «Балкария» къырал фольклор-этнография тепсеу ансамбль Болгарияда «Витош» деген 25-чи халкъала аралы фольклор фестивальгъа чакъырылып, андан саугъала бла къайтханды. Ала республикада да бир ненча концерт бергендиле. Къабарты-Малкъарны сабий ансамбльлери «Маданият гюрен», «Планетаны къууанчы», «Кавказ тауланы бийикликлеринде» деген битеуроссей акциялада белгиленнгендиле.

Махийланы Мариямны «Таулу тиширыу» деген киносу документли кинофильмлени халкъла аралы Австралияда баргъан миллет культураланы фестивалында бийик саугъагъа тийишли болгъанды.
Келе тургъан жыл мындан да хорламлы болур деп, ол оюмгъа ышандырадыла айтылгъан жетишимле.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: