КЪУЛБАЙЛАНЫ ЖАШЛАРЫ

Туугъан жерибизге къоркъуу тюшгенде, къыралыбызны хазна къалмай битеу эр кишилери къолгъа сауут алгъан эдиле. Фашист Германия бла урушха адамы къатышмагъан, баям, бир тукъум да, бир юйюр да болмагъанды. Мени туугъан элимде, Къашхатауда, экишер, ючюшер, тёртюшер жашлары фронтха кетген юйюрле бар эдиле.

Алайды да, жууукъларым хорламны жууукълашдырыргъа къыйын салгъандыла деп, кишини да сейирсиндираллыкъ тюйюлсе. Озгъан байрам бла байламлы бизни, Къулбайланы жашларыны атларын сагъыныргъа, хар бирини юсюнден бир-эки сёз айтыргъа эсиме келгенди. Къарындашла, Мамашны уланлары Къызыл Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этгендиле. Къубадий, кадровый офицер, гитлерчиле бла къазауатха 1941 жылда 22-чи июньда киргенди. Ол кюнден арысында къадары белгисизди. Танкчы Ибрагим да, суугъа батханча, тас болгъанды. Къарындашланы ортанчысы Жапай, Василий Сталин башчылыкъ этген авиаполкда къуллукъ этгенди, самолётланы учаргъа хазырлагъан техник эди. Аскерден къайтхандан сора кёп жашамагъанды.

Туугъан къарындашла Юсюп бла Мажау Брестни гарнизонунда эдиле. Урушну биринчи кюнюнде ёлгендиле. Аталары Боттайны уа элде немислиле жойгъан эдиле. Хукени жашлары Домалай бла Хамит да белгисиз тас болгъанланы санында къалдыла. Хасинни жашлары Бийбертни бла Наурузну да насыплары тутмады юйлерине къайтыргъа. «Къабырлары къайда болгъанларын билсем, ёлгендиле деп да жарсырыкъ тюйюл эдим», - деп жиляучу эди аналары.

Мени тамата къарындашым Алибий шофёр эди. Аскерге урушну сегизинчи кюнюнде чакъырдыла. Нальчикни станциясында машинасын платформагъа жюкледиле. Кеси да кабинасында олтуруп, паровоз, узун сызгъырып, алып кетди эшелонну…

- Биз ары жетгинчи, уруш бошаллыкъды, къоркъма, - деген эди анабызгъа. Билмейме, да алаймы суннганды огъесе анабызны жапсарыргъамы айта болур эди. Ол а тёрт жылны барды. Жаланда бир письмосун алдыкъ. «Ёлгенлени, жесирге тюшгенлени, белгисиз тас болгъанланы тизмелеринде аллай адам жокъду», - деп, аллай жууап келген эди Къоруулау министерстводан мени сурамыма. Озгъан жыл а компьютерде быллай жазыу кёргенбиз: «Кульбаев Алиби Тенгизович погиб в ноябре 1941 года».

Къулбайланы Эльмурзаны жашы Хасау Сталинград ючюн баргъан сермешледен биринде жан бергенди. Ёлюгюн Волга череги жутханды. Тапайны жашы Хажи-Мурат Малкъар ауузунда биринчи шофёрладан бири эди. Элде эм ариу къыз бла юйюр къурагъан эди. Не медет, узакъгъа бармады жашауу. Уруш отунда кюйдю. Тукъумубуздан къазауатха оналты адам кетген эдиле да, аладан онбириси къайтмагъандыла.

Сау къалгъанларыны юслеринден къысха хапар айтмай болмайма. Османны жашы Элбай Москваны къоруулагъанды, эки кере жаралы болгъанды. Штрафбатны да сынагъанды. Не ючюн? Москва областьда бир гитче элчикни къатында дуппурда орналгъан немислилени артха къыстаргъа керек эди. Рота эки-юч кере да чабыуул этеди да, болалмайды.

Къулбай улу ротаны парторгу эди. Командирге айтады: «Энтта да бир кере атакагъа кётюрюлсек, ротадан адам къаллыкъ тюйюлдю, бир башха амал излейик…» Тамата менме, ишинг болмагъан жерге бурнунгу сукъма», - деп ачыуланады ротный. Андан сёз боладыла. Начальник керохуна узалады. Ол кезиуде аланы даулашларын эшитип тургъан сержант автомат бла атып ёлтюреди ротаны командирин.

Элбай, мен ургъанма деп, терсликни кеси боюнуна алгъанды. Андан да къутулуп, кёп къыйын сермешлеге къатышханды. «За отвагу», «За оборону Москвы» майдалла, Махтаулукъну 3-чю даражалы ордени бла саугъаланнганды. Экинчи даражасына кёргюзтюлгенини юсюнден къагъыт келип, артда, къалай бла эсе да, ызы тас болгъанды.

Батталны жашларыны да Хорламны Кюнюн жууукълашдырыугъа къыйынлары тийгенди. Желебий хауа-десант аскерде къуллукъ этгенди. 1943 жылда Ленинград фронтда ауур жаралы болуп къайтхан эди юйге. Къыралбийни Ленинград фронтну командованиясындан онбир бюсюреу грамотасы барды. Бюгюн да къызларында сакъланнган ыспас къагъытладан биринде былай жазылыпды: «Ленинградны юг эм юг-запад жанында немецлилени къорууланыу ызларын юзюуде буюрулгъан борчну айырмалы толтургъаныгъыз эм шахарны тийресинде гитлерчиле бийлеп тургъан Красное село эм Ронша эллени алыр ючюн бардырылгъан сермешлеге къатышханыгъыз ючюн. 1944 жыл, 19-чу январь». Къыралбийни кёкюрегинде Ата журт урушну экинчи даражалы ордени «За боевые заслуги», «За оборону Ленинграда», «За освобождение Варшавы», «За взятие Кенингсберга» майдалла жылтыраучу эдиле.

 Лейтенант Къулбайланы Ахматны жашы Алексейни пулемёт ротасы, артха кете, Ростов областьда бир станицаны къатында тохтайды. Уллу болмагъан суучукъ станицаны экиге бёле эди. Бу жанында бизникиле, ары жанында – немецлиле. Совет аскерчиле кёпюрню чачдырыргъа жетишалмагъандыла. Гитлерчиле уа, нек эсе да, анга тиймегендиле, баям, бир планлары болур эди. Къулбай улуну ротасында кёпюрню алыргъа эм фашистлени андан ётдюрмезге буйрукъ бериледи. Кюндюз анга жууукълашыргъа онг жокъду. Душман, пулемётладан кючлю от ачып, баш кётюртмейди.

Командир кёпюрню кече къарангысы бла тауушсуз чабыуул этерге таукел болады. Аны къолгъа этедиле. Экинчи кюн танг аласында уа немецлиле кёпюрге ёшюн урадыла. Тёрт «Максим» фашист солдатланы ал тизгинлерин къырып саладыла. Экинчи, ючюнчю кере да кётюрюлдюле немецлиле атакагъа, болсада кёпюрню алалмадыла. Бизни пулемётчуларыбыз алайда не ёлген, не къалгъан деп къаты сюелген эдиле…

37-чи армияны къауумунда Къулбай улуну пулемёт ротасы Киевни, Дондагъы Ростовну къоруулау сермешлеге къатышханды. Таганрогну къатында Алексей, ауур жаралы болуп, госпитальда жарым жыл чакълы жатханды. Анга «За отвагу» майдалны уруш бошалып эки жыл озгъандан сора Фрунзе облвоенкоматда бергендиле. Ол саугъагъа Алексей 41-чи жылда кёргюзтюлген эди. «41-чи» деп нек чертмегеними ангыларыкъсыз.

Тамата къарындашы капитан Къулбайланы Мухажир уруш башланыр жылны аллында Къабарты-Малкъар АССР-ни билим бериу наркомуну орунбасары эди. 1941 жылда ноябрьде аскерге чакъырылгъанды эм аскер политработниклени курсларына жиберилгенди. Окъууну бошагъандан сора танкланы атыучу полкну батареясыны комиссарына салыннганды.

Мухажир 1942 жылда Брянск эм Воронеж фронтлада душманны жаяу аскерлери эм танклары бла сермешлеге къатышханды. Капитан Къулбай улу 1943 жылда Белгородну тийресинде 5-чи артдивизиясыны 16-чы артиллерия бригадасында немец-фашист аскерле бла сермешледе жаралы болгъанды. Ата журт урушну 1-чи даражалы, Къызыл Жулдузну орденлери эм майдалла бла саугъаланнганды. Аны этинде асыры кёп жарасы болгъандан, кётюрмеге жатдырыргъа жарамай, самолётда сеткагъа салып элтгендиле Москвагъа госпитальгъа. 1944 жылда мартда халкъы бла бирге Орта Азиягъа кёчюрюлген эди.

Къулбайланы Жикирни жашы Харун жюк ташыучу автомашинаны жюрютюрге аскерде юйреннген эди. Ладога кёлню юсю бла тёп-тёгерекден къуршоугъа алыннган ленинградчылагъа аш-азыкъ эм топ-окъ керекле ташыгъанды. «Жашауну жолунда» кёпле машиналары бла бирге суугъа батхандыла. Къайда буз жарылып, къайда фашист самолётланы бомбаларындан. Харун «За отвагу», «За боевые заслуги», «За оборону Ленинграда» майдаллары бла къайтхан эди аскерден.

Къулбайланы Алийни эсгериулеринден.

Поделиться: