Уруш сыйыргъан насып

Чегем ауузунда Кам элде Беппайланы Ахшыкъулну жашы Чепеллеу юйдегили болгъанда, аны байбийчеси Огъары Бахсандан Тебердиланы Жамботну къызы Шамшиятха жаланда онтёрт жыл толгъан эди.

Алботасын белине къаты къысып, жумуш этип башласа, аны кёргенле: «Сюйгенлерими арбазларына быллай жигит келин кирсин», – деп сукъланнгандыла. Ишчи къыз эди Шамшият. Тыш юйюне келген кюнюнден башлап, келин юйде жумушчу болгъанын ангылап, юй таматалагъа: «Не айтасыз да, не этейим», – деп, бир ишден кесин артха тутмагъанды.

Баш иеси Чепеллеу да заманын бошуна иймеген иш кёллю, уста къоллу адам эди. Агъач уста. Иерле, чалгъы, кюрек, сенек сапла, чолпула, къашыкъла, агъачдан башха затла да ишлеп болгъанды. Ала бла колхозну, элде адамланы да жалчытып тургъанды.

Огъурлу адамла эдиле Чепеллеу, Шамшият да. Къыздан, жашдан да быланы онеки сабийлери болады. Чепеллеу колхозда урунады, Шамшият а сабийлени ёсдюреди. Аланы ёсюп жете келгенлери колхоз ишге тохтайдыла, буюрулгъан жумушланы тамамлайдыла.

Чепеллеуню ючюнчю жашы Аныуарны колхоз оноучула  малла бла Бажыганнга жиберген эдиле. Жаш алагъа къарай эди, юйюне жылгъа бир неда эки келип. 

Колхозда хакъ ишчи кюннге кёре тёлене эди. Сабийле жетип ишлеп башлагъанларында болмаз эди Чепеллеуню юйюрюнден кёп ишчи кюнлери болгъан. Ишчи кюннге да колхозда жау, будай, картоф, нартюх, эт, къысха айтханда, мюлкде болгъан затдан бериле эди. Быланы арбазларына мирзеуню арбала бла келтирип болгъандыла.

Заманлары жетгенден сора тамата жашлары Мухаммат бла Ахмат юйдегили боладыла. Ахматны уа эл Советни председателине айырадыла. 1938 жылда Аныуарны аскерге чакъырадыла. Ол Белоруссия­ны жеринде юч жыл чакълы къуллукъ этеди. Эки ай къалгъан эди юйюне къайтыргъа. «Жашым сау келсин, келгенлей окъуна юйдегили этип къоярыкъма. Кёзюм къарап тургъан къыз да барды. Бир Аллах, отоуун да хазыр этгенме», – дей эди анасы Шамшият, тансыкълыгъын къоншу тиширыуладан букъдурмай.

Толмадыла ананы ахшы умутлары. Буюрулмады Аныуаргъа ата юйюне къайтыргъа. Уруш башланнгандан сора Аныуардан къагъыт келмеди. Не аны юсюнден бир тюрлю хапар эшитилмеди. Ол урушну отунда думп болуп къалды.

Чепеллеуню тамата жашы Мухаммат Къабарты-Малкъарны тийресинде къуралгъан 115-чи атлы-аскер дивизиягъа чакъырылады. Фронтха кетгинчи Нарткъала тийресинде Кахун элде тургъанды. Алайда аскер бёлюмю уруш этерге юйреннгенди.

Жашын кёрюрге анасы ары терк-терк бара тургъанды. Ол заманда Чегемден Нарткъалагъа баргъан да алай тынч тюйюл эди. Жаяу да бара, улоугъа да тагъыла. Кече ортасына юйюне арып-талып жыйылып тургъанды.

Мухаммат Сталинград тийресинде бардырылгъан къызыу сермешлеге къатышханды. Бир жол къагъыт келеди андан: «Он барма­гъым да юшюп, госпитальда жатама», – деп. Сени жауунг да сынамасын ол кюн жашны атасы бла анасы сынагъанны. Асыры адыргы этгенден, къайры барыргъа, не этерге билмегенден. Он бармагъы юшюгенни юйюне жиберирле деп, бир умут да этдиле. Болсада ол келмеди.

Госпитальдан чыгъып, Сталинград тийресинде бардырылгъан сермешледен биринде жигитча ёлген хапары келди. Алай бла Чепеллеуню эки жашы – Аныуар бла Мухаммат – Ата журтлары ючюн уруш эте, сермешледе жан бередиле.

Ахмат а, башында айтханыбызча, Огъары Чегемде эл Советни председатели эди. Элден кёп жашланы къазауатха ашырды. Бир жол 1944 жылны январь айында кёп сабийлери болгъан адамгъа урушха чакъырыу къагъыт келеди. Ахмат анга жан аурутуп, чакъырыу къагъытны кеси атына жаздырып, аны орунуна къазауатха кетеди. Бираздан аны да сермешледен биринде ёлген хапары келеди.

Уллу бушуу тюшдю Беппайланы Чепеллеуню юйюне. Бири биринден ариу, сейирлик, къаяла кибик, юч жашы, жаудан журтларын къоруулай, жан бердиле. Сау болмазлыкъ жара тюшдю ананы жюрегине, ёмюрлюк жара.

Болсада бу юйюрню къыйынлыкълары аны бла бошалмайдыла. Ата, ана къарыусуз эдиле. Юйню битеу къыйынлыгъы Чепеллеуню тамата къызы Наситатха тюшдю. Къармашыулу къыз эди ол, кеси да ариу адам, сыфатына кёре акъылы да. Къарындашы Ахмат урушха кетгенден сора огъары чегемлиле эл Советни председателини къуллугъуна, тилеп, аны саладыла, окъууу да бар эди къызны. Уруш жылланы аллында Отарланы Омар бла бирге жырлап да тургъанды ол.

Жаш болгъанлыкъгъа, башды, деп анычалагъа айтадыла. Уллугъа – уллуча, гитчеге – гитчеча сёлеше билген Наситатха элни адамлары бек хурмет этгендиле. Бир жол, бичен ишлеген жыйынны ишине къараргъа баргъанда, бандитле келип къаладыла. Дырынчы къызла тёшеклерини тюбюне букъдуруп, Наситатны алай сакълагъан эдиле. Къарындашлары аскерде ёлгенден сора, башына асыры кёп жумуш тюшгенден, кеси жашауун да къурамады. Ненча жерден, менме деген жашла тилей эдиле.

Кёчгюнчюлюкню кезиуюнде Чепеллеуню юйюрю Къазахстанны Джамбул областына тюшедиле. Шахардан беш-алты километр узакълыкъда ат заводда тохташадыла. Наситат элде тюкенчи болуп ишлеп тебирейди. Кюндюз сатыу этгенден сора, Джамбулгъа барып, арба бла складладан товар келтирип болгъанды. Бир жол, аллай жумуш этген кезиуде, сууукъ ётдюрюп, ауруйду. Андан иги болмай, ёлюп кетеди.

Ол къадар къыйынлыкъны сынай кетген Шамшият да къызындан сора эки айдан дуниясын алышады. Къалгъан сабийле ууакъ эдиле. Хансладан гыстыла этип, сыртларына кётюрюп, шахаргъа элтип, сатып тургъандыла. Ёсе баргъанлары колхозгъа ишге тохтайдыла. Алай эте турдула, журтларына къайтыргъа эркинлик болгъунчу.

Кёп таулу юйюрлеча, Беппайланы Чепеллеуню юйюрю да къыйынлыкъ кёрюр ючюн къоймады. Урушда, сюргюнде да адамлары жоюлдула. Сау къалгъанлары журтларына жыйышып, юйдегили-юйюрлю болуп, бирер жерде жашау къурагъандыла.