«Бу дуниягъа жарыкълыкъ, игилик келтире эсем, кесими насыплыгъа санайма»

Тиширыу – анады, эгечди, юйню от жагъасын сакълаучусуду. Бу дуниягъа ол ахшылыкъ, жылыулукъ, ышаннгылылыкъ, жарыкълыкъ, чомартлыкъ келтирир ючюн жаратылгъанды. Аллай ариу ниетли бир ненча тиширыу бирикселе уа, не  къыйын, жууаплы ишни да тамамлаяллыкъдыла. 

Газетни бюгюннгю къонагъы да ма аллай тири, билимли, ачыкъ тиширыуладан бириди – Россейни билим бериуюню сыйлы къуллукъчусу, Элбрус районну администрациясыны башчысында Тиширыуланы советини таматасы Моллаланы Зарета Мустафаевна.

Аны аты къуру районда угъай, республикада, къыралда да белгилиди. Ол  билим бериуде ишлегенли ёмюрню жарымы  тенгли болады: Элбрус районда школгъа дери билим бериуню айнытыугъа уллу къыйын салгъанды. Юйретиучюден башлап,   районну билим бериу управлениясыны къуллукъчусуна дери ёсгенди. Аны башламчылыгъы бла районда «Энчи сабий» федерал инновация ресурс ара къуралгъанды.

Тиширыу – анады, эгечди, юйню от жагъасын сакълаучусуду. Бу дуниягъа ол ахшылыкъ, жылыулукъ, ышаннгылылыкъ, жарыкълыкъ, чомартлыкъ келтирир ючюн жаратылгъанды. Аллай ариу ниетли бир ненча тиширыу бирикселе уа, не  къыйын, жууаплы ишни да тамамлаяллыкъдыла.

Газетни бюгюннгю къонагъы да ма аллай тири, билимли, ачыкъ тиширыуладан бириди – Россейни билим бериуюню сыйлы къуллукъчусу, Элбрус районну администрациясыны башчысында Тиширыуланы советини таматасы Моллаланы Зарета Мустафаевна.

Аны аты къуру районда угъай, республикада, къыралда да белгилиди. Ол  билим бериуде ишлегенли ёмюрню жарымы  тенгли болады: Элбрус районда школгъа дери билим бериуню айнытыугъа уллу къыйын салгъанды. Юйретиучюден башлап,   районну билим бериу управлениясыны къуллукъчусуна дери ёсгенди. Аны башламчылыгъы бла районда «Энчи сабий» федерал инновация ресурс ара къуралгъанды.

Борчла, муратла
 Зарета Мустафаевнаны сынауу, билими  бюгюн да керекди. Ол 1-чи номерли лицейни башчысыны школгъа дери билим бериу жаны бла орунбасарыны къуллугъунда ишлейди. Къырал иш бла бирге уа ол жамауат жашаугъа тири къатышады. Кёп болмай а Элбрус районну башчысында Тиширыуланы советине таматалыкъ этип башлагъанды. 
- Районну Тиширыуларыны советине Ахматланы Мариям кёп жылланы таматалыкъ этгенди. Ол  къуллукъдан кетгенден сора районну башчысы Сотталаны Къурман, сынаууму белгилеп, бу къуллукъда ишлерге чакъыргъанды. Быллай  ышаныулукъ ючюн ыразылыгъымы айтыргъа сюеме,-дейди бизни бла ушакъда Зарета Мустафаевна.

Организацияны къаууму жангыртылгъанды, битеу тийишли документле хазырдыла, ишни болуму, планы да бардыла. Бюгюнлюкде организациягъа 19 адам киредиле, ол санда элледе бёлюмле да ишлейдиле. 

Зарета Мустафаевна айтханыча, совет районну жашаууна тири къатышады, жандауурлукъ жумушлагъа, байрамлагъа къошулады. Тиширыуланы совети   юйюрню, аналыкъны, сабийликни къоруулауну, ёсюп келген тёлюню тюз ниетлеге юйретиуню баш борчларына санайды. Ол себепден жаш юйюрле бла тюбешиуле, ушакъла бардырыладыла. Алагъа уа  ёмюрню жартысы тенгли заманны бирге жашагъан «алтын юйюрле» ариу юлгюдюле. 
- Озгъан айда районда Юйюрню жылына аталып къууанчлы иш болгъан эди, ары 15 «алтын юйюрню» чакъырып, саугъалагъанбыз. Ма аллай юйюрледиле миллетибизни культурасын, тёрелерин сакълагъанла,-дейди Зарета Мустафаевна.   

Советни башламчылыкъларына, тилеклерине уа районну оноучулары, эллени башчылары да къулакъ саладыла, бизнесменле, организацияланы оноучулары да болушадыла. «Совет салгъан сорууланы районну башчысы кесини контролюнда тутады. Биз Элбрус районну администрациясыны башчысында къуралгъаныбыз энчи  даража, салыннган сорууланы   тамамларгъа онг береди»,-дейди ол.

Жангычылыкъла 
Жангычылыкъланы юслеринден айтханда, Телеграмда советни бети къуралгъанды, тиширыула къаллай жумушла бла кюрешгенлерин билирге сюйгенле анда битеу шартланы табаллыкъдыла.
Магъаналы проектледен бирине уа   «Юйюр гостиныйни» санаргъа боллукъду. Аны чеклеринде быйыл тёрт тюбешиу къураргъа белгиленеди.

- Аладан бирин 8 мартны аллында бардыргъан эдик. Анга къарыусуз, къолайсыз, болушлукъ керек болгъан, сакъат сабийле ёсген юйюрлени, ёксюзлени чакъыргъанбыз  – битеу да бирге 70 жууукъ адам. Быллай къыйын болумгъа тюшгенлеге ариу юлгю кёргюзтюрге, аланы кёллендирирге, игиликге итиндирирге керекди,-дейди   ушакъ нёгерибиз. 

Тюбешиуде уа «Кюнню адамы» сайланады. Биринчи тюбешиуде бу сыйлы атха Сотталаны Къурман тийишли болгъанды. Районну башчысы адамла бла ачыкъ ушакъ бардыргъанды, соруулагъа жууапла бергенди.

-  Къурман Сейитович жамауатны аллында артыкъ кёп сёлешмейди, болсада ол ачыкъ, жарыкъ, намыслы адамды.  Ушакъда сюймекликни юсюнден соргъаныбызда уа, уялып, туудукъларына сюймекликни юсюнден айтханы эсимдеди.  Быллай тюбешиулени хайырлары уллуду. Адамла бла ишлерге, тюбеширге, ариулукъгъа, игиликге кёллендирирге керекди,-деп ишексизди Зарета Мустафаевна.

Проектни экинчи тюбешиуюн июньда, Сабийлени халкъла аралы кюнюнде, бардырыргъа белгиленеди. Кюз артында уа энчи аскер операциягъа къатышхан жашларыбызны юйюрлери бла тюбешиу боллукъду. Зарета Мустафаевна айтханыча, проектни чеклеринде ахыргъы жыйылыу декабрьде бардырыллыкъды. Анга уа «алтын юйюрле» бла алыкъа юйленмеген жаш адамла чакъырыллыкъдыла. «Ол да сейир болур деп бек ийнанама. Жаш адамла таматалагъа тынгылап, юйюр тёрелеге, бир бирге къалай хурмет этерге кереклисин эшитселе сюебиз»,-дейди ол.

Тиширыуланы совети жандауурлукъ ишлеге да къатышады. Сёзге,   жюнден кеслерини къоллары бла эшген кийимлени Элбрус райондан жашла къуллукъ этген полкга ашыргъандыла.  «Сабийни школгъа къура» акция да тёрелиге айланнганды.   Былтыр    школ кереклени жыйып, 20 сабийге саугъалагъандыла.  Быллай жандауурлукъ жумушлагъа   районну бизнесменлери болушадыла.  

Юйюрню магъанасы   
Россейде быйыл Юйюрню жылы  белгиленнгенин Моллаланы Зарета артыкъда магъаналы ишге санайды. Ол а кёп миллетли къыралда бютюнда ахшыды. 
- Аллахха шукур, биз  Кавказда туугъанбыз, ёсгенбиз. Биздеча  тёреле, намыс, адет бир жерде да жокъду, аланы тас этерге эркин тюйюлбюз.  Халкъда эр кишини, тиширыуну араларында болумла, бир бирге къаллай хурмет этилгени эрттеден да   белгилиди. Сёзге, мени 7 туудугъум барды, аладан таматагъа 24 жыл толгъанды. Мен анга туудугъумача угъай, эр кишигеча къарайма: отоугъа кирсе, ёрге турама, тёрге ётдюреме. Эр кишиге сабийликден жерин кёргюзтмесенг,   ол  кеси юйюр къураса, аны таматасыча кесини борчларын ангыларыкъ тюйюлдю. Бизни ата-бабаларыбыз  бу адетлени тёлюледен тёлюлеге бошдан сакъламагъандыла, - дейди ол.

Энчи сабийле 
 Къыралда саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъан сабийлеге чырмаусуз билим алырча мадарла къураргъа кереклиси жаны бла жорукъла законнга   2012 жылда кийирилгендиле.  Элбрус районда уа аллай энчи сабийле бла республикада биринчи ишлеп башлагъандыла. «Энчи сабий» ресурс ара Моллаланы Заретаны башламчылыгъы бла 2005 жылда къуралгъанды.  Аны Москвада  къоруулагъандыла.   

- Араны ишине  районну власть органлары болушхандыла. Аны бла бирге уа  саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъан, сакъат, къыяулу балалагъа себеплик керек болгъанын  жамауатха ангылатыргъа тюшгенди. Андан да къыйыны уа аллай балаланы ата-аналарын юйден тышына чыгъаргъан, жамауатха сингдиргенди,-дейди Зарета Мустафаевна.

Проект 2 жылдан 10 жылгъа дери сабийлеге бурулдупду.  Балачыкъла арада чыгъармачылыкъгъа юйренедиле: суратла ишлейдиле, музыка инструментледе согъадыла.

  Жарсыугъа, саулугъу болмагъан сабийге   ана кесинлей къарайды, дейди ушакъ нёгерибиз. Бир-бир эр кишилени  къарыулары, къатылыкълары жетмейди.  «Тиширыуну  ауруулу сабийини юсюнден   сагъышлары бла кеси аллына къояргъа жарамайды.    Ол себепден окъуучуларыбызны аналарын жамауат ишге   къошабыз, ала бла назмуланы, макъамны ингирлерин къурайбыз, гитче саугъачыкъла этерге да кюрешебиз. Тиширыуну толу жашау  бардырыргъа кёллендирирге керекди»,-дейди ол.
Ара ишлеп  башлагъанда, 5-7 юйюр жюрюгенди. Бара-бара сынау, билим да жыйылгъанды.  Алай бла араны  сынаууна республикада, федерал арада да эс бургъандыла.   

- Саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъан балачыкъла  тенглери бла бирге ёсерге, окъургъа да  керекдиле. Алай бла сабийле башханы жарсыуларына къайгъырыргъа, жан аурутургъа юйренирикдиле. Бизни арада юйренип, бек аздан 60 сабийни ашыргъанбыз жашаугъа. Ала   тенглери бла байламлыкъла жюрютюрге хазырдыла. Энтта бир жетишимибиз – аланы аталары, аналары  буюкъмай, къоркъмай орамда айланадыла, байрамлагъа  къатышадыла. Ол а бек уллу атламды,-деп белгилейди Зарета Мустафаевна. 

Жамауат иш
 Кёпле  ишден келгенден сора солургъа сюедиле. Алай башхала уа, ишлегенден, юйюрге къарагъандан сора да,  жамауат  къуллукъну да толтураладыла. Анга   заман, къарыу къалай  табасыз, деп соргъанма статьябызны жигитинден.

- Кёпледен   къаллай хакъ аласа, деген сорууну эшитеме.  Биз бу ишде миллионла тюшюрген суна болурла. Угъай, жамауат иш файда келтирмейди десем, бек сейирсинедиле.   Мени атам, анам да Москвада партия школну бошагъандыла, ала да халкъны излемлерин жалчытыу бла кюрешгендиле. Аланы тириликлери санга ётген болур деучюдюле  жууукъларым. Баям, алай болур,-деп ышарады ол.

Зарета Мустафаевна педучилищени бошагъандан сора, Москваны къырал педагогика университетни  тауусханды. Ол юй башчысы бла юч баланы ёсдюргенди. Алай юйдегиси эртте ауушуп, сабийлеге кесине къараргъа тюшгенди. 

- Тынч болмагъанды. Юйюр, сабийле, аланы окъуулары. Алай жамауат иш   ич дуниямы излеми болур. Мен бир жерде туралмайма, алгъа барыргъа, айныргъа керекме. Оюмла, сагъышла кёпдюле, аланы жашаугъа сингдирирге, адамлагъа болушургъа, дуниягъа ахшылыкъ, игилик келтирирге керекди. Тиширыуну насыбы анда болур – сабийлени ёсдюрюрге, алагъа билим берирге, аны бла бирге уа тёгерегингде адамлагъа болушургъа,-дейди ол. 
Къыйын кезиуледе уа музыка болушханды. Зарета Мустафаевнаны  музыка жаны бла билими  барды,  ол фортепианода согъады. Дагъыда назмула да жазады, аны  эки жыйымдыгъы  басмаланнганды. «Бу  затланы жюрегим излейди. Эрим а баянда сокъгъанды. Бирде ишден арып келсек, ол – баянда, мен фортепианода согъа, жырларгъа сюйгенбиз. Окуджава бютюнда айырмалыды, аны назмулары философиягъа тартадыла. Нани Брегвадзе айтхан романсла уа артыкъда сейирдиле»,-дейди ол.

Биз Зарета Мустафаевна бла ушакъ этген кюнде да ол   районда магъаналы жыйылыугъа – Юйюрню жылыны ачылыууна – хазырлана эди. Анга къуруда телефон бла сёлешип, сурап, оноулашып тургъандыла. Бир адам быллай бир  затха къалай жетишалады, къарыу къайдан чыгъады?

- Мен акъыл этгенден, адам жашауунда муратла салып, алагъа итинирге керекди. Тамбла, бир ыйыкъдан, айдан, жылдан сора деп сакълап турургъа жарамайды. Мен муратларымы,  сюйгеними билеме,  алагъа тынч-тынч, аз-аздан жетиширге кюрешеме. Ингирде ишден сора Тырныауузну ара проспекти бла жаяу барыргъа бек сюеме. Адамлагъа ышара, саламлаша, саулукъларын сурай. Бу дуниягъа  жарыкълыкъ, игилик келтире эсем, кесими насыплыгъа санайма,-дейди ол ушагъыбызны ахырында.