Тёзюмлю эм ышаннгылы къаячы

60-80-чи жылла Къабарты-Малкъарда альпинизмни бек айныгъан кезиую эди десем, ётюрюк болмаз. Атлары битеу дунияда да белгили болгъан Залийханланы Хусей бла Михаил, Кахиани Джумбер, Мурзаланы Юсюп, Керимланы Азрет-Алий, Шакир Тенишев, Гелий Степанов  эм башхала да ол заманда кёп тау тёппелени башларына чыкъгъандыла. Спортну бу тюрлюсюнде  атларын айтдыргъан тиширыуланы юслеринден айтханда уа, сёзсюз, анда биринчи тизмеде бизни Холамханланы Тамарады. Таулу къыз 1966 жылны май айында СССР-ни альпинизмден устасы деген сыйлы атха тийишли болгъан эди.

Ол Черек районну «Коммунизмге жол» деген колхозуну председатели, урунууну ветераны Холамханланы Сахайны юйюрюнде 1941 жылда туугъанды. Тынгылы оноучуну, чынтты таулу кишини Бызынгыда бюгюнлюкде да ариу сёз бла эсгередиле. Малкъар халкъны кёчюргенлеринде, Тамара алыкъа сабий къызчыкъ эди. Холамханланы юйюрлери Къыргъызстанны Кант районуну Жангы Покровка элине тюшедиле. Белгилисича, ол эл республиканы ара шахарына жууукъ эди. Тамара гитчелигинден окъуна къарыулу, сиркиу сабий болгъанды. Атасына Фрунзеде медицина курслагъа барама деп, аэроклубда парашют спорт бла кюрешгенди. Парашют бла ол самолётдан 11 кере секиргенди. Жашагъан жерлеринден узакъ болмай орналгъан Уллу Чюй кёлде жюзерге да бек сюйгенди. Тенг къызларыны араларында 10 метр бийиклиги болгъан кёпюрден къоркъмай жаланда ол секиралгъанды. Школ жылларында уа туризм бла «ауругъанды», волейбол да иги ойнагъанды. Таулу къызгъа къыйынлыкъны хорларгъа тёзюм, жангы жерлени кёрюп къайтыргъа сюймеклик да ол заманлада келген болур.

Холамханланы юйюрлери 1957 жылда халкъ бла бирге Кавказгъа къайтханды. Тамара да школну бошап, окъууун андан ары бардырыр муратда Нальчикдеги политехника техникумгъа киреди. Ол окъуу юй кеси заманында республикада бек игиледен бирине саналгъанды. Бызынгылы къыз окъууун да бардыра, «Спартак» спорт обществода альпинизм бла кюрешип башлайды. Аны спортну бу тюрлюсюне юйретген а спортну сыйлы устасы, СССР-ни сыйлы тренери Шакир Тенишев болгъанды. 1962 жылда таулада кеси бир ненча кере богъандан сора, Шакир Сабиржанович Шимал Кавказда «бешмингликледен» бири Казбекни тёппесине чыгъаргъа Тамараны да чакъырады. Къыз ол къыйын жолоучулукъгъа хазырлыгъын айтады. Аны альпинизмге биринчи атламлары алай бла башланадыла. Суварекни, Накра-Тауну, Шхельданы, Тонгуз Орун башыны тёппелерине андан сора чыгъады. 1963 жылда Тамара инструкторланы хазырлагъан Битеусоюз школну бошайды. Аны бошагъанда берилген къагъытда былай жазылады: «Окъугъан кезиуюнде техниканы иги билген альпинистча кёргюзтгенди кесин. Бёлюмню командирини тынгылы болушлукъчусу болалгъанды».

Спортда итиниулюгюн Тамара «СКЭП» заводда алгъан мастер, ызы бла уа промышленность машиналагъа планнга кёре ремонт этдирген инженер болгъанда да кёргюзтгенди. Предприятияны жамауат жашаууна да тири къатышханды. Къалай-алай болса да, альпинизмге уа ол аслам магъана берип, энчи кёзден къарагъанды. Бу спортха толусунлай берилмей, аны бла кюрешген бек къыйынды. Бетлери желде, кюнде кюйюп, эринлери къургъакъсып, жарылып, тауладан къайтхан жашла бла къызланы кёрсенг, была энди альпинизм бла кюрешмезле деген сагъыш келеди башынга. Ала уа ушакъларында тауланы ариулукъларын башхалагъа суратлап бошаялмайдыла эм жангы тёппелеге чыгъаргъа хазырланып башлайдыла...

   60-чы жыллада  Тамара тенглери бла Керимланы Азрет-Алий, Сергей Шурушкин, Аппайланы Мусса, Курданланы Баттал бла бирге Тютю башына, Щуровск атлы тёппеге, Ушбагъа да чыгъады.

    Къаягъа ёрлеу эришиулеге да таулу къыз тири къатышханды. Союзда бек иги тренерледен бири Михаил Харгиани аны тренери болгъанды. Ол эришиуле Кърымда бла Ялтада бардырылгъандыла. Къабарты-Малкъарны командасы, Тамара да аны къауумунда болуп, ол жол 2-чи жерни  алгъан эди. Андан сора СССР-ни Альпинизмден федерациясыны бегими бла Тамарагъа сыйлы ат бериледи.

Альпинизм бла кюрешген заманны ичинде республиканы тауларыны бек къыйын тёппелерине ол 40 кере ёрлегенди. Аны жетишимлерине къайсы къаячы да сукъланырчады. Кюн бузулуп тургъанлай, КъМР-ни жыйымдыкъ командасыны къауумунда Тютю башы бла Гарфха баргъан жолну къыдыргъанлары окъуна нени тутады. Ала тауну тёппесине чыгъып къайтхандан сора ол тийреде орналгъан къойчула таулу къызны жигитлигине хурмет эте, къой союп, битеу барын да сыйлагъан эдиле.

Къыйын тау тёппелеге чыгъаргъа ышанып, биргесине элтип тургъаны ючюн Тамара бек кючлю къаячы Керимланы Азрет-Алийге бек ыразы эди. «Нёгерни жолгъа чыкъгъынчы айыр» -деген арап нарт сёз барды. Таулу къыз да тёзюмлю, тенгликге кертичи болгъаны ючюн альпинист командада анга бек ышаннгандыла.

Бизни альпинист къызыбызны Европаны бийик тау тёппелерине ёрлер умутлары бар эдиле. Алай, къадар, жазыу деп бир зат барды да, андан киши да къутулалмайды. Жашауда спортдан бийик затла да тюбейдиле. Тамара элли агроном жаш Аналаны Хасим бла бир юйюр къурап, Бызынгыда жашап башлайды. Туугъан элинде ол школад устаз болуп ишлей, КъМКъУ-ну физика-математика бёлюмюн бошайды. Кёп жылланы ол школну завучу, директору да болуп ишлегенди. Дуниясын 2004 жылда алышханды. Аны ахыр кюнюне дери альпинист тенглери аны бир заманда да унутмагъандыла. Ол республикада альпинизмни айнытыугъа этген къошумчулугъу ючюн «Бызынгыны жулдузу» деген диплом бла да саугъаланнган эди.