Жаш адамлагъа – не жаны бла да онгла

Жаш тёлю политиканы бардырыугъа къырал, регион даражада да уллу магъана бериледи. «РФ-де Жаш тёлю политиканы юсюнден» федерал законнга тийишлиликде анга норматив, право, ахча-экономика, къурау эм башха мадарла киредиле. Аны бардырыу бла уа къырал власть эм жер-жерли самоуправление органла, граждан обществону институтлары, организацияла кюрешедиле. Жаш тёлю политикагъа эки борч салынады: жаш адамлагъа маданият эм тарых хазнабызны кёбейтирге эм алагъа башламчылыкъларын бардырыргъа онг бериу. Бизни республикада бу жаны бла хал къалай болгъаныны юсюнден Жаш тёлюню ишлери жаны бла министр Азамат Люев Жамауат палатаны жыйылыуунда билдиргенди.  

Ол белгилегенича, бусагъатда жаш адамланы излемлери, сейирлери кёп тюрлюдюле. Халкъны санын тергеуню ахыр эсеплерине кёре шёндю Къабарты-Малкъарда 14-35-жыллыкъ 274 330 жаш адам жашайдыла, ол инсанланы барысыны да 30 процентиди. Аладан 40 минги абадан классланы окъуучуларыдыла, 32 минги сузланы бла вузланы студентлеридиле, 144 минги уа ишлеген жаш адамладыла. 55 минг чакълысы къырал институтлада эсепге тюшмегендиле. Аланы 35-40 проценти жаш тёлю политиканы тюрлю-тюрлю бёлюмлерине киредиле, 2025 жылгъа ол тарихни 60 процентге жетдирирге белгиленеди.

- Министерство былтыр «Жаш адамлагъа регион» конкурс программада хорлагъаныны хайырындан республикада юч кёп жумушланы тамамлагъан жаш тёлю арала  ачылгъандыла: Нальчикде, Урван эм Черек районлада, жангызда январьда алада беш мингден аслам жаш адам болгъанды.  Быйыл дагъыда аллай беш жер ишин башларыкъды: Нальчикде арт-резиденция, Майский, Чегем эм Тырныаууз шахарлада бла Анзорей элде майданла. 2023 жылны октябринде элдеги жаш тёлюге «Команда 5642» форумну чегинде «Росмолодёжь. Гранты» конкурсда республиканы келечилерини 11 проектлерин бардырыугъа 2,8 миллион сом бёлюннгенди. Озгъан жылны ахырында уа КъМР-ни Башчысы Правительствобуз «Элдеги жаш тёлюню россейли союзу» битеукъырал жаш тёлю жамауат организация бла бирге ишлеуню юсюнден келишимге къол салгъанды, - дегенди министр. 

Ведомство жаш тёлю политиканы бардырыуда битеу программалагъа къатышады, ол санда: «Жолоучулукъдан эсе кёп», жаш тёлю предпринимательствону айнытыу, «Регион – жаш адамлагъа», «Огъурлу ишлени региону», «Эллеге кадрла», форум кампанияла эм башхала. Алагъа кёре, жаш  устазла, гидле, психологла, жаш тёлю организацияланы келечилери билимлерин ёсдюрюрча курслагъа баргъандыла.

Азамат Хасейнович, алгъаракълада жаш тёлю арада соруу бардырылгъанын, анга 600 адам къатышханды, билдирип, аны эсеплери бла шагъырей этгенди. Аланы жартысындан кёбюсю тамблагъы кюннге ышаныу бла къарагъанларын, 22 проценти келир жашаулары ючюн ырахат болгъанлары, алай артыкъ уллу ахшылыкъла сакъламагъанларын, 4,7 проценти келир заманнга тынгысызлыкъларын, 2 процент а къоркъгъанларын белгилегендиле. Жашауугъузда нени жаратасыз деген соруугъа жууап бере, 80 процентден асламы юйюр жашауларына ыразылыкъларын, 67 проценти кеслерини сыфатларына бюсюрегенлерин, 60 проценти тёгерекде адамла бла араларыны иги болгъанына, 59 проценти уа билим алыргъа берилген онгла ючюн къууаннганларын чертгендиле. Жууукъ беш жылда къайда урунургъа сюе эдигиз деген соруу а жаш адамланы иш кёллюлюклери къаллай болгъанын ачыкълагъанды. Алай бла 42,5 проценти кеслери иш ачаргъа итиннгенлерин айтхандыла, 36,7 проценти кеслерин къырал организацияла, 10,8 проценти уа кеслерин коммерциялы организациялада сынаргъа сюйгенлерин билдиргендиле. Быллай соруу 15 жыл мындан алгъа да ётдюрюлген эди. Ол замандагъы жаш адамланы асламысы къырал структуралада ишлерге излей эдиле. Жаш адамланы иги кесеги юлгю юйюрде таматаладан алгъанлары, кеслерин Ата журтларыны патриотларына санагъанлары къууандыргъанды. Аланы къаллай проблемала жарсытханлары да сорулгъанды. Бек биринчи, ала наркотиклени юсюнден айтхандыла, ызы бла ичгичилик бла тютюн ичиуню, ахча жетишмегенин, ишчи жерлени азлыгъын, социал жангызлыкъны, жашауда, сайлагъан усталыкъларында «ёсерге» онгланы азлыгъын белгилегендиле.

Жаш адамла социал, политика жашаугъа тири къатышырларына да къайгъырылады. Ол мурат бла «Жаш тёлюге себеплик этиу системаны айнытыу» («Россейни жаш тёлюсю») федерал проект, алагъа жашауда жерлерин табаргъа себеплик этер мурат бла «Билим бериу» миллет проект бардыла. 2023 жылны ноябринде жер-жерли самоуправление органлагъа аслам эркинликле берилгендиле, алагъа кёре муниципалитетле жаш тёлю политиканы битеу 21 бёлюмюнде да ишлерге эм кеслерини программаларын бардырыргъа боллукъдула. 

Проблемаланы юслеринден айта, Азамат Люев ёсе келген тёлюлени патриот халда юйретирча жылны узуну ишлеген ара болмагъанын, ала кёп регионлада ишлегенлерин, экинчи жыл а бизде да ачылырына ышаннганын айтханды. Арада уа юйретиу бла аскер къазауатлада, энчи аскер операциягъа къатышхан аскерчиле-ветеранла кюреширикдиле, дегенди ол. Андан сора да, жаш адамланы урунургъа кёллендирирча проектлени жарашдырыргъа, маданият араланы жангыртыргъа, осал къылыкъланы, наркоманияны ичгичиликни профилактикасын бардырыуну селейтмезге, жаш тёлю туризмни айнытыргъа эм бу жаны бла уруннганлагъа усталыкъларын ёсдюрюрча болушургъа, волонтёрствону ниетлерин жаяргъа белгиленеди.

Жаш тёлюге себепликге былтырны 2 февралында «Биринчилени атламлары» битеукъырал организацияны регионда бёлюмю къуралгъанды. Аны башчысы Аслан Шипшев билдиргенича, бюгюнлюкде республиканы шахарларыны бла районларыны мектеплеринде организацияны 255 бёлюмю ачылгъанды. Бёлюм Жаш тёлюню ишлери жаны бла министерство бла дайым байламлыкъда турады, тюрлю-тюрлю проектлени тамамлайды. Юлгюге, алгъаракълада ала Къабарты-Малкъар къырал аграр университетни, волонтёрланы да къатышыулары бла алты сотка жерде будай, тахта кёгет салгъандыла, жыйылгъан тирликни уа къарт адамлагъа юлешгендиле.

Баш муратларындан бири, Аслан Шипшев белгилегенича, сабийлени, жаш адамланы урунургъа, ишлегенлеге намыс этерге юйретиргеди. Быйыл футболдан «Биринчилени бутсасы», шахматладан «Биринчилени барыулары» эришиуле, «Ата журт неден башланады», «Къайсы усталыкъны алыргъа мурат этеме», «Мен ушаргъа сюйген инсан» деген эм башха темалагъа сочиненияланы конкурсу къуралырыкъдыла. «Муратынга ийнан» проектни чегинде маданият къуллукъчула, белгили адамла бла тюбешиуле къуралгъандыла. Биз сабийле жюрюген хар организация бла байламлыкъ жюрютюрге, хар жаш адамгъа энчи эс бёлюрге хазырбыз, деп чертгенди ол.

Энчи эс къыйын жашау болумгъа тюшген, интернатлада бла реабилитация аралада тургъан сабийле бла ишлеуге, тёрели юйюр ниетлени бла байлыкъланы, бюгюнлюкде,  интернетни кючю уллу болгъан, жаш адамла онлайн халда кёп заманларын оздургъан кезиуде, жаш тёлю политикада энчи магъана  аланы саулукъларын сакълаугъа бёлюнеди. Ол мурат бла «Юйюр команда» деген проект жарашдырылгъанды, анга республиканы битеу шахарларындан бла районларындан 130 юйюр къатышханды. Фестивальны программасында аслам жерни  уа саулукълу жашау бардырыуну ниетлерин жайыугъа, сабийле бла жаш тёлю абаданла бла бирге физкультура бла кюреширча этиуге берилгенди.

Алай бла, жаш тёлю политика жаш адамла къыралларына хайыр келтирирге итинирча болургъа тийишлиди. Аны ючюн а, къыралны, муниципалитетлени да кючлерин бирикдирирге тийишлиди.