Намыс болмагъан жерде насып болмагъанына ийнанып жашагъанды

 Журналист жолла бизни кёп жерлеге жетдиредиле, кёп адамла бла тюбешдиредиле. Аланы бирлерин унутаса, башхалары уа эсден кетмей, жюрегингде бир огъурлу ыз къоядыла. Ма бу жол мени къадар аллай адам бла тюбешдиргенди. Ол Шауаланы Ахматны жашы Алимди. Аны бла ушакъ эте келгенибизде, ол къарт анасыны юсюнден жазарымы тилеп, аны сейирлик къадарыны юсюнден ким да эс бурурча хапар айтханды.

«Мени ыннам токъсан жылдан артыкъ жашагъанды. Узун жашау жолунда ол кёп къыйынлыкъ, къууанч да сынагъанды. Болсада жюреги такъыр болмагъанды. «Базманнга салсакъ, иги кезиулерим  асламыракъ  тартырыкъ болурла, - деригим да келеди»,-деучю эди ол. «Намыс болмагъан жерде насып жокъду»,-деген нарт сёз  аны жашау жоругъу эди. Ма аллай бир жыл жашагъанындан сора да, сен анга баш иесини неда  гитче къайыныны атларын  хазна айтдырмаз эдинг»,-дегенди мени ушакъ нёгерим.

Созайланы Хасымны къызы Бакъыят Огъары Холамда туугъанды. Юч жылында анасындан ёксюз къалгъанды. «Къыйынлыкъ жангыз келмейди» деп, къалай тюз айтхандыла буруннгулула. Къызны жети жылы толгъанда, атасы да ауушады. Аны атасыны эгечи ёсдюреди. Уллу Ата журт уруш башланнганда уа къарындашы аскерге кетеди. Кёп да бармай а саулай халкъгъа бушуу сынаргъа тюшеди, аны зор бла къум жерлеге кёчюредиле.

Балля (Бакъыятха жууукълары, къоншулары да алай айтхандыла) атасыны къарындашындан туугъан жашны юч сабийи, юйдегиси бла да Къыргъыз ССР-ге тюшеди.  Ол кюнлени Балля былай эсгергенди: «Бизни поездден тюшюргенлеринде, аланы алыргъа колхозланы председательлери келген эдиле. Аланы араларында бир эриши, тизгинсиз къарт оруслу киши да болгъанды. Келиним: «Бу ушагъыусуз бла бармайыкъ, башхасын сайлайыкъ»,-дейди. Мен а анга: «Билемисе, ма ол кёпню кёргеннге, кёпню билгеннге ушайды, ол бизни ажашдырмаз»,-дейме. Биз аны ызындан тебирегенлей, дагъыда тёрт- беш юйюр да бизге къошуладыла. Ол бизни бир фермагъа келтиреди. Анда малла жокъ эдиле, мындан баргъан кёчгюнчю юйюрле уа ичинде жабыула тагъып, бёлюм-бёлюм эте турадыла. Биз да аллай бир мюйюш сайлайыкъ деп  тургъанлай,  председательни бизге жаны ауругъан болур эди, бир оруслу къатынны юйюне элтип, бир отоуну бизге береди». 

Алай бла Фрунзе атлы колхозда жашап башлайдыла. Балля алгъа опиум ёсдюрюп, ызы бла арба бла будай ташып ишлегенди. Келини юч сабийге къарай эди, алыкъа сюеклери иги къатмагъан оналтыжыллыкъ къызчыгъ а аланы багъаргъа керек болгъанды.  Къызны окъууу болгъанын кёрюп, председатель аны звено башчыгъа салады. Ол арбаны тюбюнде къалгъан бюртюкчюклени жыйып, тартып, сабийлеге худур биширип, ашатып тургъанды. Атасыны къарындашы урушдан къайтхандан сора уа, ол да ишлеп, юйюрге тынчыракъ болады.

Жыйырма жылы толгъанда Балляны урушдан къайтхан Ёлмезланы Чапайгъа эрге бередиле. Атасыны къарындашындан туугъан жаш аны юй-кюн этер ючюн уллу къыйын салгъанды. Бек алгъа ол аланы башха элден кеси жашагъан жерге кёчюргенди. Биргелерине уа къайын атасын, къайын къызын да. Юч юйюр болуп, бир бирден айырылыргъа сюймей, бирге  татлы жашагъандыла.

Баш иеси урушдан жаралы болуп келген эди да, саулугъу осал эди. Балля уа анга, аны эгечи Фатиматха да бек иги болгъанды. Къайын къызын эрге да кеси бергенди. Тоюн да тенглерине сукъландырмазча этгенди. Жангы юйюрге жашла, къызла да тууадыла. Балляны уа сабийи жокъ эди. Ол заманда къайын къызы сабийледен бирин, къайсын сюйсенг да ал да ёсдюр, дейди. Ол а, сабийлени аналарындан, аталарындан айыраллыкъ тюйюлме деп, унамайды.

Болсада къадар башха тюрлю оноу этгенди. Юйюрге ючюнчю сабий да тууады – Ахматчыкъ. Анга беш жыл болгъанда, Балля Ахматны Акъ-Суугъа алып келип, жай солуу кюнледе Нальчикге, паркга элтип айландырады, къыллаучалада учурады. Хар не иги зат да Ахматха! Кюн сайын а ана къарындашы, Балля да жашха сюйсе конфетле, сюйсе къалачла аладыла, шахаргъа элтип, башдан аякъ жангы кийимле кийдиредиле. Бир ненча кюнню къонакълыкъда тургъандан сора, Балля жашны Къара-Суугъа элтеди. Аллай иги жашаудан а жашны айырыллыгъы чыртда келмей эди. Узакъ тау элде анга сегиз сабийни ичинде аллай кёз-къулакъ болуу амал жокъ эди. Сюйсе, сюймесе да жаш анасыны къатында къалады.

Ахматны юйюне элтип, дагъыда бир кесек заман озгъандан сора Балля  Къара- Суугъа  къайын къызын жокълай барады. Иги да олтуруп, тансыгъын да алып, кетерге тебирегенинде, Фатимат къой бутну хуржуннга салыргъа хазыр этеди. Ахматха уа ол заманда алты  жыл энди толлукъ эди. Балля чыгъайым дегенде, эт да, жашчыкъ да жокъ. Излеселе, тапсанг къойма. Автобус сакълап турмаз, барайым, жаш а элден къайры кетерикди, келир деп, Балля чыгъады. Машинагъа минсе, Ахматчыкъ къой бутну да къучакълап, олтуруп тура эди. Не кюрешген эселе да, аны автобусдан тюшюралмадыла.

Уллу къара кёзчюклеринден жилямукълары агъа, кирпиклерин терк-терк къагъа: «Мен сени бла барама», - деп, жиляу-сыйыт этип башлайды. Ма алай бла къалды Балля бла. Ол ишге барса, жаш да биргесине тебиреп къала эди. Юйде да къатындан кетмей эди. Жаш аскерге кетгенде уа, эки жылны ичинде тёрт кере барып жокълагъанды аны. Юйдегили болур заман жетгенде уа, хар ким да сукъланырча той этди.

«Ахмат мени атамды, -деп бардырады хапарын ушакъ нёгерим. - Анам а  келин болуп, Балляны юйюне жыйырма эки жылында  келген эди. Аланы араларында бир бирни ангыламаулукъ, гурушхалыкъ бир заманда да чыкъмагъанды деп, таукел айтыргъа боллукъма. Ыннам а: «Ахмат мени жюрегими бир такъыйкъагъа да бир зат бла да къыйнамагъанды», -деп, ыразылыкъ бла айтыучу эди.

Биз да бир жаш бла эки къыз болабыз. Барыбыз да юйдегилибиз. Беш туудукъ да таматаланы къууанчларыды. Ала келип, ыннабыз сау заманда тёгерегин алып олтурсала, анга андан уллу насып жокъ эди. Ол жашауунда бек къууанчлы кезиулеге атам аскерден къайтхан, юйдегили болгъан, мен туугъан кюнлени санагъанды. Ала эсине тюшселе, бар къыйынлыкъларын да унутуучу эди.

Ол жашагъан дуниясында аны элде намысы-сыйы бийикде  жюрюгенди. Бюгюнлюкде да аны таныгъанла, билгенле игилигин унутмай айтадыла.

Ыннам Ёлмезланы Бакъыятны токъсанжыллыгъын белгилерге, бизни юйюбюзге  ахлуларыбыз, туудукъла, жууукъ юлюшлерибиз Герпегежден, Къара-Суудан, Нальчикден, Бахсандан, башха элледен да келген эдиле. Хар бири да ыннаны тёрге олтуртуп, тёгерегине не айтаса да, не этебиз деп айлана эдиле. Ол а бийче къыз кибик, ёхтем олтура эди. Ёсдюрген жашы, андан  туугъанла да намыс-сыйны билгенлерине, кеси  къыйынлары бла жашагъанларына, халал  гыржынларын ашагъанларына ыразы болуп.

Ма аллай адам эди мени ыннам. Бюгюнлюкде биз аны ариу кёз къарамын, акъыллы сёзюн да бек  излейбиз».