Къуш уясында не кёрсе...

- Адамны жашау турмушу аны къылыгъын, кесин жюрютгенин да тюрлендиреди деп, мени оюмум алайды. Сёз ючюн, адам бир къыйынлыкъ кёрсе, къыйналып жашаса,  башха адамны къыйынлыгъын игирек  ангылай болур, токъ адам ач адамны ангыламаз дегенлей. Аны алайлыгъына газетде Локияланы Жаухарны «Намыс болмагъан жерде насып болмайды» деген статьясын окъугъандан сора, энтта да бир кере тюшюндюм, - деп чертеди бизни штатда болмагъан корреспондентибиз Мызыланы Мажир.

Жаухар материалда намыссыз ишни суратлайды. Тау намыс этип, ана сабийин къоюнуна алып, маршруткада сюелип тургъан тиширыуну олтуртмагъанды. Ол тиширыуну анасы ауруп, больницадан келгенин айтханда да эримегени уа бютюнда бек ачыу этдирди маршруткада адамланы. Бу болум бек жарсытханын айтады автор. Ол бизни барыбызны да сагъышландырырча юлгюдю. Ана тилибизден, адетлерибизден, тёрелерибизден нек ёнгеленебиз? Тау намысыбызны нек унутханбыз, эниш этебиз? Аллай соруула береди Жаухар кесини статьясында.

Быллай болумгъа нек келе тургъаныбызны юсюнден мен да кесими оюмуму айтыргъа сюеме. Адам улу жашауунда, дуния къуралгъанлы бери да, тап жамауат жашау къураргъа итиннгенлей келгенди. Хар миллетни да жашаугъа кёз къарамлары, оюмлары, адет-тёрелери да анга келишгендиле. Бизни миллетни да дуниягъа кесини кёз къарамы, тёрелери болгъандыла. «Къартны бурунун сюрт да оноугъа тут»,- деп бошдан айтмагъандыла миллетде. Таматагъа намыс этген, сый берген уллу магъананы тутханды къачан да миллетде. Бу болумгъа келгенибизни бир сылтауу - жашау турмушубузну тюрленнгени болур, социализмден капитализмге кёчгенибиз, хар не да ахча бла ёнчеленнгени. Совет системада коллектив сагъыш бар эди, адамланы ниетлери  таза эди, кесин кётюрюп, биреуню эниш этген аз эди. Къыралда ол затлагъа уллу эс бурулгъанды, жаш тёлюню тюз ниетде ёсерине себеп эте эди. Бир ыз бла барыла эди кичи классдан башлап  тамата класслагъа дери. Бизни миллетни адетлери тап келишгендиле социалист болумгъа. Сёз ючюн, тамата адам автобусха минсе,  анга жер къоюп намыс этген, мектепде осалыракъ окъугъан адамгъа иги окъугъан болушлукъ этген, тимуровский команда къурап пионерле, жангыз къалып,  къарар адамы болмагъан къарт адамлагъа барып бахча этерге, тизгин жыяргъа болушхан адет. Биз эсибизге тюшюрейик белгили педагог, кесини юйретиу системасын къурагъан А.С. Макаренкону, ол къыйын заманда, инсан урушдан сора, ёксюз сабийлени юйретип, тюз жолгъа салып, жамауатха жарарча адамла этгенин.

 Ол заманлада жамауатха жарарча инсан ёсдюргендиле, ниет, къылыкъ жаны бла артда окъуугъа, билимге, усталыкъ алдырыргъа эс бургъандыла.Мени эсимдеди, мектепде окъугъан заманымда аны энчи китабын алып окъугъан эдим. Анда гыржынны, ётмекни аякъ тюпге атмагъыз, анда ненча адамны къыйыны барды, аланы къыйынларын багъалагъыз, гыржынны аякъ тюпге тюшдю эсе, алып,  чыпчыкъ ашар жерге салыгъыз, ашалмай къалгъан гыржынны  алып,  адам малтамаз жерге салыгъыз,чыпчыкъла,башха жаныуарла ашарча жерге салыгъыз деп юйретгендиле.

Дагъыда Совет мультфильмле, совет кинола кёргюзтюп турургъа керекди, ала сабийлени шуёхлукъгъа, адамланы багъалай билирге,адамлыкъ шартланы тас этмезге юйретгендиле. Биз да ата-бабаларыбыз къойгъан адетлерибизни, тёрелерибизни, тилибизни тас этмей сакъларгъа борчлубуз.

 Сабийлени абаданны сыйын кёре билирге юйретиу а къачан да миллетибизни тин байлыгъыны тутуругъу бола келгенди. Эр киши, тиширыу да юйюнде анасындан бла атасындан не кёрсе, абадан болса да, аны этеди. Баям, ол маршруткада сабийин къоюнуна алыргъа акъылы жетмеген тиширыуну да гитчелигинде юйюрюнде бу биз башда чертген затлагъа артыкъ эс бёле болмаз эдиле. «Къуш уясында не кёрсе, учханында да аны этеди» деген нарт сёз да халкъыбызда бошдан жюрюмейди. Аны себепли хар бирибизни да борчубуз - ёсюп келген тёлюге быллай магъаналы затланы айтып ангылатыуду.