Бирикдирилген базаны къураугъа, праволу жамауатны кючлеуге себеплик

КъМР-ни Парламентини 30-жыллыгъына

 Россейни   субъектлеринде законла чыгъарыучу органланы араларында байламлыкъла къураугъа энчи магъана береди. Ол а законла чыгъарыучу ишни хайырлылыгъын игилендирирге, депутатлагъа сынаулары бла алышыныргъа себеплик этеди.

Байламлыкъла жарашдырыу жаны бла мадарла КъМР-ни Парламенти 30 жыл мындан алгъа къуралгъан кезиуде окъуна тамамланып башлагъандыла. Бирге ишлеуню юсюнден келишимле Адыгея Республиканы Законла чыгъарыучу жыйылыуу (Хасэ), Шимал Осетия-Аланияны Парламенти, Къарачай-Черкес Республиканы Халкъ жыйылыуу, Ингушетияны Халкъ жыйылыуу, Татарстанны Къырал совети бла къабыл кёрюледи.

Регионланы байламлыкъларын кючлеуге 1997 жылда июльда Парламентле аралы советни къурауну юсюнден келишим себеплик этгенди. Аны къауумуна Къабарты-Малкъарны законла чыгъарыучу органы бла бирге Къарачай-Черкесни бла Адыгеяны депутатлары да киргендиле. Бу орган регионда конституциялы эм экономика реформаланы бардырыуда келишиулюкню жалчытыр, инсанланы эркинликлерин бла законлу сейирлерин къоруулар, жамауатха магъаналы оноуланы чыгъарыр мурат бла къуралгъанды.

2001 жылда апрельде уа Юг федерал округну субъектлери, аланы арасында КъМР да, Юг-Россейли парламент ассоциацияны къураргъа оноулашадыла. Бу жангы биригиуню борчлары   уллу эдиле: праволу къыралны айныуун жалчытыу, демократиялы жорукъланы сингдириу, россейли парламентаризмни онгларын кючлеу, политика, социал, экономика жангычылыкъланы тамамлагъанда келишиулюкню сакълау. КъМР-ни Парламентини депутатлары Ассоциацияны бла аны комитетлерини ишине ал кезиуден да тири къатышып башлайдыла. 

   Шимал Кавказны регионлары   энчи федерал округга бирикдирилген кезиуде, 2010 жылда, КъМР-ни Парламентини спикери Чеченланы Ануар Шимал-Кавказ парламент ассоциацияны къурауну юсюнден башламчылыкъны этеди. Аны бла байламлы 2010 жылда 26 майда республиканы законла чыгъарыучу органыны пленар жыйылыуунда «Шимал-Кавказ парламент ассоциацияны къурауну юсюнден башламчылыкъ» 388 П-П номерли бегим  къабыл кёрюледи.

Аны жангы федерал округну къауумуна кирген битеу регионланы законла чыгъарыучу органлары да тюзге санайдыла. Бу оноуну РФ-ни Президентини СКФО-да толу эркинликли келечиси да къабыл кёреди.

Праволу излемле сакъланып, 2010 жылда 19 ноябрьде КъМР-ни Парламенти Юг-Россейли парламент ассоциациядан чыгъады. Шимал-Кавказ парламент ассоциацияны къураугъа аталгъан жыйылыуну уа Нальчикде бардырыргъа башламчылыкъ этиледи.

Политика жаны бла бу магъаналы иш бир жылдан ахырына жетдириледи. 2011 жылда 27 майда Нальчикде Шимал-Кавказ парламент ассоциацияны къураугъа аталгъан конференция ишин башлайды. Аны ача, спикер Чеченланы Ануар жангы биригиуге Север-Кавказ федерал округну субъектлери киргенлерин билдирген эди.

- Биз праволу къыралны, демократияны эмда россейли парламентаризмни айнытыугъа юлюш къошарыгъыбызгъа борчлу болгъаныбызны, законла чыгъарыу ишни бир конституциягъа кёре бардырыргъа кереклисин эмда парламентле аралы бирге ишлеуню магъаналылыгъын толусунлай сезип бирикгенбиз. Парламентлени араларында байламлыкъла бизни регионларыбызны бирча ишлерин тамамлаугъа, парламентаризмни айнытыугъа себеплик этериклерине ишексизме, - деген эди ол кюн Ануар Ахматович.

Жыйылыуда Ассоциациясыны уставы, регламенти да къабыл кёрюлгендиле. Конференциягъа къатышханла Ассоциацияны ишин къурауну Чеченланы Ануар кергюзтген жангы амалын да дурус этгендиле: календарь жылны башында угъай, сентябрьден башларгъа эмда келир жылны сентябрине дери бардырыргъа. Конференцияланы да жылгъа эки кере ётдюрюрге келишгендиле.

Битеу бу жумушла экономика, культура, социал байламлыкъланы кючлеуге, инсанланы эркинликлерин сакълаугъа, Россей Федерацияны къырал политикасын тамамлаугъа бурулгъандыла. Парламент ассоциацияны биринчи таматасына да Чеченланы Ахматны жашы Ануар тийишли кёрюлгенди.

Республиканы депутатлары бу органны ишине тири къатышханларын айтырчады. Аны хар жыйылыууна да парламентарийле бир ненча башламчылыкъны кёргюзтгендиле, аланы асламын регионлада коллегалары тюзге санап, къабыл кёргенлерин белгилерге керекди.   

  КъМР-ни Парламенти бирге ишлеуню юсюнден келишимлени Россейни кёп регионлары бла къабыл кёргенин белгилерчады. Аланы арасында РФ-ни Федерал Жыйылыууну Федерация Совети бла къол салыннган документ энчи жерни алады.  Федерал даражада законла чыгъарыуда байламлыкъланы юсюнден документни 2009 жылда 7 июльда Москвада Федерация Советни ол кезиуде башчысы Сергей Миронов бла Чеченланы Ануар къабыл этедиле. Алай бла уа законла чыгъарыу ишде эки жанын да хайырлы онгла къуралгъандыла. 

Бюгюнлюкде да КъМР-ни Парламентини Россейни кёп субъектлерини законла чыгъарыучу органларыны араларында байламлыкъланы юслеринден келишимле ишлейдиле. Ол санда Татарстанны Къырал совети, Томск областьны Законла чыгъарыучу думасы, Дагъыстанны Халкъ жыйылыуу, Алтай Республиканы Къырал жыйылыуу-Эл курултай, Санкт-Петербургну, Ленинград, Нижегородский эм Тверь областьланы, Краснодар крайны Законла чыгъарыучу жыйылыулары, Хакасияны Баш совети, Воронежни область Думасы эм башхала бла.

Келишимлени магъаналарыны юсюнден айтханда, аланы чеклеринде ишчи тюбешиуле, илму конференцияла, семинарла, законла чыгъарыу ишге аталгъан алача башха жумушла бардырыладыла. Парламентарийле хазырлагъан законодательный башламчылыкъланы бир бирлерине белгили этедиле, бирге законланы проектлерин хазырлайдыла.

 Битеу бу жумушла законла жарашдырыу ишде сынаула бла алышыннгандан сора да, Россейни субъектлерин жууукълашдырыугъа, къыралда бирикдирилген законодательный базаны къураугъа, праволу жамауатны кючлеуге себеплик этеди.