Бир жол жайлыкъдан биринде…

Хапар

Бир жыл тау жайлыкъладан биринде, Гара-Суулу къолда, иели малла бла турама. Тюзюн айтсакъ, бу жол бла ючюнчю кере. Ариу жомакълы жер. Жаннетни бир мюйюшю сунарса алайны. Бийик къаяла ортасында кенг ёзен, сейирлик гара сууу. Бир уртлам этсенг, асыры сууукъдан, аркъа сюегинги къалтыратыр, титиретир.

Тау этеклени чегет жанларында - назы, нарат, къайын терекле. Кюнлюм бетлеринде уа – белге жете жашил кырдык. Ёргереклеринде артишле ёседиле. Андан башы уа – сары-къызыл ташлы къаяла. Чукуйларында уа жайда, къышда да жылтырайды къары, бузу.

Ёзенни ортасын жырып, артыкъ уллу болмагъан суучукъ келеди. Баш жанында къаяны ичинден чыгъады да, Дорбун суу дейбиз анга. Ол тешикден ёргерек ётюп, ариу кюнлюм бетде дагъыда эки дорбун барды. Бири иги да уллу, къаяны ичине терен кирип. Минг къой мал сыйыныр анга. Ал жаны да ташдан къаланып, жанлы ёталмазча бийик хуна.

Экинчи дорбун андан узакъ тюйюлдю, эркин отоу тенгли бир болур. Аны да ал жаны таш бла къаланып, бир эшик, бир терезе да орнатылып. Анда малчыла турабыз. Тёртеулен болабыз. Бир бирни алыша, ючюбюз мал кютебиз, бирибиз а къош жумушха къарайбыз.

Эрттенликде сауулгъан сютлени къайнатып, айран, бишлакъ этебиз. Аш-азыкъ хазырлайбыз. Асламысында сыгын от бла хайырланабыз. Алай эте, къыркъауузну ахыр кюнлерине дери кечинебиз. Андан сора малны элге келтиребиз.

Быйыл да ишибиз ол халда барады. Биз келгенли айдан атлагъанды. Эл малын алып келген эдик. Мингнге жууукъ къой барды. Андан сора да, къауум сауулгъан ийнек, тёрт ат, эки эшек, эки да парий. Элия айны экинчи жарымы болур эди. Кезиу жетип, къошда мен къалама. Нёгерлерим бирер атха да минип, малланы алларына этип кетгендиле. Мен а къошда къалдым. Сютню жарашдырама: айран, бишлакъ этеме. Къош тёгерегинде къарт ат, эки эшек, сауулгъан ийнекле, эки парий къаладыла. Кюн да чууакъ. Мен да жумушларымы бошап, бираз солуюм деп, къош аллында базамагъа олтурама.

Кюн бетиме тиеди. Мен да, бирде кёзлерими къыса, бирде уа элгенип уяна, теке къалкъыу эте турама. Кёкде уа акъдан, къарадан да бир булутчукъ жокъду.

Арыгъаным татыгъан болур эди, къалай эсе да, къалкъып къалама да, парийлени юргенлерине элгенеме. Экиси да аллымда ёре сюелип. «Ай ант жетмесин сизге, ачы-ачы юрюп, жанымы алып къоя эдигиз. Не болгъанды, ким чапханды ыстауатха?» - деп, ёрге къобама.

Къарасам, битеу малла алайгъа жыйылып: «Не этебиз, не къалабыз?» -дегенча манга аралып. «Алан, былагъа не болгъанды? Къара бу тамашагъа», - деп сейирсинеме. Дагъыда: «Барыгъыз арлакъгъа, къошдан кенгирек туругъуз», - деп ёрге къобама.

Ол заманда ат алда, къалгъанла да аны ызындан дорбунлары таба тебиредиле. Мен да сейирге къалып, ызларындан барама. Ат алгъаракъ жетип, дорбуннга кирген жерде сехлеге кесин ышыйды. Бирсиле да аны къатында тизилгендиле. Къызыуда была салкъыннга кирирге излей кёреме да деп, сехлени ачама. Бир заманда ары кирмеучю итле да, ары ташайып, дорбундан бери къарап тохтайдыла.

Бу не бла бошаллыкъ болур деп сагъыш этеме. Кёп да турмай бир ачы таууш эшитилди. Ызы бла анда-мында бир уллу тамычыла тамып тебиредиле. Сора сызгъырып келип, бир къаты зат жерге чанчылды. Аны ызындан экинчиси, ючюнчюсю. Ала терк-терк тие тебиредиле. Терк окъуна тёгерек-баш къарангы болду. Кёкден а къанжал таууш чыгъады. Дорбуннга къачып киргенле: адамы, аты, ити, малы да – барыбыз да бир мюйюшге къысылып, бола тургъан ишге къарайбыз.

Кёкден а тохтаусуз буз тёгюледи, хар келип тийгени жерни батыу этип. Буз дегенде да, аллай буз – тауда бишген алмала тенгли бир болур эдиле. Не ары дери, не андан сора мен аллай сейирликни кёрмегенме неда адам айтып эшитмегенме. Къыяма деген буму болур деп турдум.

Жарым сагъат чакълы жаугъан болур эди буз. Жерни башы акъ болду да, жай чилле къышха ушап къалды. Биз а, дорбундагъыла, къарап турдукъ. Бузу, жаууну да тохтагъандан сора алгъа мен тебиредим, эки парийим ызымдан чыкъдыла. Аты, эшеги, тууары да дорбунда къалдыла. Артда иш да ол кюнню юсюнден кёп сагъыш этген эдим.

Малла алай кеслерине онг этмеселе, буз тюбюнде къалсала, къырыллыкъ эдиле. Къыйынлыкъ келгенин ангылап, андан бугъар амал излегендиле жаны саула.