Тарых

Тюзлюкню таукел жакъчысы

Россейде Романовлары патчах тахталарындан тайдырылгъанларында, дуния терк тюрленип башлайды. Шимал Кавказда миллет, жер эм культура вопросланы тамамларгъа онг чыгъады. Магомет Терк халкъланы 1918 жылда 16-чы февральдан 15-чи мартха дери баргъан экинчи область съездлеринде малкъар делегациягъа башчылыкь этеди. Мында таулуланы жер бла байламлы вопросларын тамамлаугъа бир атлам этдирген «Жерни социализациялауну юсюнден» за­кон къабыл кёрюлгенди, аны Эней улу бек магъаналыгъа санагъанды. 

      Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан кюннге
Аппасыны юсюнден бу хапарны Журтубайланы (Чочайланы) Кезибан келтиргенди. Бусагъатда юйюрде таматалагъа, алгъынча, сый-намыс берилмегенине жарсый, ол жанына бир кесек эс бурдурургъа излеп.

                                                            Уллу Хорламны кюнюне

 Темуккуланы Аскербийни бек иги таный эдим. Къоншуда тургъанбыз. Ол мал сояргъа уста болгъанды. Орамыбызда  той, къурманлыкъ болсун, тилете да турмай, ол жумушну айыпсыз  тамамлагъанды. Андан сора да, аны агъачдан абериле ишлерге уллу хунерлиги бар эди. Элде кёпле юй салсала, аны  чакъырмай къоймагъандыла.

СССР-ни кезиуюнде тюрлю-тюрлю сфералада жетишимли жаш адамланы жангы бийикликлеге кёллендириу къырал политиканы баш амалларындан бири болгъанды. Сёз ючюн, къыралны битеу шахарларындан, эллеринден фахмулу жашланы бла къызланы деменгили къыралыбызны ара шахарына Москвагъа чакъырып, съездле къурау сейир тёреледен бири болгъанды. Аллай жыйылыуладан бирине уа «Сукан-Суу» колхозну 23-жыллыкъ ийнек саууучусу Базоланы Роза да баргъанды.

Къошдан узакъ болмай, тёшню ары жаны жалпакъда жангыз бёрю, къазакъ бёрю Ташчайнар жашайды. Къойчула, къош итле да анга юйреннгендиле да, артыкъ уллу эс бурмайдыла. Чыгъады ол кюннге бирде, къарт санларын жылытыргъа, бирде уа улуйду айгъа айланып, эсгериуле жолунда жюрюй.

Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан кюннге

                         Огъурлу жыл,
                         Насыплы жыл,
                         Къууанчлы жыл.
                         Халкъым аллына 
                         Баргъан жыл…
Бу тизгинлени Макытланы Сафар 1957 жылда малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан заманда жазгъанды. Ол  керти да  огъурлу, насыплы, къууанчлы жыл эди таулулагъа.  Ма ол  кюнлени терк-терк эсгериучю эди Макыт улу. Бизни ушакъларыбыздан биринде ол былай хапар  айтхан эди:
Артха, Кавказгъа 

Уллу Ата журт урушха къатышхан таулуланы юслеринден айтханда, бир юйден юч, тёрт, беш къарындаш къазауатха кетгенлери болгъандыла. Аланы кёбюсю къайтмагъандыла. Диналаны Иссаны да жети жашындан алтысы  чакъырылгъан эди фронтха: Хасан, Алий, Хусей, Ахмат, Сафар, Шарапий. Жаланда гитчелери – Ханапий – къалгъан эди урушха къатышмай. Ол да – жыл саны жетмей.

              Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан кюннге
   
    Журналист  В. Богдановну  Чеченланы  Шамиль бла бу ушагъы 1987 жылда «Век ХХ и мир» деген журналда басмаланнган эди. Биз а малкъар тилге  кёчюрюп беребиз.
    

Тюз да аланы сакълап тургъанча, бери жетген кюнлерини экинчи эрттенлигинде Асланланы юйлерине бир уллу санлы киши кирип келди. Алыкъа жыйышдырылмай, мюйюшледе тёгюлюп тургъан хапчюклеге да кёз жетдире, жукъ да айтмай, бир кесек сюелди. Сора Аслан аны бетине тюрслеп къарагъанын эслеп:

1951 жылда кюз артында мен, ВЛКСМ-ни Ара Комитетинде Къазахстанны бла Орта Азияны республикаларыны комсомол организацияларыны секторуну таматасы болуп ишлегенимде, жыйырма кюннге Къыргъыз ССР-ге командировкагъа баргъан эдим. Бизни самолётубуз республиканы ара шахары Фрунзени аэропортунда къоннганда, кюн, кёкню къыйырын къызартып, батаргъа жууукълашхан эди.