Тарых

Кёпню кёрген къартладан 1900-1907 жыллада Хасанияда беш-алты юйюр жашагъанды, деп эшитген эдим. Аладан бири Холамханланы Биймырзаны юйюрю болгъанды. Ол бери, сабийлерин да алып, бу башда айтылгъан жыллада малкъар халкъны эрттеги эллеринден бири - Бызынгыдан кёчюп келеди. 

1942 жылда август-сентябрь айлада Огъары Бахсан элде, бюгюнлюкде   Тырныаууз шахар, жашагъанла душман аскерледен къутхарыла,  Уллу Кавказ таулада Бечо аууш бла Грузиягъа ётгендиле. 

1859 жылда Шимал Кавказда патчахны буйругъу бла тау школла ачылгъандыла. Анда бай адамланы сабийлери окъугъандыла. Башланнган класслада орус тилни, арифметиканы, географияны, Къуранны (христианлыла да кеслерини дин китапларын) окъугъандыла. Андан арысында математикадан, тыш къыраллы тилледен, тарыхдан да дерсле алгъандыла.

13 сентябрь – Танкчыны кюню

Россейде сентябрьни экинчи ыйых кюнюнде кеслерини профессионал байрамларын танкчыла эмда бу кючлю машинаны ишлетиуге, хайырланыугъа къошумчулукъ этгенле, ол санда конструкторла, инженерле, танкланы чыгъаргъан заводланы ишчилери, профильли вузланы окъуучулары, устазлары да белгилейдиле. Быйыл а ол 12 сентябрьге тюшгенди.  

Ингилизли альпинист, Англияны патчах география обществосуну президенти, битеу дуниягъа белгили алим Дуглас Фрешфильд юч кере келгенди Кавказгъа – 1868, 1887 эм 1889 жыллада. Ол биринчи экспедициясы бла Минги тауну кюн чыгъыш жанында тёппесине ёрлегенли бу кюнледе 150 жыл болады.

Ленинград - кишиликни, къатылыкъны, жашаугъа термилиуню, ышаныулукъну юлгюсюдю. Уллу Ата журт урушну ал кюнлеринде душманны къуршоууна тюшюп, ленинградчыла 872 кюнню бла кечени ичинде ачлыкъны, сууукълукъну сынагъандыла, хар кюн да ёлюмню кёзюне къарап жашагъандыла. Алай шахар ол къыйынлыкълагъа чыдагъанды, душманнга баш урмагъанды, даражасын тас этмегенди.  

Огъары Малкъаргъа баргъан жолну къурулушуну эм анда ишлегенлени юслеринден кёп хапарла бла таурухла жюрюйдюле. Эшитгенле къошхан, къоратхан да, эте болурла. Кертиси уа къалай болгъан болур? Къачан, къалай эм кимле ишлегендиле ол жолну? Ол да миллетибизни тарыхыны бир бетиди. Бу хапарда сёз аны юсюнден барлыкъды.

Бахсан ауузу бла ёрге бара, Тырныаууздан юч-тёрт къычырым ётгенлей, Бахсан сууну сол жанында, ариу кюнлюм бетде, тик къаяны аллында оюлгъан кёп таш хунала, юй-журт мурдорла кёребиз.

Бизни ата-бабаларыбыз эртте заманлада ариулукъну бизден эсе бек да, тюз да ангылагъандыла. Ол затны биз эски суратлада кёрюрге боллукъбуз. Эслеймисиз, къаллай омакъ адамла, къаллай ариу бетле къарайдыла бизге аладан?

Бу сиз кёрген суратда таш Бахсан ауузундады. Мындан бара Тырныаууздан беш-алты къычырым ёрге ётюп, Огъары Бахсан элге жетмей, Бахсан черегини сол жанындады.

Бийиклиги жыйырма метрден артыкъ болур. Кеси да ортасындан эки жарылыпды. Ким биледи, къайсы ёмюрледен бери тура болур бу былайда. Жер тепгенде неда къалуубалада таудан, къаядан  юзюлюп тюшгенми болур?

Ташны аллындагъы хуналаны уа таулула сюргюнден къайтхандан сора ишлегендиле. Алайда ара мюлкню къошу тургъанды. Алай ары дери былайда эски юй-журт ызла анга шагъатдыла.