Тарых

Дуния жаратылгъанлы бери адам улусу жашаргъа юй-журт, малына халжар, къора, орун, бау, ашын-сууун тутаргъа гуму, тийресин бегитирге хуна ишлегенди. Ол тёре бюгюнлюкде да барады. Шахарлада, элледе кёре турабыз бири биринден ариу юйлени. Сейирлик табийгъатыбызгъа ариу накъышлача къошуладыла ала, къууат бере тийреге. Бирлерини тышлары тюрлю-тюрлю боялып, башхалары къызыл-сары кирпич бла жасалып. Хар бири да кесича ариу.

«Заманны» бетлеринде миллетибизде жюрюп тургъан оюнла бла шагъырей этиуню андан ары бардырабыз. Басмаланнган материалла эр киши оюнланы юслеринден болгъанларын эслеген болурсуз. Бу жол а къыз тиширыула къаллай оюнла бла жубанып тургъанларын ачыкъларыкъбыз.

Къабарты –Малкъар  Республиканы эм  ариу  эллеринден  бирине    Ташлы -Тала  саналады.   Ары  барыр ючюн,  къоншу  республикадан    ётерге  тюшеди,   Огъары  Жемталаны жаны бла  баргъан жолу уа  осалды.  Эл  тюз  жерде  орналгъанлыкъгъа,  тёгерегин къаяла къуршалайдыла.  Тенгизден 1119 метр   бийикдеди. Къатында   Хазнидон, Фастаргонадон эм Лахумедон атлы  суула  агъадыла. 

1724 жылда Нальчик сууда аскер къала болгъанды, анда, эм алгъа, аскерчиле тургъандыла. Талай жылдан а анда граждан жамауат да жашап башлагъанды, асламысында аскерчилени юйюрлери. Юйле агъачдан ишленнгендиле, башларын саламдан салгъандыла – аны ючюн от тюшерге къоркъуу хар заманда да чыгъа тургъанды.

Эртте-эртте эки къарындаш болгъандыла. Аланы бири жарлы, бири уа мал иеси болуп жашагъанды. Бай къарындашны аты Къасай, жарлы къарындашны аты уа Ийнал эди.

Бизни миллет къачан да айтыулары, нарт сёзлерини терен магъаналылыкълары бла да кёп санлы халкъладан артха къалмагъанды. Жашауну ачыкълагъан, аманны бла игини суратлагъан, хыйлачылыкъны бла ачыкъ жюреклиликни кёргюзтген жомакъла, хапарла бла тамсиллерибиз иги кесек бардыла. Ма бюгюн да сизни аллай бир хапарчыкъ бла шагъырей этерге сюебиз. Сёз а анда улутхачылыкъны юсюнденди.

Сюйюнчлары Малкъарны бек сыйлы тукъумларындан бириди. Революция дунияны экиге бёлгюнчю, ала Бызынгыны жангыз бийлери болгъандыла. Кеслери да эллиле бла ариу жашагъандыла.  Керек кюнде  къалкъан болуп сакълагъандыла жерлешлерин. Аланы таныгъан, кеси кёзю бла кёрген бызынгылы айтхан эди: «Сюйюнчлары сау къадарда, элибиз къыйынлыкъ сынамагъанды», - деп.

Алийланы Нанчыкъ, Ахматны къызы Император Николай II жаш туугъанына аталгъан къууанчда къарачай согъууланы тартханды, деп жазадыла тарыхчыла. Кертиди, Нанчыкъ   къарачай-малкъар халкъны культурасында энчи  ыз къойгъанды.

Ара шахарыбыз Нальчик жолоучуланы кесине не заманда да тартханды. Аны къуралыу жолуна къарасанг, Нальчик кёп шахарладан  гитче, жаш да болгъанлыкъгъа, тарыхы байды. Озгъан ёмюрлени биринчи жарымында окъуна мында белгили революционерле, искусствону келечилери, жазыучула да кёп болгъандыла. Ала  Нальчикде тургъан кюнлерин уллу сюймеклик  эмда жюрек жылыулукъ бла  эсгергендиле.

Бюгюнлюкде къолунда сотовый телефону болмагъан не сабий, не абадан адам кёрмезсиз. Биз аны бла бир-бирге сёлешебиз, тёгерек-башны суратха эмда видеогъа тюшюребиз, интернетге чыгъып абери окъуйбуз, фильмлеге къарайбыз, жырлагъа тынгылайбыз.