«Устаз творчестволу адам болургъа кереклисине толу ийнаныпма»

1986 жылда бизни республикадан устазланы къаууму орденле, майдалла бла да саугъаланнган эди. Мени бюгюннгю ушакъ нёгерим Мусукаланы  Юрийни къызы Жеттеланы Людмила да ол педагогланы санында Урунуу махтаулукъну ючюнчю даражалы орденине тийишли болгъанды.  Ол кезиуде Нальчикни  онсегизинчи школунда ингилиз тилден дерсле бергенди. Бюгюнлюкде уа бу мектепде окъутуу-юйретиу жаны бла завучду. Халкъны жарыкъландырыууну отличнигиди. Билим бериуде, башхача айтханда уа, бу сагъынылгъан школда аз къалып 50 жылны  урунады.

-Людмила Юрьевна, анча жылны бир учрежденияда ишлеп, окъуучулагъа, халкъгъа кесигизни сюйдюргенигиз ючюн хурметими билдирирге сюеме. Сизни, урунуу жолугъузну совет заманда башлагъан адамны, билим бериуде бюгюннгю тюрлениулени юслеринден кёз къарамыгъыз къалайды?

-Ол заманда биз бир программагъа, бирча дерсликлеге кёре  уруннганбыз. Бир  жанындан бек иги да, тынч да эди. Хар затынг да хазыр, ал да ишле. Тынчлыгъы неде эди? Сёз ючюн, сынамы болмагъан жаш адам школгъа келсе, ол къалай дерс берирге, не программаны  хайырланыргъа билмей къыйналмагъанды.

Мени акъылым а былайды: къайсы  заманда да устаз творчестволу  адам болургъа керекди. Излеуню, тинтиуню бардырыргъа. Сёз ючюн, кесим  бир жерде туруп турургъа сюймегенме. Жангы затланы кийирирге  излегенме. Аны себепли шахар,  республика даражада ачыкъ дерслени кёп берирге да тюше эди. Аны аллында кёргюзтген затымы экинчи кере къайтарсам, семинаргъа келгенле менден жангы затха юйреналлыкъ тюйюлдюле деп, кече-кюн демей  аланы сейирсиндирир, къууандырыр зат излегенме. Ол а мени окъуучуларыма да иги эди. Алай бла Донецк шахарда Шаталовну битеуроссей  курсларында да болгъанма. Жарсыугъа, атын эсгералмайма. Бу курслада дерсде  опорный конспектлени хайырланыргъа юйреннгенме.

Андан сора да, жамауат иш бла кюреширге бек сюйгенме. Пионер дружинаны советини председатели, школда комсомол, партия организацияланы секретары болуп да тургъанма. Баям, ол жанына тартылгъаным аппам Мусукаланы Ахматдан окъуна келе болур эди. Билесиз, ол революционер эди.

 Кертиди, 50 чакълы жылны  ичинде кёп зат  бла кюреширге тюшгенди. Бюгюнлюкде, школгъа мен окъутханланы туудукълары жюрюген заманда, аланы алларында кесими тас этмегениме къууанама. Эрттеден бери ишлеп, жаланда бир затха тюзелип къалмай, шёндюгю окъуучугъа сейир болгъаныма да. Бусагъатдагъы педагогга уа алайсыз жарамайды. Аны бла бирге творчестволу адам болгъаныма да ёхтемленнген угъай, къууаннган этеме. Устазланы Битеуроссей съездини бизни республикадан делегаты болгъаным да, баям, ма  бу ишлерими магъанасы эди.Бюгюннгю тюрлениулени юслеринден айтханда уа, школ да аллай институтду-анга да заманнга кёре ала керекдиле.

-Ёмюрледен бери да устазланы сыйлары бек жюрюгенди. Бусагъатда  халкъ аланы даражаларын алай кётюраламыды?

-Кертиди, аны айтхан къыйынды шёндю. Окъутууну качествосу ючюн педагогланы жууаплылыкълары иги да ёсгенди. Бусагъатда сабийлеге берилген информация алгъындан эсе он  кереге кёпдю. Алагъа да тынч тюйюлдю. «Билим бериуню юсюнден» законда жаланда устазланы угъай, ата-аналаны жууаплылыкъларыны юсюнден да айтылады. Алай бирде ала, жарсыугъа, унутулуп да къаладыла.

Педагог ишин сейир къураса, сабийлени да сюйсе, ала да анга хурмет этерикдиле. Хурметге тийишли болгъан а алай тынч жумуш тюйюлдю. Ол  даражагъа жетер ючюн а, кесинги адамлыкъ, профессионал ышанларынгы иги жанындан кёргюзте, ачыкълай  билирге керексе. Айтханымча, школ бир жеринде туруп турургъа тийишли тюйюлдю. Анга айный, заманны излемине келише барыргъа  керекди.

-Информацияны кёплюгюню юсюнден айтдыгъыз. Арт кезиуде ата-аналадан угъай, устазладан да сабий  репетиторсуз бир экзаменни да бераллыкъ тюйюлдю деген оюмну кёп эшитебиз. Сизни оюмугъуз а къалайды, сора  алай эсе, окъуучу анча жылны школда не ишлейди деригинг да келеди?

-Къыйын сорууду. Шёндю ЕГЭ-леде, ОГЭ-леде, кертиси бла да, устазланы, ата-аналаны бир кесек жунчутадыла. Ким биледи, алыкъа бу системагъа иги юйренип бошамагъаныбыз ючюн да болур алай.

Энчи кесибизни школну алып айтсам, бизде бир къырал экзамен берилип башлагъанлы бери да тап система къуралгъанды. Сёз ючюн,  математикадан бла орус тилден сынауланы сабийле репетиторсуз бераладыла. Дерследе жаланда теманы юйретгенден сора да, къайтарыугъа уллу эс бурулады. Факультативлерибиз, элективный курсларыбыз, къошакъ дерслерибиз-ала барысы да бир системады. Аны тохтаусуз эм къуралыулу ишлегени уа сабийлерибиз алгъан баллада эсленеди.

Устаз кеси окъутхан школчугъа репетиторлукъ этгенни уа,  энчи кесим, мектебибиз да огъурламайбыз. Энди ахырысы бла да аны юйюне сабий бармайды демейме, алай школну кесинде ол зат жюрютюлмейди.

-Энди окъуучула ингилиз тилден да борчлу халда  ЕГЭ берликдиле деп алгъаракъладан бери айтылгъанлай келеди. Биз ол затха хазырбызмы?

-Тилни билиуню юсюнден айтханда, биз кёп къыралладан иги да артха къалабыз. Школда, вузда да  окъутууубуз алыкъа мен сюйгенча даражада тюйюлдю. Энчи кёз къарамымы айтсам, аны  борчлу халда берирге эрттерекди.

Кертиди, жангы дерсликлерибиз, программаларыбыз, аудитоматерилларыбызмы дейсе, ала барысы да жетишедиле. Былай алып айтханда, орус тилни, математиканы борчлу халда берип тебирегенде да  кёп  даулашла бар эдиле. Юйрене барады халкъ. Ингилиз тилни берирге керек болса да, ма  алай боллукъду. Кёз къоркъакъ да, къол батыр дейдиле да халкъда. Аз - аздан жамауат тюшюнюп къаллыкъды.

-Шёндюгю  мектепни  проблемасы недеди деп айталлыкъсыз?

-Бусгаъатда ФГОС-ла бла байламлы хар классда интерактивный къангала, компьютерле керекдиле. Башланнган школгъа  стандартла алгъадан кийирилгенлери себепли алада бу жаны бла хар затыбыз игиди. Орта звенода бла тамата класслада да аладача болса, ишибиз бютюн иги барлыкъды.

-Педагог жолугъузну юсюнден айтханда, кесигизни экинчи тёлюдеги устазгъа санайсыз…

-Мени устазлыкъ жолну сайлауумда ёсдюрген атам Валентин Шишкинни (ол орус тилден бла литературадан окъутханды) бла ингилиз тилден биринчи устазым Евдокия Басинаны къыйынлары уллуду. Мен аланы педагог даражаларына бюгюн да жеталама деп билмейме. Ма аллай  профессионалла эдиле экиси да.

Баш ием Жеттеланы Азретни жашы Бузжигит да устазды. Экибиз да бир коллективде ишлейбиз. Жетишимлерибизге къууанабыз. Ангыламагъан затыбыз болса уа, бир бирни юйрете, ишибизде бет жарыкъ болургъа кюрешебиз.

Ушакъны Мокъаланы Зухура бардыргъанды.
Поделиться: