Билимли адамла -къыралны тутуругъу

Россей Федерацияны Президенти Владимир Путин быйыл Федерал жыйылыугъа этген чакъырыу сёзюнде къыралны Сауутланнган кючлерине, тыш политиканы бардыргъанлагъа, социал-экономиканы айнытыугъа жууаплы болгъанлагъа эм башха бёлюмледе ишлегенлеге салыннган борчланы юсюнден тынгылы айтханды. Бу материалда аланы барысыны да магъаналылыкъларыны юсюнден сагъыныргъа онг болмагъаны себепли, жаланда бийик билим берген окъуу юйлерибизге специалитетни къайтарыргъа кереклисин билдиргени кёплени къууандыргъанды.

 Алгъын университетледе бла институтлада окъугъанла иги биледиле, къырал алагъа бийик билим алыу жаны бла къаллай къаты излемле салгъанларын. Дипломланы алгъанланы асламысы, ол санда заочно окъугъанла да, усталыкъларына кёре иш тапхандыла, аланы жер-жерледе даражалары да жюрюгенди.  Владимир Путин да муну аллында этген Посланиясында аны юсюнден энчи айтханды. «Билим бериуде совет  кезиуде болгъан эм арт он жыллада жыйылгъан сынауланы эсге алып,  аланы сюзюп, игисин сингдирирге керекди. Бу жууаплы жумуш бла байламлы былай этерге тийишлиди: биринчиден, специалистлени хазырлагъанда - алгъын жюрютюлген тёрели бийик билим берген системагъа кёчерге.  Окъууну болжалын тёрт жылдан алты жылгъа дери жетдирирге боллукъду», - дегенди ол.

 Къырал башчыбыз белгилегеннге кёре, университетде бир усталыкъны алыргъа урунуу рынокну излемине кёре тюрлю-тюрлю программала бла окъутургъа да боллукъдула, анга кёре студентлени окъугъан жыллары да алай тергелликди. Энчи алып айтханда, бир усталыкъгъа дагъыда энчилик керек эсе, къошакъ халда билим алыуну магистратурада бла  эм ординатурада бардырыргъа жарарыкъды. Президентибиз белгилегеннге кёре,  жангы системагъа кёчюу ашыкъмагъанлай, хар затны да эсге алып, алай тамамланыргъа керекди. Аны бла байламлы федерал правительство парламентарийле бла бирге законлагъа иги кесек тюрлениуле кийирирге тюшеригин эм ол магъаналы ишде ууакъ затла болмазгъа кереклисин да энчи чертгенди.

«Шёндю окъуй тургъан студентлени ол жюрютюлген программала бла билим алыргъа онглары болгъанларын энчи белгилерчады. Андан сора да, алгъын бакалавриат, специалитет эм магистратура программала бла бийик билим алгъан инсанланы дипломлары хар жерде да жюрютюллюкдюле эм алагъа ол документле  бла ишлерге жарарыгъына сёз да жокъду. Ала кючлерин тас этерик тюйюлдюле»,- дегенди ол.

 Бу оноуну билим бериуде ишлегенле эрттеден бери сакълагъандыла. Жыйырма жыл мындан алгъа Запад къыралладан  кийирилген Болон система бизге келишмегенин белгили россейли алимле, преподавательле да айтып тургъандыла. Энди ол система къайтмаз деп, бек ышанабыз.

Кертисин айтханда, Россейге къуру билим бериуде угъай, башха бёлюмледе да озгъан отуз жылны ичинде бир иги зат кийирилмегенди Западдан. Хау, тюрлю-тюрлю хазыр товарланы келтиргендиле, алай технологияланы уа бермегендиле бизге. Машиналарыбызны, башха затларыбызны алыгъыз, сиз аланы чыгъарып не этесиз деп тургъандыла. Сёз ючюн, маданиятны алып айтханда, артистлерибизни бир къаууму алада не осал къылыкъла бар эселе, аланы алгъандыла. Кеслерин былхымсыз жюрютюулери бла эм акъылларында ахчадан сора зат болмагъанларын  ала халкъгъа эртте туура этгендиле.

Спортну юсюнден айтханда да, бардыла бизге келишмеген затла. Футболда, хоккейде спортчуланы тыш къыралладан сатып алгъан тёрелени, ахча салып, бир тюрлю бир жорукълары болмагъан ачыкъ тюйюшлени чемпионатларын кийиргенлери.  Футболда болумгъа уа Владимир Путинни айтханы эсимдеди. «Чемпионатыбызда асыры кёп тыш къыраллы футболчу ойнагъандан,  жыйымдыкъ командабыз Олимпиадагъа тюшмегенли 30 жыл болады».

Быллай юлгюлени дагъыда келтирирге боллукъду. Алгъын самолётланы чыгъарыу бла Совет Союз алчы эди дуния башында. Аны бла жаланда Америка, неда Франция эриширге боллукъ эди. Отуз жылны ичине Боинг бла Эрбас бизни къыралны учакъларын рынокдан кетер чекге жетдирген эдиле. Украинада энчи аскер операция башланнганлы эм санкцияла андан да бек къатыланнганлы, болум иги жанына тюрленнгенди. Энди Россей, алгъын заманладача, инсан самолётланы чыгъарыу бла жаланда кесине ышанады, бир детальны да тышындан келтирмез жолну сайлагъанды,  инженерлени, программистлени  да даражаларын кётюрюп.

Бу затланы сагъыннганым, бизни къыралны совет кезиуде инженер школасы бир къыралгъа да хорлатмагъанды, физика, математика, медицина, маданият жаны бла да специалистлени хазырлагъан битеу дуниягъа айтылгъан вузларыбыз болгъандыла, алимлерибиз да алай.

Сагъынылгъан затланы эсге ала, толу ийнанама Посланияда къырал  башчыбыз айтхан затла жашауда бардырыллыкъларына. Россей кеси сау бир дунияды, анга тышындан оноу этиу, ол санда анда жашагъан миллетлени адет - тёрелерине келишмеген, маданият хазналарына чюйре баргъан затла, энди ары сингдирилмезликлерине сёз да жокъду. Аны юсюнден да Владимир Путин тынгылы айтханды чакъырыу сёзюнде.