Узакъ ёмюрлюкню жашырынлыкълары

Кёп жашауну амаллары

1. Саулукълу тукъум. Сизни ата-анагъыз, аладан бири неда  ыннагъыз-аппагъыз кёп жашагъан эселе.

2. Аш-азыкъны оздурмай ашау. Тахта кёгетлени, жемишлени не къадар кёп, этни бла татлы затланы уа не къадар аз, чегиле бла аш орун да саулукълу болсунла, микрофлоралары да мардада эм тап болсунла.

3. Дайым да кюч-къарыу керекли ишле бла кюрешигиз, спорт бла да, бир да болмаса, кюн сайын 40 минут тири атлам бла жюрюгюз.

4. Стрессге къаты къажау туругъуз, сагъыш этип турууну къоюгъуз, сиз себеплик эталмазлыкъ затланы унутугъуз.

5. Жашауну иши. Сизни жюрегигиз тартыннган, сюйген ишигиз болур. Олду сизни кёллендирлик да, алгъа итиндирлик да.

                        Алимле уа не айтадыла

Дунияны алимлери бир-бирле 100 эм андан кёп жыл къалай жашагъанларын ачыкъларгъа кюрешедиле.

- Италияда кёп жашагъанла, башха къыралла бла тенглешдиргенде, иги да асламдыла: 4-5 минг адамдан бири (дунияда уа 10 мингден бири. Ред.), -дегенди  алгъаракълада Сочиде бардырылгъан халкъла аралы конференцияда Балонияны университетини профессору Клаудио Франчески.

Ол дунияда бек уллугъа саналгъан тинтиуню бардыргъанды: кёп жашагъан италиячыладан 16 мингиси бла ушакъ этгенди.

Кёп жашауну жашырынлыгъын асламысында  генни жашырынлыгъын ачыкълау кёргюзтгенди. «Бизни бла тенглешдиргенде, кёп жашагъанла башха планеталадан келгенлеге ушайдыла», - деп, лакъырда этедиле алимле. Жюз жыл  жашагъанланы санларында къартлыкъ бла байламлы къыйын аурууладан адамны къоруулагъан генле бардыла, ала болмасала, адамла ёлюп кетедиле.

- Сёз ючюн, жюрекни эм къан  тамырланы къоруулау бла байламлы генни тапхандыла, - деп ангылатханды Клаудио Франчески «Комсомольская правданы» корреспондентине.

Алай эсе да,  Россейде генетика не болгъанын тинтиуню багъасы  30 минг сомду, аны бардырлыкъ экспертни да тынч табарыкъ тюйюлсюз. Болсада адамны санын къоруулаучу генле адамны сабийлерине, учхунларына ёте баргъанлары уа шартды.

- Атала, анала  аслам жашагъанла эселе, алай болуп тургъанлай ажымлы, жугъуучу  ауруудан неда башха къартлыкъ бла байламлы болмагъан сылтау бла ёлген эселе, аланы сабийлери 100-жыллыкъ чекден ётериклерине сёз да жокъду, ынналаны,   аппаланы кёп жашагъанларын да эсге алсакъ, - дегенди Гарвард университетни медицина школуну профессору Вадим Гладышев.

Ата-анала иги жашаулу болсала, аланы туудукъларыны, учхунларыны жашаулары, башхала бла тенглешдиргенде, 25-30 процентге узун боллукъдула.

                                Энчиликле

- Бизни тинтиулерибизге къатышхан жюзжыллыкъланы чегилерини микрофлораларында, башхаланыкъыла бла тенглешдиргенде, арталлыда башха энчиликле тапханбыз. Адамны чегилеринде бек кёп бактерия жашайды, ала витаминлени къурайдыла, жугъуучу ауруулагъа къажау кюреширик кючню бередиле неда кеслери токсинле чыгъарадыла. Кёп жылланы жашагъанланы чархларында жараулу бактерияла да кёп боладыла, -дегенди Клаудио Франчески.

Чегиледе микрофлораны бек тийишлисине жетдирлик – аш-азыкъды. Клаудио Франческини айтханына кёре, жерле аралы тенгиздеги диетадан игиси дуния  башында жокъду.

- Оливка жау, чабакъ,  кёп тюрлю жемишле – ала жашлыкъны эм жашау кючню шауданларыдыла! «Жюзжыллыкъ адамны жашау  жорукълары» деген кёп болмай чыкъгъан фильмни эксперти Вадим Гладышев былай айтханды:

- АБШ-да кёп жашагъанланы тинтгенде, аланы асламысы битим ашарыкъланы хайырланып тургъанлары ачыкъланнганды, - деп.

Адам белогу кёп болгъан  (этден, сютден этилген) аш-азыкъны ашай эсе, клеткала ёсерге эм кёбейирге итинедиле. Абадан кезиуде  уа ала къартайыуну  терклендиредиле.

                          Иги кёллюлюк

- Мен бир заманда да бош турмайма. Юйню бир къатысындан башхасына барама, букъуну сыйпайма, кюйюзлени пылесос бла тазалайма, - дейди 100-жыллыкъ америкалы  Элси Макклалам.

- Къыйын  ишлени тамамлауду хар заманда да къартлыкъгъа къажау эм  жашауну узайтыу, - дегенди Альберт Эйнштейн атлы  медицина колледжни геронтология институтуну  директору Нир Барзилай.

Бир жанын  алып къарасакъ, спорт бла кюрешгенле неда башха тири зат этгенле (сёз ючюн, юйню жыйышдыргъанла) биз терк солуйбуз, кислородну кёп хайырланабыз, ол тюрленнгенде, бек аслам энчи радикалла къураладыла, ала уа, специалистлени айтханларына кёре, клеткагъа заран тюшюредиле.

Башхача айтсакъ, чархыбызны «жарсытадыла». Сёз  былайда къысха  жарсыуну юсюнден барады, ол а, тохташдырылгъанына кёре, клеткаланы кючлейди, аланы тёзюмлюлюклерин игилендиреди. Ахырында адамны чархыны  къоруулау кючю къарыуланады, ол а къартайыуну  азайтады.

Психологла уа  кёп жашаргъа насыплыланы эм  келе тургъан заманнга къууанып къарагъанланы сюедиле, дейдиле.

- Кёп  жылланы жашагъанланы бир иги ышанлары барды – жашауну узайтыугъа итиниулери, - дегенди Вадим Гладышев. Аны айтханына кёре, 103 жылны жашагъан Луи Шарпентьек битеу жашауунда, не болса да, бир зат этерге кюрешип тургъанды. Ол килисагъа иконостас къурагъанды.  

Къысха айтсакъ да, кюн сайын суратла ишлеп, дизайн бла кюрешеди., кюн сайын къууанчлы болгъан, сюйген ишлери бла кюрешген адамла кёп жашайдыла.