«Тинтиуле жамауатны айныуун алгъа элтирикдиле»

Жаш адамларыбыз, бирсиледен артха къалмай, къайсы бёлюмде да жетишимли болгъанлары кёллендирген шартды. Илмуда да атлары иги бла айтылгъан къызларыбыз бла жашларыбыз асламдыла. Аллайларыбыздан бири уа филология илмуланы кандидаты Тёппеланы Джамиляды.

Ол бюгюнлюкде КъМКъУ-да Халкъла аралы билим бериуню школасында орус эм ингилиз тилледен студентлеге дерсле береди. Аслам илму статьяны авторуду, аланы санында ВАК-ны журналларында басмаланнганла да бардыла. Университетде иги окъугъаны эмда илму ишге тири къатышханы ючюн РФ-ни Правительствосуну, Къулийланы Къайсын атлы, Мечиланы Кязим атлы, Шора Ногмов атлы стипендияла бла саугъаланнганды.

Илму-тинтиу эришиуледе алчы жерле алып тургъаны ючюн а КъМКъУ-ну жаш алимлерини, студентлерини эмда аспирантларыны грантха тогъузунчу конкурсларыны призёру да болгъанды. Тхэквондодан Европаны биринчи чемпионатында тилманчлыкъ этгени ючюн КъМР-ни Спорт министерствосуну грамотасы бла саугъаланнганды. Бюгюннгю ушагъыбыз аны блады.

– Джамиля, адам илмугъа бир кюнню ичинде келип къалмайды. Бу жол меникиди деген оюмда къалай бла тохташханса?

– Тырныауузну бешинчи номерли гимназиясын алтын майдал бла тауусханма. Бизни сынамлы, окъуулу да устазла окъутханлары себепли, ЕГЭ-лени берирге да къыйналмагъанма, университетни да бюджет бёлюмюне киргенме. Ингилиз тилден дерсле берген Ирина Игоревна Гогинагъа бла орусчадан юйретген Жеттеланы Лейля Хасановнагъа бютюн ыразыма.

Ала мени тил билимге хунерим болгъанын эслегендиле. Аны себепли ингилиз тилде терен билим алыргъа талпыннганма.

КъМКъУ-да окъутхан преподавательлерибизни атларын барысын да сагъыныргъа онг болмаса да, Кучукланы Зухура Ахметовнаны, Лариса Халифовна Дзасежеваны, Рашад Султанович Кимовну айтыргъа сюеме. Ала мени илмуну жолун сайларыма себеплик этгендиле, аны ючюн ыразыма барысына да. Бирин айтып, башхасын къоярча да тюйюлдю. Саулай да манга билим бергенлеге хурметим уллуду. Устазымы ахшылыгъындан университетге кирген заманымда окъуна ингилиз тилден эркин сёлешгенме.

КъМКъУ-да окъугъан кезиуюмде тинтиу ишни жаратханма. Тил билим бла байламлы темаланы юслеринден профессорла, алимле бла ушакъла бардырыргъа да сюйгенме. Итиниулюгюмю кёрюп, устазларым да кёллендиргендиле.

Алай бла бакалавриатны (лингвистика),  магистратураны да (филология, ингилиз тил) къызыл дипломлагъа бошап, аспирантурагъа (тил билим эмда литературоведение) киргенме. Аны да айырмалы тауусханма.

– Сен кюрешген тема санга не бла сейирди, аны илмуда жангычылыгъы, магъанасы недеди?

– Аспирантураны тауусханымлай, ызы бла КъМКъУ-ну орус тил эмда битеулю тил билим кафедрасында хазырлагъан кандидат диссертациямы къоруулагъанма. Аны «Лингвокультурные особенности фольклорно-песенного дискурса» деген темагъа белгили алимибиз, филология илмуланы доктору Башийланы Светлана Къонакъбиевнаны илму башчылыгъында жазгъанма. Ол менден билимин, ангылауун да аямагъанына ыразыма.

Анда халкъны кёлден чыгъармачылыгъыны жыр жаны бла хазнасына эс бургъанма. Автор кёз къарамым бла «фольклор жыр дискурс» деп неге айтылгъанын, ол кесине халкъ къурагъан сёз-музыка чыгъармаланы жыйышдыргъанын, аланы юслери бла уа аны (халкъны) тарыхы, адет-тёрелери, дини дегенча затларын ачыкъларгъа боллугъун белгилегенме.

Кёлден чыгъармачылыкъ не заманда да сейирди. Аны хайыры бла халкъны жашау турмушун ангылайса, ол неге табыннганын, нени багъалагъанын кёресе. Ишимде «жан», «сюймеклик», «къууанч», «дин» дегенча сезимле фольклор жырлада къалай суратланнганларын да тинтгенме. Аны илму жангычылыгъы уа андады – фольклор жыр дискурсда маданият эмда лингвистика жаны бла хайырланылгъан амалланы ачыкълау жаны бла тинтиу бардырылгъанды. Адет-тёрелени, сёзню кючюне да халкъ къалай къарагъаны да сейирди.

- Жамауатны айныуун алгъа элтирик – ол илмуду, дейдиле. Сени оюмунг а къалайды аны юсюнден?

- Ол кертиди. Илму башха-башха бёлюмлени тинтиу жаны бла билим терен эмда хайырлы болуруна себепликди. Жамауатны жашауун айнытханындан сора да, аны тынчлыкълы этеди. Не жаны бла да алгъа элтеди.

Андан сора да, илму – ол чыгъармачылыкъны бир тюрлюсюдю деригим келеди. Нек дегенде сен тинтиулерингде бир даражагъа жетсенг, андан ары да бир жангычылыкъны излерге, алимлени оюмларын, кёз къарамларын тенглешдирирге итинесе.

– Илму бла кюреше, бир сейир затха тюбегенинг а болгъанмыды?

– Тинтиулерими бардыра, къайсы халкъны да тили билимни ачхычы болгъанын ангылагъанма, анга толусунлай тюшюннгенме. Тилни тарыхы аны жюрютген миллетни тарыхын да баямлайды. Ол (тил) жаланда халкъны маданият-тарых байламлыкъларын тинтирча амал берип къоймай, алимлеге къайсы миллетни да эл мюлк-экономика жашаууну-турмушуну эмда дуниягъа кёз къарамыны, ниет байлыгъыны юсюнден билирча материалны да береди.

– Илму бла байламлы кесинги жетишимлиге не заманда санаргъа боллукъса, къаллайладыла муратларынг?

– Хар къайсы илму-тинтиу ишим да манга магъаналыды. Мындан арысында да бу жаны бла айныр, тиллени да тинтир умутдама.

Кесими билимими ёсдюрюуге да жууаплы кёзден къарайма. Нек дегенде мен бардыргъан илму-чыгъармачылыкъ иш жамауатха кертиси бла да хайырлы болурун сюеме эмда ол даражагъа итинеме.