Мардадан озаргъа жарамайды

Бюгюн сёз сахарный диабетден  ауругъанланы юсюнден барады. Аны бла байламлы соруулагъа  врач, медицина илмуланы доктору Марат Машеров жууаплайды. 

-Диабетден аургъанымдан сора бал тузну алышындыргъан затлагъа кёчерге деп турама, алай аланы бир-бирлери  саулукъгъа хаталыдыла, деп эшитгенме. Ол алаймыды?

       Галина. Тырныаууз ш.

-Бал тузну орунуна хайырланылгъан бир-бир химия затланы заранлыкъларыны юсюнден асыры оздурулуп айтылады. Аланы ууучла бла ашамасагъыз, сиз саулугъугъузгъа заран  бир заманда да табарыкъ тюйюлсюз. Сёз ючюн, бал тузну орунуна хайырланылгъан затлагъа фруктоза, ксилит, сорбит саналадыла. Кертисин айтханда, ала бал тузну орунуна хайырланылмайдыла, аны аналогларыдыла, къанда бал тузну уа кёбейтедиле. Аны бла бирге уа алада калорий да асламды.

Бу затла къошулуп жарашдырылгъан ашарыкъланы - диабет печеньяны, вафельлени, мармеладланы юслеринден да алай  айтыргъа боллукъбуз. Татлы затланы юслеринден зарансызладыла деп айтыу маркетинг хыйлалыкъды.

Калорийлери аз да болгъан къауумну - аспартамны, сахаринни, цикламитни, калийни,  ацесульфатны, стевийни уа -  къоркъмай  ашаргъа  боллукъду.

Диабетиклеге бу химия затла  тилде татлылыкъны сездиредиле, веществоланы айланыуларына уа себеплик этмейдиле, къанда глюкозаны кёбейтмейдиле.

                                   Чекден чыкъмазгъа!

    - Менде экинчи даражалы сахарный  диабетни  тапхандыла. Да сора къалайды да? Мени  хант къангамдан углеводла кетерилиргеми керекдиле?

          Халимат, Прохладный ш.

    - Кертиси бла да, аш-азыкъны  къошакъларыны барысындан  эсе да, къанда  бал тузну  углеводла бек кётюредиле. Къалай-алай эсе да, аланы аш къангадан кетерирге  жарамайды. Бизни чархыбыз  кесине  керекли кючню 60 процентин углеводладан алады. Чархыбыз  кюч-къарыу алай бла тапмаса,  аны бауур  чыгъарыргъа керекди. Ахырында уа былай  болады: пациентни къанындагъы бал туз ингирде 6 мимоль болгъан эсе,  эрттенликде  уа  ол  9 мимольгъа  дери кётюрюледи.

Амал а былайды: диетаны  тохташдырылгъан мардасын  бузаргъа жарамайды,  бир жолгъа ётмекни, какланы,  алмаланы  бал тузун   бирге  ашамагъыз.

Башха тюрлю жол - къаннга терк  сингнген, аш  орунда  терк  эриген  углеводланы  не къадар   аз  хайырланыгъыз. Тюзюн айтханда,  былайда  сёз  таза  бал тузну юсюнден барады. Ол  суусун затда  (чайда,  кофеде) эритилген  эсе  уа,  бютюнда.

Сокланы (пакетледегилени  эм  жангы сыгъылгъанладагъыланы юслеринден  да)  алай  айтыргъа  керекбиз. Къандагъы  глюкозаны  ала да  терк  кёбейтедиле. Бир стакан  алма сууну  ичгенден  эсе, бир  алманы  кесинлей  ашагъыз.

Жемишлени юслеринден. Кючлю алмада неда татлы  бананда  глюкозаны ёлчемини  башхалыгъы  хазна  жокъду.

Продуктланы механика эм  исси  болумлада  жарашдырыу да углеводланы кёбейтеди.  Асыры оздурулуп биширилген гречка, пиринч неда картоф какла, сокла да диабетикге керекли ашарыкъла  тюйюлдюле. Азыкъ бишире  туруп, ол затны да эсигизден  кетермегиз. Алай  былайда  да   мардадан  озмагъыз:  айранда  жибитилген, бишмеген  гречканы  да  ашамагъыз.

                                        Тюз оюм этиу

   - Былай айтадыла: сахарный  диабетден ауругъанлагъа бал тузну аз ашаргъа керекди, деп. Да ол тюрлю ишден  мыйыгъа  заран  тюшеди  да. Огъесе мен терсмеми?

          Анатолий. Терек ш.

  - Бал туз бизни  чархыбызгъа  къайдан  тюшгени  башха  тюйюлдю: бал туздан, ётмек-булка  затладанмы. Углеводлары  болгъан   продуктла, жемишле,  жармала, суусун сюд  продуктла. Ол санда  диабетикле бек  сюйген  башы алыннган жукъа  сютден  этилген кефир,  нартюх, къудорула, татлы затла  да болуп. Алайды да, таза бал тузну  аз ашамагъанлыкъгъа, сиз  мыйыгъызны  юлюшсюз  къоярыкъ тюйюлсюз.