«Муратым бийик билим алып, врач болургъады»

РФ-ни Правительствосуну эки жыл мындан алгъа этилген оноуу бла 19 май бизни къыралда Фармацевтни кюнюне саналады.

Бу усталыкъ магъаналы болгъанына сёз да жокъду. Къайсы бирибиз тюбемегенбиз анга: аптекагъа кирмеген, дарман сатып алмагъан, алагъа аны игисин, табын сормагъан хазна адам болмаз. Бизни жерлешлерибизден да аллай усталыкъда ишлегенле кёпдюле. Бюгюннгю ушакъ нёгерибиз да жууаплы, низамлы фармацевт Кючмезланы Фатимады. Ол Санкт-Петербургда аптекаладан биринде ишлейди.

– Фатима, бу уллу шахаргъа уа къалай тюшгенсе?

– Аллындан айтып башласам, Нальчикде медицина колледжде окъугъанма. Анда уа окъууну тауусханлагъа иш тапхан бёлюм барды. Фармация факультетден къызыл диплом бла чыкъгъанымдан сора, манга эмда талай адамгъа Санкт-Петербургда фармацевтле керекдиле дейдиле. Атамдан бла анамдан эркинлик алып,  юч къыз нёгерим бла бирге бери келгенме.

Этген оноуума ыразыма, нек дегенде шёндюгю иш манга сынам алыргъа, усталыгъымы кётюрюрге себеплик этеди. Андан сора да, бизни конференциялагъа, тюбешиулеге чакъырадыла. Алада жангы информация, дарманланы шёндюгю тюрлюлери, фармацевтикада тюрлениуле бла шагъырейленеме. Усталыкъ жаны бла ёсеме дегеннге мында къадар онг барды.

– Ишлеген жеринг къалайды, адамларын жаратамыса?

– Бизни къыралда эм уллу аптека сетьледен бирине саналады ол. Жаратама, таматала да бир зат бла къысмайдыла, иги боладыла. Адамлыкъ жаны бла айтсанг да, бизни миллет, дин энчиликлерибизге окъуна сакъ кёзден къарайдыла. Сёз ючюн, мен ишлеген аптеканы башчысы ораза ай ингир алада: «Сиз ауузланыгъыз, кассада уа мен сюелейим», – деп тургъанды. Дагъыда байрамланы да унутмайдыла, шёндю Фармацевтни кюню бла да алгъышлап, саугъала бергендиле.

– Санкт-Петербургга уа не дейсе?  

– Ол кесини айбатлыгъы, тарых магъаналы жерлери, маданият жашауу бла да байды, сау дуниягъа белгилиди. Хасанияны орта школунда бир классда окъуп чыкъгъан нёгерим Улбашланы Дарья мында университетледен бирине киргенди. Бери келгенимде, ол манга тюбеп, къадар ариу, сейир жерлени кёргюзтгенди.

Биринчиден, «Багъыр атлы» эсгертмени кёргенме – анга эрттеден да къараргъа сюе эдим. Артда Къазан эмда Исаакий собор деген айтхылы маданият жерледе, Фин богъазда да болгъанма… Эрмитаж а? Нечик тамашалы, айтып-айтмазча сейир музейди ол. Бир да болмагъанча аламат жер!

– Фармацевтни иши не бла байламлыды?

– Аптекагъа келген дарманланы алыу, тийишдириу, керек жерлерине (бирлерин сууукъда, башхаларын жарыкъдан ташада) салыу, дагъыда адамлагъа консультацияла бериу, рецептлеринде жазылгъанны ангылатыу, препаратланы къачан, къалай хайырланыргъа жарагъанын, келишгенин бла келишмегенин билдириу – ма олду бизни баш ишибиз. Аны юсюне онгсуз болгъанлагъа врач жетгинчи биринчи медицина болушлукъ берирге керекбиз.
Дарманланы бек кёп тюрлюсю барды, окъугъан заманыбызда аланы барын да жик-жиги бла билирге юйретмейдиле, алай къайсы тюрлюсю адамны несине жарагъанын а билебиз. Анга кёре тийишли дарман да бераллыкъбыз. Жангы препарат чыкъса уа, аны юсюнден компанияланы келечилери бизге билдиредиле.

Дагъыда медицина адеп-къылыкъ барды. Фармацевт анга сакъ болургъа керекди.

– Ол айтханынг а неди?

– Бизни ишибиз, кёбюсюнде медицина бла угъай, адамла бла байламлыды дерге боллукъду. Энди кесинг сагъыш эт: асламысында аптекагъа ауругъан, бирде уа аллай жууукъ-ахлуларына дарман излеген адамла келедиле. Кюлюр, ойнар халли тюйюлдю ол, сагъышдады, жарсыудады. Аны ючюн ачыуланып сёлешгенле да боладыла. Сен а алагъа тынгыларгъа, дарманны къалай хайырланыргъа боллугъун да айтып ангылатыргъа, бирде уа артха врачха ашырыргъа окъуна керексе. Къысхасы: къолдан келгенича болушургъа, эм башы уа – не да этип, саулугъуна хата салмазгъа борчлуса. Ол адам а башха кюн къайтып келип: «Сау бол, болушдунг, эс тапдым», – десе, бек хычыуун кёрюнеди. Алай да болгъанды. Ол сагъатда ишим магъаналы болгъанына бютюнда тюшюнеме, къууанама. Бирле уа: «Дарман алыргъа жаланда ма сизге келеме…», – дейдиле. Аллай сёзлени эшитсенг, сау кюнню кёлюнг кётюрюлюп турады.

– Иш неге юйретгенди сени?

– Адамны халин ангыларгъа. Ишде кюн сайын кёпле бла сёлеширге тюшеди. Ичлеринде къаллайына да тюбейсе: игилери, аманлары да бардыла. Абадан болса, къыйналып сёлешсе, не зат сюйгенин кеси да иги билмесе – ашыкъмай тынгыларгъа, анга тап болурча амал табаргъа кюрешеме. Башында айтханымча, адам хыны сёлешсе да, анга къулакъ салмазгъа, халин ангыларгъа керекди. 
Адамла бла ишлеген къыйынды, алай ол кёпге юйретеди: сёз таба билирге, тёзюмлю, таукел да болургъа.

– Аптекада уруннган кезиуде эсингде не зат къалгъанды?

– Пенсиячыла келселе, алагъа игирек, артыкъ багъа болмагъан дарманла берирге кюрешеме. Аллай абадан тиширыуладан бири: «Быланы энчи санга биширгенме», - деп, татлы къалачла алып келгени эсимде къалгъанды. Башхасы уа къачан да болсун, алмала алмай келмез. Энтта да бир аппа дарманла ала туруучуду. Мени бла да шагъырей болгъанды. Алгъаракъда эки ыйыкъгъа юйге барып, артха ишге къайтханымдан сора: «Къызы, къайры кетген эдинг, ауругъанмы этгенсе, не болгъанды?» – деп, дарман алыргъа угъай, энчи мени соруп келген эди.

«Бу дарман некди багъа? Ол дарман а нек жокъду?», – деп ачыуланнганла да боладыла – аз тюрлю адамгъа тюбемейсе. Мени бла башха сменде ишлеген къызгъа уллу хахай этип, ташны ташха тюйюп бир огъурсуз киши келген эди. Къылыгъымы аллай болур огъесе хали тапсыз – ким биледи. Алай анга полицияны окъуна чакъырыргъа тюшгенди.

– Алыучула къаллай дарманла излеучюдюле, аланы багъаларына къараймыдыла?

– Кёплери: «Ма врачны рецепти – анда не зат жазылып эсе да, аны бер», – дейдиле. Багъасына, башха несине да къарамайдыла.
Рецепт бар эсе, биз анга зат къошаргъа эркинлигибиз жокъду. Не десенг да, саусузгъа къаллай дарман керек болгъанын врач кеси биледи: олду аны халин тинтген, багъыу амалын да сайлагъан. Алай рецепт жокъ эсе уа, кесибизни оюмубузну айтыргъа боллукъбуз. Сёз ючюн, витаминле, БАД-ла – аланы къайсылары тийишли болгъанларын билдирирге эркинбиз.

«Энчи ма бизни къыралда чыгъарылгъан дарман беригиз манга, кесибизникилеге билеклик этерге керекбиз», – дегенле да аз тюйюлдюле. Башхала уа: «Жаланда ма ол тыш къыралда этилген болсун ансы, башхасы керекмейди», – дейдиле. Багъасын, учузун излегенле да болуучудула. Врачдан уллу тизме бла келип: «Ангылатчыгъыз, не зат жазгъандыла манга мында», – деп да соруучудула.

Бюгюнлюкде дарманладан къытлыкъ жокъду. Сатыуда бир тюрлюсю тас болса да, анга башхалары табыладыла. Къайсыларыны да барды алышырча тюрлюлери: сюйсегиз Россейде чыгъарылгъан, сюйсегиз тыш къыралладан келген.

– Мындан арысында уа къаллай умутларынг бардыла?

– Бу ишни шёндю жаратама. Санкт-Петербургда энтта да талай заманны ишлерге, иги сынам алыргъа, шахарны да кёрюрге сюеме. Арта уа ёз жериме къайтыргъа умут этеме, фармацевтикада урунургъа дейме.
Дагъыда медицина жаны бла окъууну андан ары бардырыргъа, бийик билим алып, врач болургъа сагъышларым бардыла…

– Фармацевтиканы сайлагъанынга сокъуранамыса?

– Угъай. Устазымы: «Аберини сайлагъан эсенг – анга сокъураныргъа кесинге эркинлик берме», – дегени эсимдеди. Бу усталыкъ манга жангы нёгерле, билим, адамла бла сёлеше билиу сынам бергенди. Дагъыда медицинадан, дарманланы юслеринден ангылау – жашауда ала да изленедиле. Аны барыны да бир хатасы жокъду деп, оюмум алайды.