ИШДЕ ЖИ ГЕРЛЕ - УРУШДА ЖИГИТЛЕ

Хар ким да кесини туугъан жерин энчи сюеди. Ол айнып барыр ючюн, кече кюн деп да къарамай, келленип урунады. Жигер иш бла атын игиге айттырады. Ата Журтуна душман чабыууллукъ этсе уа, бирча болуп къорууларгъа сюйеледи. Ма аллай жашла болгъандыла бизни элни аскерчилери.

Ахматланы Жамботну жашы Сафар 1914 жылда Къочхарташда туугъанды. Жамботну, кулакгъа санап, жашларын Муссаны, Сафарны эм эгечлерин Салихатны Узбекистанга кёчюргендиле.  Узбекистанда, ала, " 5 жыл Узбек ССР къуралгъанлы" деген мамукъ ёсдюрген колхозгъа тюшгендиле. Сафар, 1942 жылны аллында армиягъа чакъырылгъынчы, мамукъну ариулагъан заводда ишлегенди. Биринчи сермешге, автоматчыланы бёлюмюнде, Воронеж фронтда тюбегенди. Мында болгъан сермешлеге, биринчи кюнден башлап, тири къатышханды. Алай 1942 жылда кюз артында, къаты сермешледен биринде, ауур жаралы болгъанды. Госпитальдан чыкхгъандан сора Узбекистанга кетеди. Колхозну фермасында ишлегенди. Иги жигер урунганы ючюн таматаладан кёп махтау сёзле эшитгенди эм премияла, грамотала алып тургъанды. Сафар, 1951 жылда, Чеченланы Эсенейни къызы Дарина бла юйдегили болады. Ала бир жаш бла юч къыз ёсдюргендиле. Малкъар халкъгъа туугъан жерине кёчерге эркинлик берилгенде, 1958 жылда, Быллым элге келгенди. Мында жангы жашау къурала тургъан заманда, къалганла бла бирге, къарыун, заманын аямай хар жерде да тири къатышханды. Сафар, Быллымны кюн чыгъыш жанында Къала-Къолда жерни ташладан ариулап, суу ёттюрюп биченликни сугъарып, хар жылдан совхозгъа онбеш тонна бичен берип тургъанды.   Ахматланы Жамботну жашы Сафар, Уллу Ата Журт урушда этген жигитликлери ючюн, " Ата Журт урушну" биринчи даражалы орденине ие болгъанды. Андан сора да " За боевые заслуги", " Уллу Ата журт урушда жигер урунганы ючюн" , " Лениннге жюз жыл болгъаны ючюн", " Саутлу кючлеге 60 жыл", " Саутлу кючлеге 70 жыл", " Хорламгъа 30 жыл", " Хорламгъа 40 жыл", "Хорламгъа 50 жыл" майдалла эм Сталинни майдалы бла саугъаланганды.

Диналаны Матуну жашы Ибрагим 1909 жылда Быллымда туугъанды. Совет власть  келгенлей колхозну фермасында ишлеп тургъанды. Артда маллагъа бригадир да болгъанды. 1938 жылда Ёзденланы Тенгизни къызы Фаризат бла юйюр къурайды. Ала беш жаш бла тёрт къыз ёсдюргендиле. Ибрагим, Ата журт урушха, 1942 жылны аллында кетгенди. Къазауатха, биринчи кере, Новороссийск шахарны тийрелеринде тюбегенди. Бу тийреде, кёп заманны ичинде, къанлы сермешле болгъандыла. Ибрагим, Новороссийск шахарны къоруулагъан кезиуде, жигитча сермешгенди. 1943 жылда, сермешлени биринде мина атылып, ауур жаралы эм контузия болады. Бакуда госпитальда кесин бакъдыргъандан сора элине къайытады. Малкъар халкъны кёчюргенде, Къазахстанга Павлодар областьда Лазов районунда Белоусовка элге тюшгенди.  Мында, къумалы совхозда, ишде кесин иги жаны бла кёргюзтгенди. Алай уруна тургъанлай, Ибрагимни, ВДНХ--гъа баргъан кауумуна къошадыла. Кесини да "ВДНХ--гъа къатышханды" деген белгиси да барды. Артда, Дина улу, туугъан жерине къайытхандан сора, ызындан къумалы совхозну таматалары Ибрагимни анда иги эм тынгылы урунганын чертип, махтау къагыт жибередиле. Ахырында уа артха бери, алгъынгы ишинге, къайт деп тилейдиле. Бир талай заман ётгенлей, Ибрагимни юйюрю жуукълары жашагъан, Джабул областьха Красногорка элге кёчеди. Малкъар халкъгъа ата журтуна къайытыргъа  эркинлик бергенлей, Ибрагим 1957 жылда, Быллым элге келеди. Мында, жангы жашау къурала тургъан кезиуде, жигер урунады. Диналаны Матуну жашы Ибрагим, Уллу Ата Журт урушда этген батырлыгъы эм жигитлиги ючюн " Ата журт урушну" биринчи даражалы орденине эм " Хорламгъа 20 жыл", " Хорламгъа 30 жыл", "Хорламгъа 50 жыл", " Хорламгъа 60 жыл", " Хорламгъа 70 жыл" майдалла бла саугъаланганды.     

Кантемирланы Хатраны жашы Магомед 1911 жылда Быллымда туугъанды.  Къалгъан сабийлеча атасына маллагъа къараргъа, бичен чалыргъа болушханды. Школну бошагъанды. Магомед, 1940 жылда Этезланы Чотайны къызы Жамий бла юйюр къурайды. Ала беш жаш бла бир къыз ёсдюргендиле. Бажиганда жашла, къызла аланы ичлеринде Магомед, биченни кезиунде тынгылы ишлей тургъанлай, таматаладан бирлери бери келеди да Уллу Ата Журт уруш  башланганын билдиреди. " Ата Журтну душманладан къорууларгъа ким барады"--деп соргъанда, Магомед, биринчи къол кётюреди. Алай бла, Магомед башхала бла бирге, къазауатха кетеди. Ол, 51 армияны, 42 атлы дивизияны 154 атлы полкда къуллукъ этип башлайды. Сталинградны къоруулагъан къаты сермешледе, 1942 жылда, ауур жаралы болады. Госпитальдан чыкъгъанлай, Магомед, Севастополь тийрелеринде бара тургъан къанлы сермешлеге тири къатышады. Немислиле, Кърымны ычхындыдыргъа унамай, битеу кючлерин ары бургъандыла. Алай, бизни аскерчиле, къысха заманны ичинде битеу Кърымны азатлап, душманны ызындан къууп алгъа тебирегендиле. Ол кезиуде, жигитча сермешген Магомед, экинчи кере жаралы болады. Кесин бакътыргъандан сора, Кантемир улун, аскер къуллукъдан эркин этедиле. Магомед 1943 жылда Быллымгъа къайытады. Мында колхозда жигер урунады. Бир кесекден аны эл советге таматалыкъ этерге саладыла. Бу ишде уруна тургъанлай, малкъар халкъ бла бирге Орта Азиягъа кёчеди. Юйюрю бла бирге Къыргъызстаннга, Фрунзе областьха Кант районда Дмитртевка элине тюшеди. Мында да хар ишде атын иги жаны бла айтдырып турганды. Таматаладан кёп ариу сёз эшитгенди. Туугъан журтуна 1957 жылда къайытханды. Жангы жашау къурай туруп Быллым совхозну ишлерине тири къатышханды. Бир кесек заманны, Магомед, эл бригадир болуп да ишлегенди. Артда кёп жылланы Тыныауузну таубайыкъландыргъан комбинатында урунганды. Магомед, мамыр жашауда жигер урунуп, урушда жигитлигин кёргюзтгенден сора да, ол къанлы къазауатда сермешген жашларыбызгъа, тауларыбызгъа эм сюргюнню юсюнден кёп назмула тизгенди. Аны назмуларыны юсюнден энчи айтыргъа тийиншлиди. Андан сора да аламат жырчы болгъанды. Кантемирланы Хатраны жашы Магомед, Уллу Ата Журт урушда этген ётгюрлюгю, жигитлиги ючюн, " Уллу Ата Журт урушну" экинчи даражалы орденине ие болгъанды, эм Жуковну майдалы, " Хорламга 20 жыл", " Хорламгъа 30 жыл", "Хорламгъа 40 жыл!, " Хорламгъа 50 жыл", " Сауутлу кючлеге 50 жыл", " Сауутлу кючлеге 60 жыл" майдалла бла, " Фронтчу 1941--1945" деген белги бла саугъаланганды.

Жашай баргъан кезиуде жылла, ишле кеслерин бир зат бла  энчи кёргюзтмей бир бирлнрине ушагъанда эте, терк кетип барадыла. Кёп  болумла, биринчи кёргеннге, уллу магъаналары барды дегенликге, ала окъуна бир талай заман ётгенлей, унутуладыла. Алай заманга хорлатмагъан кезиу барды. Ол а Уллу Ата Журт къазауатны эпопеясы! Бу къазауатда, къызыу сермешлеге къатышып, Хорламны кюнюн жууукълашдыргъан жигитле да. Уллу Ата Журт урушну жыллары бизден не бек узая барсала да, биз аланы эм анда сермешген жигитлени ёхтемленип кёбюрек эсибизге тюшюребиз, юлгюге, махтаугъа салабыз. Быллай, ёмюрде болмагъан къазауатда чыдап, ауур жаралы болсала да кеслерин бир кесек бакъдырып, биягъы канлы сермешлеге къатышып, жигитликлерин кёргюзтюп айлангандыла. Къыралыбызны эм кёп унукъгъан халкъланы фашист  зулмучуладан азатлагъан аскерчилерибизни ётгюрлюклери, жигитликлери, халкъны эсинде къалып, ёмюрледе да унутуллкъ тюйюлдюле!