Жюрегимде жашап тургъан Устазым

Бизни халкъыбызгъа окъуу, билим алыу бек сыйлы затла болгъандыла не заманда да. Алда ол затха иги эс бёлгенле да акъыллы адамларыбыз эдиле. Асламысында дуния кёрюп къайтхан хажиле. Артда, Совет власть келгенде, къарангылыкъны кетериу жаны бла иги да кёп иш этилгенди къыралда, бютюнда бизнича гитче адам санлы халкълагъа аталып. Жыйырма бла беш минг билими болгъан адам, уллу шахарладан къыралны узакъ жерлерине барып, жарыкълдандырыу ишни бардыргъандыла. Элледе ликбез курсла, изба-читальня деп, китапханала ачылгъандыла.

Не заманда да устазлагъа намыс-сый бериу адет болуп тургъанды. Ата-анамы, тамата шуёхларым Маммеланы Ибрагимни, Тёппеланы Алимни, Къулийланы Борисни, башхаланы да эсгериулеринде устазлагъа ыспас этиу шартла топпа-толудула. Атам-анам орус устазлары Алла Степановнаны терк-терк сагъыныучу эдиле. Белгили режиссёр Къулийланы Борис «Сараякъ къазла» деген романында, биринчи устазы Наталья Терентьевнаны эсге тюшюре: «…Минг шукур Уллу Аллахха, аны ючюн!..» - деп жазгъанды, ол жюрегинде тургъан сёзлени тёмюрлюк эте.

Белгили малкъар жазыучу Шауаланы Хасан «Жылла» деген китабында, ол къыйын жыллада билим алгъаны ючюн, школ директору Ахмадалы Базаровха ыразылыгъын къайтып-къайтыпм сагъынады. Халкъ жазыучубуз Тёппеланы Алим къыргъыз устазы Асель Османовнаны, аны сюргюнчю жашчыкъны, комсомолгъа алыргъа унамагъанларында, жапсаргъан ауазын, кёп жыл ётгенде да жылыу сакълагъан сёзлерин къайтарып айтыучу эди. Артист, драматург, поэт Маммеланы Ибрагим, урушдан Нальчикге къайтып, орус устазыны ызын излей, кёп айланып, аны Нальчикде Пушкин атлы орамда сууукъ гытычыкъда табып, аш-суу алып, отунун жарып кетген хапарын айта эди. Малкъарлыла ата журтха къайтханда да излегенди ол аны, алай тапмагъанды. Баям, ол дунгиясын алышхан болур эди. Къулийланы Къайсын а Борис Игнатьевичге атап, аламат назму жазгъанды.

Эсингде тургъан устаз – ол сени байлыгъынгды, билимден сора да жюрегинге адамлыкъ шартланы салгъан адамлай къалады киреди эсгериулеринге. Мени аллай устазларымдан бири Къудайланы Оюсну къызы Лейля эди.

Къудайланы Лейля 1943 жылда Кёнделенде туугъан эди. Ол тёлюню сабийлигин сюргюн сыйыргъаны белгилиди. Къабарты-Малкъарда Минги тау тийресинде партизан отрядны таматаларындан бири Къудайланы Оюсну юйюрю тюшген жерни аты Кирпич завод деп алай эди. Анда бир жыйырмагъа жууукъ таулу юйюр жашагъанды. Жети классны тыш жерде бошагъан таулу къызчыкъ, окъууун андан ары бардырыр амалы болмай, таматалгъа къошулуп, кече не кюн демей ишлегенди. Ол тёлюню къадары алай эди. Лейляны анасы Налжан, Жашайланы Абукну къызы, ауруп, къызчыкъгъа колхозда аны орунуна ишлерге тюшеди.

Лейля бир кесек заманны анасыны урушдан къайтхан къарындашы таматалыкъ этген фермада ийнек сауучу болуп тургъанды. Андан бош заманында уа алагъа жюкге берилген гектар жерге суу къуя эди.

Алай бла, Лейля Оюсовна орта школну Ата журтубузгъа къайтхандан сора, Кёнделенде тауусады. Ызы бла Нальчикде Къабарты-Малкъар къырал университетге заочно окъургъа киреди. 1961 жылда уа аны школгъа пионервожатый этип аладыла. Ол биринчи иш хакъын алгъанда, айгъа 36 сом чыкъгъан эди, анасыны къууаннганын Лейля Оюсовна бир заманда унутмагъанды. Ол кюнню эсине тюшюрсе, бети жарый эди.

Артда аны коммунист партиягъа да алгъандыла, Бахсан районда райкомну бюросуну члени, заседатель, медаль берген жаны бла комиссияны члени болуп да тургъанды ол. Тырныаузда, Быллымда да школлада ишлегенди. Ол заманланы юслеринден айта, устазым кёп иги адамны атын сагъыныучу эди. Быллымда мюлк тамата болуп тургъан Мурачаланы Аубекирни, школ директор Афашокъаланы Сулейманны, Бапыналаны Акону, Жанатайланы Акону, колхоз председатель Мусукаланы Шамсаны, дагъыда башхаланы.

1968 жылдан ары уа 2007 жылгъа дери Лейля Оюсовна Кёнделенни 1-чи номерли школунда орус тилден бла адабиятдан дерсле берип тургъанды. 2007 жылдан арысында, солуугъа кетгинчи, элибизде 4-чю номерли школда ишлегенди. Аны устаз болуп ишлегенин санасакъ, элли жылдан атлагъан эди. Жылла не, ол билим берген адамла бла, аланы адамлыкълары бла санаргъа керекди устазны ишин. 

Аны ишин окъуучуларындан, аланы ата-аналарындан, жамауатдан сора да къырал белгилегенди. Анга «Къабарты-Малкъарны сыйлы устазы» деген ат берилгенди, ол Урунуу жигерлиги ючюн», «Урунууну ветераны», В.И. Ленинни 100-жыллыгъына аталгъан майдалла бла, тюрлю-тюрлю ведомстволаны махтау къагъытлары бла саугъаланнганды. Алай а бек уллу саугъагъа ол бизни санагъанды – хар бир тюбешиуюбюз байрам эди, къууанч эди.

Лейля Оюсовна, Чочайланы келинлери, эки жашны бла эки ариу къызны аналары эди. Жарсыугъа, аны акъылбалыкъ болмагъан жашчыгъы ажымлы жоюлгъан эди. Ол заманда устазыбызны мудах бетине къарап, барыбыз да бирча сёзсюз болуп олтургъан дерслерибиз эсимдедиле. Лейля Оюсовна, дерсни ангылата келип, кёлю толуп, класс отоудан чыкъгъанында, биз ол столда ол кёз ата тургъан китапда жашчыгъыны суратын кёрюп, бирден мугурайып, анга не  бла болушургъа билмей олтургъаныбыны да унутмайма. Ол бушуу аны юйюрюн чачхан эди.

Лейля Оюсовнаны баш иеси Хасан дуниядан кетгенди. Аны экинчи юйюрюнде сабийлени да Лейля Оюсовна кесиникиледен башха кёрмегенди. Бирде ол жашы Мухтаргъа урушханын кёрюп, Мухтарны ата жанындан къарындашчыгъы Тахир, Лейля Оюсовна подвалгъа киргенлей, эшикни бегитип къойгъанды аллындан. Аны айтып, кюле эди: «Бир агъач табып, тюбюнден полну тюе кетип, алай ачдыргъанма. «Нек этдинг манга алай?» - дегенимде уа, жашчыкъ: «Сен а мени къарындашыма нек урушаса да», - дегенди». Жарыкъ эди, бу хапарны айта, устазым, алай болмай амалы да жокъ эди, аллай уллу жюреги болгъанды устазыбызны. Жашау сынаула аны, ачыулу угъай, акъыллы, басымлы, сабыр этгендиле.

Бюгюн жамауат бек сыйлагъан устазыбызны туугъаны-туудугъу  жыйылсала, аны уллу арбазы да тар болгъанча кёрюнеди. Жашы Мухтар Текуланы Марина бла ариу юйюр къурап жашайды. Къызы Светлана Кахарманладады. Ол да, анасыча, солуугъа кетгинчи устаз болуп ишлегенди, бусагъатда  адамланы социальный онгларын жалчытыу сферада къуллукъ этеди. Юйюр кичиси Марина да, тарых факультетни бошаса да,  эгечини ызы бла барады. Баям, адамгъа игилик этерге итиниу бу юйюрню ариу энчилиги болур. Алай юйретгенди аланы Лейля Оюсовна.

Аламат назмуланы сагъатла бла кёлден айтыучу устазым адабиятха сюймеклигин бизге да ётдюргенди. Адабият дерсле уа – ала бош дерсле тюйюлдюле – жашау деслеридиле: жолгъа тюзетген, ниетинги, жюрегинги таза этген, иги ишлеге таукеллендирген, узакъны, жууукъну  сюйдюрген. Сау жарым ёмюрден озггъан заманны сабийле бла ишлеген, кёп тёлюню жашау жолуна ашыргъан устазымы бети ахыр кюнюне дери да огъурлулай къалгъаны уллу дерсди манга. Аны мангылай жарыкълыгъы не къыйын кюнюнде да тюрленмегенди. 

Мен юлгю алып жашагъан тамата эгечим, устазым, шуёхум, дуниясын алышханды. Аны сабийлеринден, ол кеси сабийлерича сюйюп окъутханладан Аллах игиликлерин къызгъанмасын! Лейля Оюсовнаны ызы бла баргъанла, аныча устаз болургъа излегенле кёпдюле. Устазыбыз не ариу сёзге да тийишли эди. Алай эсгереме мен аны.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: