Ол жашаугъа башха тюрлю къарай эди…

Быйыл майда  фронтчу Гочияланы Кичибатырны жашы Назирге жюз жыл толлукъ эди. Аны юбилей эсгериу кюню  
фронтчуну  туугъан эм жашагъан эли Тёбен Чегемде  орта школда белгиленнгенди.

Назир жашаудан жетмиш жети жыллыгъында 2000  жылда 16  майда кетгенди. Болмагъанча халал, таза ниетли адам эди. Фронтчу Къызыл Жулдузну ордени, «Жигитлиги ючюн» майдал бла эки кере, дагъыда «Киевни къоруулагъаны  ючюн», «Сталинградны къоруулагъаны ючюн», «Праганы къоруулагъаны  ючюн», «Берлинни азатлагъаны ючюн» эм башха майдалла бла саугъаланнганды. Освенцим концлагерьде жесирлени эркин этгенлени  санындады. 

Назирни сабийлери бла туудукълары Москвада «Ёлюмсюз полк» акциягъа къатышхандыла, Назирни эм аны урушда белгисиз тас болгъан къарындашы Хусейинни суратлары бла Къызыл майданда баргъандыла.

Школда юбилей жыйылыу а Россейни гимни бла башланнганды. Мектепни директору Сарбашланы Альберт эллиле бюгюнлюкде да фронтчуланы эслеринде тутханларын, сый-хурмет этгенлерин белгилегенди. «Бизни школда да урушну ветеранлары ишлеп тургъандыла. Назирни юсюнден айтханда уа, мен бек алгъа аны адамлыкъ ышанларын чертирге сюеме, - дегенди директор. – Ол, сабий бла саламлашса окъуна, башын энишге ийип, къолун а жюрегине салып саламлаша эди. Уллугъа–гитчеге да хурмет эте билген адам эди, жаннетли болсун. Мамыр жашау эм жерибизни азатлыгъы ючюн кеслерин аямай уруш этгенлени биз бир заманда да унутурукъ тюйюлбюз», - дегенди эм битеу жыйылгъанла ёлген фронтчуланы бир минут шош сюелип эсгергендиле.

Россейни Ич ишлерини министерствосуну Чегем районда бёлюмюню жамауат советини башчысы Аскерби  Коков бийик билим алгъанындан сора аны сют-товар фермагъа жибергенлерин эсгергенди. «Атам фермада Назир Кичибатырович бла бирге ишлеучю эди. Анда кёргенме фронтчуну адамла бла къалай сёлеше билгенин. Кесин бек ариу жюрюте эди жамауатда. Иш кёллю адам эди», - дегенди ол.

Бир къауум заманны ветеран лесник болуп, агъачха да къарагъанды. Эллилери эсгергеннге кёре, ол заманда Назир Кичибатырович юй бийчеси Буслиймат эм сабийлери бла бирге эки отоуда жашагъанды, алай ол кезиуде жашау журтлары болмагъан къабартылы лесникни юйюрю бла бирге кесинде кечиндиргенди.

Назир Кичибатырович уруш аулакълада ёлюмлени  кёргенинден сора жашаугъа башха тюрлю къарай эди: хар ким да насыплы болса, къууанса сюе эди, аны ючюн къолундан келгенни да аямагъанды. Биреуню жетишими болса, кёлю кёкге жете эди.

Фронтчу урушдан сора Азиягъа келгенинде, жюреги бек къыйналгъан эди. Алай кесини мудахлыгъын букъдуруп, адамланы кёллендирирге кюрешгенди, Къазахстанда Степняк шахарында шахтада  ишлеген кезиуюнде «Кавказ халкъланы тепсеулери бла жырлары» деген ансамбльни къурагъанды, анда битеу келгенлени тепсерге юйретип тургъанды. Ол жыллада уа Къазахстанда кёп халкъла жашай эдиле, аланы келечилери бизни маданиятыбызны ариулугъуна сейир этгендиле.

Коммунист партияны жыйырманчы съездинде халкъланы кёчюрюу терс иш болгъаны чертиледи. Ата журтха къайтыргъа эркинлик чыкъгъанлай, Назир Кичибатырович туугъан эли Тёбен Чегемге къайтады. Атасыны-анасыны къабырлары уа Къазахстанда къаладыла.  Мында юй бийчеси Буслиймат бла ариу юйюр ёсдюргенди, элни сыйлы адамларындан бири эди. 1977 жылда фронтчу тенглери бла да тюбешген эди. Нальчикде алтынчы номерли школда «Излеу» деген клуб кёп документлени тинтип, бирге уруш этгенле тюбеширча онгла къурагъан эди. Юч кюн баргъанды ол тюбешиу.

Былайда энчи чертирге керекди:окъла тюбюнде Нальчикден Берлиннге жетген Назир Кичибатырович бир заманда да кесине махтау излемегенди. Алай аны къызы Раиса Назировна махтау ючюн угъай, керти хапар тарыхда къалыр ючюн, таулу халкъны жашлары жигит фронтчула болгъанларын ачыкълар ючюн Россейни Къоруулау министерствосуну Ара архивинде атасы бла байламлы документлени излегенди эм тапханды. Аладан биринде «Жигитлиги ючюн» деген майдал не зат ючюн берилгени да шарт жазылыпды: «7 августда 1944 жылда жауну артиллериясы къыстау атдыра тургъанлай, уруш аулакъда  Гочияланы Назир отуз минутну ичинде кабельни онбир юзюлген жерлерин байлагъанды».

Раиса Назировна баш иеси бла 1982 жылда атасы жетген Берлиннге да  баргъанды. «Жаланда Берлинни фашистледен азатлагъанда  жети минг солдатыбыз ёлгенди. Ызы бла биз Потсдамда, Прагада да болгъан эдик. Юйге келип, атама: «Сени уруш жолларынгы таныдым», дегенимде, мудах ышаргъан эди», - деп эсгергенди Раиса Назировна. Хау, Назирни жоллары аны нёгерлерини къанлары бла жууулгъандыла эдиле. Баям, фронтчулагъа мамыр жашауда да эсгериулерини ауурлукъларын кётюрген  алай тынч болмагъанды.

КъМР-ни ич ишлерини органларыны ветеранларыны советини келечиси Алёна Чернова фронтчуну жашаууна жораланнган тынгылы доклад этгенди. Чегем муниципал районну Билим бериу управлениясыны методика бёлюмюню таматасы Алёна Борсова сабийлени патриот халда юйретиу магъаналы болгъанын чертгенди.

Тёбен Чегемде ветеранланы советини башчысы Шауаланы Сафар: «Урушдан уллу къыйынлыкъ жокъду дунияда. Мени анамы тёрт къарындашы немисли фашистлеге къажау сюелгендиле, ючюсю борчларын толтура ёлгендиле. Анамы жилямагъан кюнюн билмейме, жаннетли болсун. Ма аллай бийик багъа тёленнгенди бизни эркинлигибиз ючюн», - дегенди. 

Школну окъуучулары Уллу Ата журт урушха аталгъан назмула айтхандыла, жырла жырлагъандыла. 
Сёзсюз, бу жыйылыуну  къурагъан директорну орунбасары Улбашланы Фатима энчи махтаугъа тийишлиди. Таматаланы эсгерген,фронтчуланы къыйынларын билген къадарыбызда,  адамды бизни атыбыз, деп айталлыкъбыз. Къонакъла уа  школну директору Сарбашланы Альбертге патриот ишге аслам эс бургъаны ючюн жюрек ыразылыкъларын билдиргендиле.