Ёрюзмеклары

Хапар

Бири бирлерин къуугъан сагъышла бла чыкъды юйюнден Эфенди. Жол жингиригине дери келди да, уллу жолгъа къарады. Анда киши эслемегенине сейир да, къайгъы да этди – баям, шуёху Сахадин ауруп къалгъанды. «Жыл санынг келсе, хазнамыды», - деп, кеси-кесин сабыр этди да, межгит таба атлады. Жума кюндю.

Сабий заманында анга алай атагъанларына бек жарсыучу эди, бютюнда нёгерлери кюлселе. Бюгюн а ол бир тасха магъананы, кючню, тинни элтгенине ийнанады. Аны диннге элтген жол узакъ болгъанына жарсыйды – заманында намаз этмегенди, башха фарызланы да толтурмагъанды. Аны тенглиле бары да бирча алай болгъанларына ажым этеди. Энди башха кёзден къарайды жашаугъа, келген жолуна да.

Атасы Осман урушдан къайтмагъанды. Алай а аны эсгермеген кюнлери болмагъанды анасы Баблинаны бла аны. Аны саман юйю да сюеледи. «Былайда ёсгенди. Биз кёрмегенликге, атанг былайгъа келмей турмайды», - деп, Баблина юйню, арбазны да бек ариу тутханды. Жашагъан а жыл да этмегенди биргесине. Аны эсгерселе бирле, ол а: «Насып жылла бла, не базман бламы ёнчеленеди?» - деп, сейир этгенди.

Хар ингир сайын, жатардан алгъа, бюгюн болгъан ишлени юслеринден хапар айтханды Османны суратына. Ала бир бирге ушамагъан кюнлеринде да къоймагъанды Баблина ол къылыгъын. Ушап да къайдан ушасынла – ол жаш, Баблина уа къартдан-къарт бола бараса? Кишиге айтмаса да, анга уа жарсыгъанды.

Юй дегенлей, ауузда айтылгъан къурулушчу Эфенди юй ишлеялмагъанды кесине деселе, ким да кюлюр. Ишлегенди. Атасыны юйюн а бузалмагъанды, кетаралмагъанды, арада байламлыкъ юзюлюп къалыр деп къоркъгъанча. Бюгюн ол аны тёгерегин таш бла жангырта, анда тукъум арбаз этерге излейди.

Аны артында уа чалы гыты сюеледи. Аны атасы Осман да кетаралмагъанды. Сюелирик да болмаз эди, былай бир тутхучлу топуракъ бла сюртюлмесе. Ол топуракъгъа гаккы къошуп этгенлерин да айтыучу эди Баблина. Ол гытыны Эфендини къарт атасы Ёрюзмек ишлеген эди эртте.

Ёрюзмек алда Къызыл-Кёзде жашагъанды. Хаж къылыргъа барып къайтхандан сора, юйюрюн муслийман топуракъгъа кёчюрюрге сюйгенди. Ол билип, кёпле кетгендиле ары. Юйюн, жерин, малын да сатып, хазырланнганды. Болсада, алда кишиге тыйгъыч болмагъан жумушда къыралдан эркинлик алалмай, анга, Хабийбатха бла жашына да тенгиз жагъасындан артха къайтыргъа тюшгенди. Ынкъылап кёплени жолларын кесген эди.

Ол, умуту юзюлюп, къанатлары кесилип, энди элиме къалай къайтайым деп, башха журт излегенди. Сора тюш кёргенди. Бир акъсакъал къарт анга: «Ёрюзмек, сени жашауунг энди сен туугъан ауузгъа кирген жерде уллу сууну жагъасында боллукъду. Алайлада саллыкъса журт. Аны изле», - деп юйретгенди.

Ёрюзмек ол кюн окъуна барып, къабарты элге жетип, шуёху Хажисмелден ат алып, уллу сууну жаны бла жол салып айланнганды, алай бу деп, сайлар жер кёрмегенди. Экинчи кече да келгенли аны тюшюне къарт. «Ёрюзмек, - дегенди ол, - сууну ары жанына ётюп да бир къара. Алайда да алан журтла болгъандыла кетген ёмюрледе».

Экинчи кюн акъсакъал айтханлай этгенди Ёрюзмек, сууну ары жанына малчыла салгъан агъач кёпюр бла ётюп, тёгерек-башха къарагъанды. Таш кёп, жер аз. Алгъын да бола тургъанды ол былайлада, алай а бу жерледе журт салыр эдим деп, эсине келмегенди.

Бир ташны юсюнде ёсген къайын терекчикге кёп къарап тургъанды ол. Сейирсиннгенди аны ташда тамыр ийгенине, жашаргъа аллай бир сюйгенине. Кесине уа айып этгенди. «Жаны барны умуту да бар, тамбласы да бар, - дегенди. – Ахшы умутларына ким ат бла, ким жаяу барады, хомух болма».

Ол кюн сайлагъанды ол бу журтну. Сора, узакъ созмай, Хажисмел бла келишип, тёрт-беш кишини келтирип, кеслери да юслеринде болуп, тёгерегин бегитип, чалы юйчюк эшип, журт къурагъандыла. Сау болсун, Хажисмелни юйдегиси бир къауум нёгери бла келип, аны сюртюп, ичине кирирча этип кетген эдиле.

Алай башлагъандыла ала мында жашап. Отлау жерле уа башында эркин эдиле. Биринчи заманда къыйын эди: къоншу жокъ, сёз айтыр, эшитир адам, къычырсанг да, тапмазса. Сабийге юч жыл. Артда мында туугъандыла Эфендини беш ата къарындашы, аланы жангыз эгечлери да.

Хау, биринчи заманда не Ёрюзмек, не Хабийбат тынчаймагъандыла. Бёрю, тюлкю кёп тёгерекде. Алай а бир къауум замандан къоншула да болдула, эл журт къуралды. Тири адам къайда да ырысхысыз болмайды, мал да жайылды, берекет да келди. Жангы власть Ёрюзмекни оноугъа тутхан заманла да болдула. Огъурлу жер эди алагъа.

Сууну аргъы, бу жанын да байлап, ара мюлк къураргъа дегенлеринде, Ёрюзмекни эсге тюшюргендиле. Ол мюлк жюрюте келген адам, жангы мюлкню аягъы юсюне салып, къыралдан майдал окъуна алгъанды. Москвада кёрмючде бергендиле, ара мюлкню къумалы малларын кёргенлеринде. Аллай къууанчлы кюнле да болгъандыла аны жашауунда.

Ауушхан а узакъда этгенди Ёрюзмек. Къазахстанда. Алты жашы да, къолларына ушкок алып, къыралларын къоруулай тургъанда. Аны ызындан ашыкъгъанча, кетген эди жашау нёгери Хабийбат да.

Бир зат жапсарады Эфендини – аны журтуна къоншулары, эллилери бюгюн да «Ёрюзмеклары» дегенлери. Бу элни къурагъан махтаулу аппасыны аты, унутулуп кетмей, ауузда жюрюгени къууандырады.

Ата къарындашларындан экиси къайтхандыла урушдан – Жамал бла Харун. Къазахстаннга келген эдиле. Ол кюн ала аны бирден бирге алып къубултханларын унутмайды Эфенди. Саугъаланы да. Аланы ичинде бир сызгъырыучукъ бар эди, топуракъдан этилген. Аны бирден бирге берип, сызгъыртып ойнагъандыла сабийле. Таш бла уруп, сындырып къойгъан эди аны Эфенди, аныча, атасы урушда ёлген Азаткъул: «Муну фашистле этгендиле», - деп, сызгъырыргъа унамай, артха берип къойгъанда.

Жамал Эфендини экиге айланнган къарындашы Ахматны атасыды. Ол сау къалгъанына ала бирча къууаннгандыла. Ол да айырмагъанды бир бирден жашын бла къарындашы Османдан туугъанны. Бир юйюр болуп жашагъандыла. Ахмат кетгенди керти дуниягъа. Ол анда аны атасы Османны, аны къарындашларын да кёргенин ишексизди Эфенди, аны ючюн сукъланады Ахматха.

Осман урушда жигитча ёлгенди деп келген къагъытны кюбюрде тутханды Баблина. Анасыча, Эфенди да сакълайды аны анда сатрач кюбюрде, мюйюшде. «Энди быллай кюбюрле жюрюмейдиле, атабыз», - дейди келини Эфендиге, алай бызынып, эшикге уа аталмайды. Къалай атсын, бирде Эфенди, андан чыгъарып, анасы жюрютюучю кишмир жаулукъну жаягъына къысып, аны чачакъларын сылагъанын кёргенди сора?

Хау, Эфенди къурулушчу инженер болуп ишлегенди тар аууздагъы шахарчыкъда, былайдан узакъ болмай. Фатар да барды анда. Къызы жашайды. Жашы, туудукълары уа биргесинедиле. Ары барса, Эфенди кеси ишлеген юйлеге къараргъа бек сюйюучюдю. Сора анда жашагъан адамланы юслеринден сагъыш этеди. Босагъадан атлагъанлай, ала жерни тылпыуун сезмегенлерине жаны ауруйду. Жашайдыла, кёк бла жерни ортасындача.

Межгитге жете, Сахадинни эследи да, неден болгъанын кеси да терк ангылап къоялмай, бир бек къууанды ол. Седирегендиле тенглери. Энди Сахадин бла ол сагъынадыла аланы тилеклеринде.