ОГЪАРЫ ХОЛАМ

Огъары Холам. Былайгъа Деуле Сырты дейдиле. Суратны онг жанында, къаягъа тирелип тургъан биринчи журт Жаболаны Магометни жашы Исхакъны юйю эди. Аны бери жанындагъы юй да къаягъа тирелип ишленипди. Анда да Гергъокъланы Ортабай бла Мухаммат жашагъандыла. Аны аллында эфенди азан къычыргъанды. Ол тизгинде къыйырдагъы юй а Кючмезланы Мыртаны эди.

Сюелип тургъан адамны арт жанындагъы юй ол заманлада элде бек уллу журтладан бирине саналгъанды. Аны иеси уа Шакъманланы Мыртазалий болгъанды. Халкъда жюрюген аты Мырта эди.

Суратны сол жанында бир мюйюшю кёрюнюп тургъан журтда Кючмезланы Илияс юйюрю бла жашагъанды.

Къушла учхан бийикликде, Деуле Сыртында орналгъан Холамда кёп жылланы, ёмюрлени адамла, малла жайып, мирзеу ёсдюрюп жашагъандыла. Ныгъышларында акъсакъалла таурухла, жомакъла айтхандыла, нарт батырланы жырларын жырлагъандыла. Жашла, къатын алып, къызла, эрге барып, жангы юйюрле къурап, журтла ишлеп, эл кенгере, адам санына къошула баргъанды.

Жарсыугъа, озгъан ёмюрню ортасындан бери уа анда адам жашамайды.

Халкъ бла бирге холамлыла да сюргюннге кетгендиле. Андан къайтхандан сора уа, эски элге келип, адам журт салмады. Жашау этерге къыйын жерди деп, къырал къуллукъчула эркин этмегендиле деген хапар да жюрюйдю.

Бу хапарыбызда биз Огъары Холамны узун жашаууну къысха заманчыгъыны юсюнден айтайыкъ. Ол да революциядан сора элде ара мюлк къуралгъаны бла байламлыды. Ол 1932 жылда болады. Алгъа къауум-къауум юйюр болуп, малларын бирге къошуп, фермала къурайдыла. Алагъа кютюу жерле да бёледиле. Малланы санап, аланы юслеринден ай сайын отчёт этерге, абаданланы араларында окъуулу адамла жетишмей, школда окъуй тургъан сабийлени да хайырланадыла.

Къойчула къойланы саууп, сютлеринден айран, бишлакъ этгендиле. Айраны да аман тюйюлдю. Алай бишлакъланы ичинде къой бишлакъгъа жетген болмаз. Ол бек татыулуду, татымлыды.

Отуз экинчи, ючюнчю жылла ач жылла эдиле. Маллары колхозгъа алыннгандан сора ачдан къыйналгъанла кёп эди­ле. Ала, къой къошлагъа келип, бишлакъ ашап, айран ичип, къарынларын тойдуруп кетип тургъандыла.

Аллай кишиле бар эдиле, жюзден артыкъ къой саугъанла. Бёзюланы Солтанбий, Кючмезланы Омар а барысын да оза эдиле. Ахшы кёрюмдюлери ючюн мюлк таматала аланы махтап тургъандыла.

Айтханыбызча, холамлыла, мал тутхандан сора да, мирзеу ёсдюргендиле. Адамла картоф салгъандыла, эл тийреде ёзенледе уа колхоз арпа сепгенди. Ол анда бек иги ёсе эди.

Ишлегенлери ючюн адамлагъа мюлкде болгъан ырысхыдан берилгенди. Башха затланы айтмасакъ да, жалналарына жыйырма, жыйырма беш къой алгъан юйюрле бар эдиле. Аз-аздан адамланы къолайлары да ёсе тебирейди. Элде школ, тюкенле да ишленедиле. Окъуу жанына да уллу эс бурула башланады. Школда окъугъан фахмулу сабийледен бир къауумун билимлерин андан ары кётюрюрге Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъгъа жибередиле.

Колхозну биринчи председатели уа Махийланы Хажи эди. Аны орунбасары Кючмезланы Масхут болгъанды. Билгенлерича ала мюлкню ишин бардыргъандыла. Болсада, ары дери къуллукъда ишлемеген, адамны жангы къурала тургъан уллу мюлкге тамата этип салгъанлыгъынга, ишин бардырала болмаз эди. Урушну аллында жыллада Калмыковну экинчиси Звонцов Михаил Ивановични башчылыгъы бла Нальчикден къауум адам барып, Холамны колхозуну, эл советини оноучуларына сюд этген эдиле.

Ол кюн сюд этилгенлени санында, башында сагъынылгъан экеуленден сора да, Ёлмезланы Махамет бла Таймазкъулланы Алибий да болгъандыла. Ол тёртюсюнден тюрмеден жаланда Алибий къайтханды.

Алай эте, холамлыла жангы жашау къурай барадыла. Эл башчысына Ёлмезланы Муссаны айырадыла. Билими болмагъанлыкъгъа, къаты адам эди. Жыйылыуланы уста бардыргъанды. Ишге да хунерли адам эди. Аны заманында кёп жумуш да этилгенди. Къара-Сууда кирпич, къошун заводла, тирмен, бычхы ишлетеди. Аладан сора да, жайлыкълада ташдан къошла къалатады. Огъары Холам Къара-Суу бла бир колхоз эди. Артда Муссаны да тутадыла.

Къыркъынчы жыл кюз артына жууукъ Холамдан Герпегежге 120 юйюр кёчедиле. Ала жангы жерде журтла ишлейдиле, ара мюлк да къурайдыла.

Андан сора Уллу Ата журт уруш да башланады. Къыралларын къоруулай, кёп эр киши къазауатха кетип, андан къайтмай къаладыла. Ызы бла уа сюргюнню сынаргъа тюшеди. Тюзлюк тохташдырылып, малкъар халкъ Ата журтуна къайтхандан сора, айтханыбызча, Холамгъа адам бармайды.