Эрттенликде ашладан бек игиси какды

Аш орунну аурутмаз ючюн не зат ашаргъа, къалай жашаргъа керекди? Аны юсюнден врач-терапевт Геккиланы Зарий бла ушакъ этгенбиз.

- Чегилени, аш орунну ауруп башлагъанларыны биринчи белгилери къаллайладыла?

- Чегиле ууланнган заманда белгилени, баям, хар ким да биледи-аш орунну ишлеую бузулады, ётюу, къусуу, санны иссилигини кётюрюлюую, сууукъсурау, къарыусузлукъ башланадыла. Ол кезиуде суусун затланы кёбюрек ичерге керекди (кючлю, мыстылы затланы).

 Аш оруннга марганец раствор иги болушады (ол къызгъылдым бетли бек жукъа болургъа керекди). Аны эрттенликде эм ингирликде бирер  стаканын ичерге тийишлиди (сабийлеге - жарым стаканын). Аллай раствор бла клизма этсегиз да, болушлукъ табарыкъсыз. Бир-бирледе бир-эки кере процедура да тамамлыкъ этерикди. 

Дагъыда быллай дарманны да хайырлансагъыз игиди: зверобойну, ромашканы эм дугъуманы бир тенгли ёлчемледе алып, ууакъ туурап  къатышдырыгъыз. Бу жыйымдыкъны уллу къашыкъ бла бешисин алып, аны юсюне бир литр къайнар сууну къуюгъуз, сууугъандан сора андан кюн сайын эки-юч стаканын ичигиз.

Бу дарманнга бир кесек бал да къошаргъа боллукъду. Къалын, бир сутканы ичинде тургъан кёк чай бек иги болушады, къаллай бир кёп ичсенг, аллай бир терк.

- Халкъда жюрюген амал – каклагъа кёчюудю. Ол кертиси бла да болушамыды?

- Хау, пиринч, зынтхы какла бютюнда игидиле. Кисельле, тахта битимледен жарашдырылгъан шорпала да тап жарашырыкъдыла. Хампук биширилген бир жумуртханы да кюнден бирин ашаргъа боллукъду.

Биширилмеген тахта, терек кёгетледен а бир ауукъ заманнга дери кесигизни тыяргъа керексиз. Духовкада биширилген алмаланы уа ашаргъа жарайды. Тёрели кисельлени эм морсланы да ичерге боллукъду, зверобойну, лапчатканы хансларындан, эменни къабугъундан, жеркни гагуларындан жарашдырылгъан дарман сууланы да ичигиз.

Ауруу эки-юч кюнден сора тохтамаса уа, врачха барыргъа керексиз.

- Тюзюнлей, врачха барырча чекге жетмез ючюн, къайсы жорукъланы эсде тутаргъа керекди?

- Заранла чыгъаргъан продуктланы хайырланмагъыз. Акъыллы Булгаковну эсигизге тюшюрюгюз: осётр чабакъны эти эски болургъа керек тюйюлдю. Кёп продуктла исси жерде бир ненча сагъат турсала окъуна бузуладыла, саулукъгъа къоркъуулу боладыла. Жайда тенгиз боюнуна бара туруп, биширилген къыйма бла гыржынны биргегизге элтмегиз. Гитче тюкенчикледе  сатылгъан ашарыкъла бла ауузланмагъыз, бютюнда эт къошулгъан ашарыкъланы, салатланы, тортланы, бёреклени, кремлери болгъан татлы затланы ашамагъыз.

Ашарыкъланы жаланда тюкенледе холодильникледен сатып алыгъыз. Къыймаланы, сосискаланы ичлерине хауа кирмеген упаковлалада тургъанларын сайлагъыз. Чий жумуртхаланы ахырысы бла да ашаргъа жарамайды. Сютден этилген ашарыкъланы хайырланылыр болжаллары къачан бошалгъанына эс буругъуз. Ашарыкъны ийисгеп да кёрюгюз. Аны кёрюмдюсю, ийиси ишеклик чыгъара  эселе, аш орунугъузну сынап кёрмегиз.

 Белгили, алай кёп кере толтурулмай къалыучу излем: къачан да, къайда да къолларыгъызны ашардан алгъа, къайры чыгъып къайтханыгъызгъа да къарамай, жууугъуз – кир-кипчикни тёгюп къайтхандан сора, жамауат  улоугъа минип айланнгандан сора да. Жемишлени эм кёгетлени жуумагъанлай ашамагъыз, ала кесигизни бахчаларыгъызда ёсдюрюлгенле окъуна эселе да. Сатылып алыннганланы уа не къадар тынгылы жууаргъа керекди.

Сиз черекни къатында эсегиз окъуна, быргъыдан чыкъгъан сууну хайырланмагъыз. Черекни сууунда керексиз, хаталы микробла болургъа да боллукъдула.

- Бусагъатда татлы затланы кёбюсюне сода къошулады. Ала уа аш оруннга игимидиле?

- Щёлочьлары болгъан суусапладан, сода къошулгъан ётмек-булка затладан кери болугъуз – микроорганизмле щёлочьлу ашарыкълада бютюн терк айныйдыла. Мыстылы затла уа аланы тунчукъдургъан этедиле. Ол себепден а исси кезиуде лимон къошулгъан сууну,  ишхилди морсланы, кисельлени, каркаде чайны ичсегиз игиди. Бу затла барысы да ууланыудан чыкъгъан аурууладан къоркъууну иги да азайтадыла. Жайда аптека дарманладан ханс дарманлагъа кёчерге кюрешигиз.

 Аш орунугъуз тынгысыз этгенин сездигиз эсе, дарманланы ичерге ашыкъмагъыз. Бу затны эсигизде тутугъуз: ичигиз аз-мазчыкъ ётгенде, чархыгъыздан микроорганизмле эм аланы токсинлери кетедиле, бир тюрлю дарманны хайырланмай, эки-юч сагъатны турургъа боллукъсуз. Антибиотиклени хайырланыргъа ашыкъмагъыз. Бир-бирледе ала хайыр этмеген кезиуле да боладыла.