Биз танымагъан бачама

Жаш заманларында назмучула болургъа сюйгенле кёпдюле. Алай а хар бири да ол жолну таймай барып туралмайдыла. Артда уа, эртте жазгъан назмуларын эсге тюшюрюп, ол зауукълу заманны жюрек ыразылыкъ бла тансыкълайдыла. Кеси заманында къыралны, дунияны да къалтыратып тургъан Иосиф Джугашвили  да аладан бири эди, баям.

Барыбыз да билгенибизча, кёпле сынагъанларыча, ол жандауурсуз адам болгъанды. Аны оноуу бла этилген артыкълыкъла мингле бла адамланы жашау жолларын юзгендиле. Сора аны – ол къаты, жюрексиз адамны назмула жазгъаны сейир тюйюлмюдю? Дагъыда аны таныгъанла айтханнга кёре, ол кеси заманыны бек билимли адамы болгъанды. Поэзия бла, билим бла жандауурсузлукъ бир адамда къалай кечиннгендиле?

Жаш заманында ол жазгъан назмулагъа кёпле бийик багъа бергендиле. Ол санда белгили грузинли поэт Илья Чавчавадзе. Ол ийип, 1895 жылда Тбилисде «Иверия» газетде оналтыжыллыкъ Иосифни  «Эрттенлик» деген назмусу басмаланнганды. Ол заманда жаш поэт Тбилисде дин семинарийде окъуй эди.

1949 жылда Л. Берия, Сталинни 70-жыллыгъына атап, орус тилде аны назмуларын басмаларгъа умут этгенди. Ол мурат бла аланы орус тилге кёчюрюрге деп, бек аламат кёчюрмечилени Борис Пастернакны бла Арсений Тарковскийни сайлагъанды. Алай алагъа назмула Сталинни болгъанларын айтмагъанды. Поэтледен бири назмуланы бек жаратханды, аланы жазгъан адамгъа Сталинни биринчи даражалы саугъасын берирге тийишлиди деген оюмун да айтханды. Баям, ол китап чыгъарыкъ да болур эди, Сталин ол затха ыразы болмагъанын билдирмесе.

Ол затланы тинтгенле тюрлю-тюрлю сылтаула табадыла Сталин алай нек этгенине. Аладан бири буду: ол Б. Пастернакга бек хурмет этгенди, бирде кесини назмуларын, башха адам жазгъанды деп, анга жибергенди багъа бичерге. Пастернак аланы жаратмагъанды. Ала Сталинни болурла деп ишекли болса да: «Быланы жазгъан адам башха иш бла кюрешсе игиди», - деп билдиргенди

Сталинни бла аны байламлыкълары сейир эди. Алай а Нобельни саугъасын алыргъа унамагъан Борис Пастернак, аллай уллу адамгъа къаршы болуп, кёп къалам къарындашларына болушханды. Сёз ючюн, 1935 жылда Анна Ахматованы баш иеси, жашы да тутулуп эдиле. Пастернак тилеп жазгъанда, Сталин аланы эркин этерге буюргъанды. Ол жылны декабрь айында Пастернак «Грузинская лирика» деген кёчюрме китабы бла къууандыргъанды Сталинни.

Къулийланы Къайсынны къадарында да къалгъанды огъурлу ызы Борис Пастернакны. Урушда алгъан жараларындан сау болуп, Къайсын 1946 жылда Москвагъа баргъанда, анда орус маданиятны белгили закий адамлары Б. Пастернак, Н. Тихонов, А. Фадеев, К. Симонов, А. Твардовский, И. Эренбург ата журту сыйырылгъан таулу поэтге Сталинден, Москвадан бла Ленинграддан башха, къайда сюйсе жашарча эркинлик алгъандыла. Биргесине алыргъа боллукъ адамланы тизмесин эт деп, анга бир кече болжал бергендиле. Къайсын а, эрттенликде, ол тизмеге сау халкъы сыйыннганын айтып, миллетини ызындан атланнганды. Ма ол башында айтылгъан адамла Къайсынны ахлуларын Шимал Къазахстандан Къыргъызстаннга кёчюрюрге да эркинлик алгъандыла Сталинден. Ол поэтлеге Сталин адам жанланы инженерлери дегенди.

Сталин назмула жазыуун, баям, бир-бир алимле суннганча, терк къоюп къоймагъанды. Аны ол затха сууумагъанына шагъатлыкъ этген бир назмусу барды. Ол 1949 жылда жазылгъанды. Аны аты «Послушник» деп алайды. Христиан динде адетлени толтургъан адамгъа айтадыла алай. Автор ол лирика жигити бла дуниялыкъны юсюнден хапар айтады. Кесини терс болгъанын жашырмайды, алай а мени къадырма оноу этген болгъанын, аны къарамын мен не заманда да сезип тургъанма дейди. Ол манга жукъу, тынчлыкъ да къоймагъанды, дейди Сталин, мени бла жашап, манга оноу этип тургъанды, мен а аны къулуча, темир къатылыкъ бла башчылыкъ этгенме къыралгъа. Ол ким болур, не излейди къул, сюдю, толтуруучу да болгъан менден деген соруула да тууадыла анда. Къайдан чыкъгъандыла менде оноу этерча кюч-къарыу, эркинлик да, мени жаным, машина чархы кибик, миллионланы сезимлерин малтарча? Назмуну ахырында ол тасха иеси Сталинни къулагъына аны ёмюрю узакъ болмай юзюлюрюгюн айтады. Баям, бу назму аны сюйюп, сюймей да этген гюняхларыны юслеринден сагъышыды. Ол Аллахха ийнанмайды дегендиле, баям, алай болмаз эди, алай а къара кючлеге хорлатханы туурады.

Ма алай, назмуларына Илья Чавчавадзе ол назмучулукъну къоюп, революцияны жолну сайлагъанды. Аны анда адамлагъа сынатхан азапла уа унутулмай, жюреклени къыйнагъанлай турадыла.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: