Аш мардалагъа къалай сыйынайыкъ?

Эрттен азыкъгъа ашагъан затынг жаугъа айланмайды. Бир кюнню ичинде бек азындан эки литр суу ичерге керекди. Бу айтылгъан затладан кертиси (тюзю) къайсысыды, къайсысы уа - терс? Окъуучуланы сорууларына врач  Моллаланы Фатима  жууап береди.

-Субайлай турур ючюн, ингирде  сагъат алтыдан сора ашаргъа жарамайды, деп айтылгъаны кертимиди? Алай мен а, ачлай жатсам, жукълаялмайма.

-Сагъат алтыдан сора ашаргъа жарамайды деген оюмда тюзлюкню ёлчеми, фитначылыкъныкъындан хазна кёп болмаз. Тюзю уа быллайды: ингирде адамны чархында алышыныу процессле акъырынланнган этедиле. Ол себепден а, саулукълу ауузланыуну жорукъларына кёре, азыкъны ахыргъы кере ашау жукълардан юч-тёрт сагъат алгъа бошалыргъа керекди.

Болсада тогъуз-он сагъатда жукълайбыз деп, бизден алай кёбюбюз айталлыкъ тюйюлбюз. Тёреде болгъаныча, шёндюгюлю адамла жукъларгъа онбир-онеки сагъатдан алгъа хазна жатмайдыла. Алай эсе уа, азыкъны ахыргъы ёлчеми ашалгъаныны бла адамны жукълагъан кезиуюню араларында беш-алты сагъат заман озады.

Кеслерини ауурлукъларын контрольда тутаргъа сюйген адамлагъа ол шартны къаллай магъанасы барды? Ол адамла ашха бек тапсыз заманда ачыладыла – адамны чархында веществоланы физиология жаны бла алышыныуну процесси бек акъырынланнган кезиудеди. Сутканы ол кезиуюнде кеслерин ашдан тыяргъа къолларындан келликле  алай кёп табыллыкъ тюйюлдюле. Ол себепден а адам кесине аш-азыкъ жаны бла къысыулукъ этерге угъай, кесини жашау халын тап къураргъа – ингир азыкъны ашауну бла жукъларгъа жатыуну заманларын тап тохташдырырча керекди.

- Бир-бир диетологла айтханларына кёре, ауурлукъларын азайтыргъа сюйген адамлагъа сууну аз ичерге керекди. Алай диетологланы кёбюсюню медицина билимлери жокъду. Медикле хар адам да бир кюнню ичинде бек азындан эки литр суу ичерге керекди дейдиле. Да сора биз не этерге керекбиз?

- Бек азындан эки литр суу ичерге керекди  демеклик тюз оюмду. Алай быллай затны да эсден кетерирге жарамайды. Аллай бир сууну къан тамыр-жюрек системаларында проблемалары эмда сийдик жюрюген жолларында ауруулары болмагъан адамла ичерге боллукъдула. Алай артыкъ ауурлукъну хатасындан ауругъан адамланы, тёреде болуучусуча, ол системалары ауругъанлары да белгили шартды. Ол себепден а аллай саусузла ичген сууларыны ёлчемин врачны къаты контроль этиую бла кёбейтирге керекдиле. Алай болмаса, адамны чархында артыкъ суу, аны санларын кёпчютюрюкдю, ауурлугъун азайтыргъа себеплик этерик тюйюлдю.

-Зынтхыны эм будайны чирчиклендирилген бюртюклери адамгъа бек хайырлыладыла. Кертиси бла да алаймыды? Ол бюртюклени тюз къалай ёсдюрюрге боллукъду? Аланы къалай ашаргъа керекди?

- Будайны эм зынтхыны чирчиклендирилген бюртюклери, аладан жарашдырылгъан продуктларындан эсе, иги да хайырлыладыла, саулукъгъа керекли веществоланы асламысы бюртюклени чирчиклериндедиле. Былайда уа сёз бек алгъа В, Е, А, С витамин къауумланы юслеринден барады. Чирчикленнген будай эм зынтхы бюртюкледен жарым стакан бла бирлерин салатлагъа, шорпалагъа эм каклагъа къошуп ашап турсагъыз, чархыгъыз жашнай барлыкъды, гемоглобинигиз кёбейирикди, къан басымыгъыз чёгерикди, артыкъ ауурлугъугъуз кетерикди, кёзлеригиз, тишлеригизни эмали кючленирикдиле.

 Быллай бюртюклени аптекадан сатып алсагъыз  игиди. Бюртюк чирчикленнгенден сора эки сутка озса, аны азыкъгъа къошаргъа жарамайды. Зынтхыны бла будайны бюртюклерин алгъадан чирчиклендирип сакълап турургъа жарамайды, аланы холодильникде къыркъ сегиз сагъатдан кёп заманны тутаргъа керек тюйюлдю. Аллай бюртюкле къошулгъан ашарыкъланы кёбюрек заманны ичинде сакъларгъа сюйсегиз, алагъа лимонну сууун неда балны къуюгъуз. Алай аллай ашарыкъла да холодильникни ичинде окъуна къаралдым болсала, аланы ашаргъа жарамайды.

- Теплицада ёсдюрюлген тахта кёгетледе витаминле жокъдула, деп айтылады. Да сора ала арталлыда хайырсызлыламыдыла?

-Теплица болумлада ёсдюрюлген кёгетледе эм жемишледе хайырлы веществола эм витаминле жокъдула  деп айтыу тюз тюйюлдю! Кертиди, ала, тёрели  болумлада ёсдюрюлген продуктладан эсе, татыусузуракъла боллукъдула, алай аланы аш-азыкъ жаны бла качестволарыны башхалыкълары хазна жокъдула, адамны чархына уа хайырлыладыла.

- Адамла айтханнга кёре, эрттен азыкъ бек магъаналы ашарыкъды. Эрттенликде хайырланылгъан калорийле жаугъа бир заманда да айландырылмайдыла. Ол тюз оюммуду?

-Жарсыугъа, ол бош таурухду! Сизни ол азыгъыгъыз жаулу эт продуктладан къуралгъан эсе, анга «терк» углеводла да къошулгъан эселе, ала чархда керексиз жаугъа  айланадыла. Алай эсе уа, жаланда бир оюм этерге боллукъду – не заманда хайырланылгъан ашыгъызда да тап баланслы болургъа керекди-калорияла да, белокла да, семиз эт да, углеводла да тап келишдирилирге керекдиле.

- Калорийностьлары аз болгъан продуктла, кертиси бла да, бармыдыла? Грейпфрутла, сельдерей, ананасла адамны чархында семизликни кюйдюргенлери кертимиди?

-Бу продуктла калорияланы азайтханлары кертиди! Аланы чайнар ючюн эм эритир ючюн кёбюрек энергия къоратылады. Алай башда айтылгъан продуктланы кёп ашап туруу адамны чархында болгъан семизликни кюйдюреди, деп айтыу бош таурухду. Ол продуктлада болгъан ферментле, сёз ючюн, ананасда бромелойн, метоболика процесслени терклендиреди, алай сиз аны ючюн биле-биле арыкъ боллукъ тюйюлсюз. Ауурлукъдан къутулур ючюн, сиз рационугъузну тап къураргъа, кючню-къарыуну излеген ишлени этерге керексиз.