«…Жашасын, жашнасын бизни Элбрус эм азатланнган Кавказ!»

1943жылда 17 февральда Элбрусда совет  байракъла орнатылгъандыла
Уллу Ата журт урушда Кавказ ючюн къазауат 1942 жылда июльдан 1943  жылда октябрьге дери кезиуде баргъанды. Совет аскерчилеге гитлерчилени эм сынаулу «Эдельвейс» дивизиясына къажау турургъа тюшгенди. Душман аскерле кеслерини хорламларына базыныулукъда Европаны эм бийик тёппеси

Элбрусха гитлерчи байракъланы чыгъаргъан эдиле. 

Алай къысха замандан ала андан жокъ этилгендиле.   1943 жылда 17 февральда совет альпинистле тёппелеге чыгъып, гитлерчи штандартланы орунуна совет байракъланы орнатхандыла. Ма алай  бошалгъан эди Кавказны эркинлиги ючюн къанлы къазауатны бир бёлюмю.

Тарыхчыла жазгъанларыча, совет командование бу болумдан сора тау жерледе къазауат бардыралырча профессионал альпинист аскерчи бёлюмле къураргъа кереклисине тюшюннгендиле. муратлары 

1942 жылда июльда къанлы къазауатдан сора Дондагъы Ростов фашистлени къолуна тюшеди. Генерал-фельдмаршал Вильгельм  Листни башчылыгъында А къауум Къобан жанына уллу кюч салады: бири бири  ызындан   Ставрополь, Армавир, Майкоп эм  Краснодар гитлерчиле бла зорланадыла. Битеу бу операцияны баш  мураты Бакугъа жетип, совет аскерлени нефть бла жалчытыудан юзерге эди. Ызы бла гитлерчиле Орта эм Жууукъ Востогда жол ачаргъа умут этгендиле.

Душман минги тауда 

Августда «Эдельвейсни» аскерлери  Клухор эм Марух ауушлагъа жетедиле, алагъа Элбрусха жол ачылады. Уллу Ата журт урушну тарыхчылары жазгъанларыча, фельдмаршал  Вильгельм  Лист  байракъланы бек сюйгенди,  Минги таугъа уа  «Адольф Гитлерни тау башы» деп атаргъа хазырлана эди. 

1942 жылда сынаулу альпинистледен 1-чи бийик-тау батальон къуралады. Аны къауумуна капитан Хайнц Гротну ротасы  киргенди,  анга капитан Макс Гэммерлерни таматалыгъында 4-чю тау-мараучу дивизияны да къошадыла. Алагъа Европада бек бийик тауну тёппесинде немисли байракъны орнатыргъа буйрукъ бериледи.

Хайнц Грот урушха дери  тау инженерме деген сылтау бла бу жерледе бир ненча кере болгъанды, Элбрусну тёппесине да чыкъгъанды. «Эдельвейсни» аскерлери сауутла, кийимле, аш-суу бла кереклисича жалчытылыннгандыла, биргелерине миномётлары, пулемётлары, пушкалары окъуна бар эдиле.

17 августда немислиле «Онбирни ышыгъында» бийик-тау метеорология станцияны  беш ишчисин, бир окъ да атмай, жесирге аладыла. Бир кесекден аланы эркин этип, совет башчылагъа гитлерчи аскерле Кавказны алгъанларын билдиригиз, деп ашырадыла. 

Экинчи кюн «Эдельвейсни» бёлюмлери Элбрусну къыбыла тёппесине чыгъып, Хоту-Тау, Чипер-Азау ауушланы эм «Коругозор» турбазаны къолгъа этедиле. 21 августда уа Элбрусну тёппесине байракъларын орнатадыла. Тарыхчыла жазгъанларыча, немислиле биргелерине къурулуш материалла да чыгъаргъан эдиле: ала былайда кёп заман къалыргъа хазыр болгъандыла.

Болсада Гитлерни бу жетишим артыкъ бек къууандырмагъанды. Ол аскерчиле спорт эришиуле бардырмай, битеу кючню Сухуми жанына салыргъа борчлу болгъанларын айтханды. Алай къысха замандан аны акъылын тюрлендиредиле тёгерегиндегиле.  Элбрусну тёппесинде рейхни байракълары уллу идеология хорлам болгъанын белгилеп, Германияда кинотеатрлада аны юсюнден  кинола кёргюзтюп башлайдыла. 

Совет  аскерлени жууабы 

Совет командование, битеу кючню салып, душманны къысха заманны ичинде тауладан къыстаргъа буйрукъ береди. Эркин этиу операцияны   лейтенант  Григорьянцны таматалыгъында  ротагъа буюрадыла. Аскерчиле таулада уруш этерге ахырда хазыр болмагъандыла.

Отряд  туман тюшгенине къууанып,  Терс-Къолдан Элбрусну тёппесине атланады: ёмюрлюк чыранлагъа ала жай кийимледе, бир тюрлю альпинист сынаулары, оборудованиялары болмай чыгъаргъа умут этедиле.  Эрттенликде ары жетип, немислиле сунмай тургъанлай барысын да къырлыкъларына бир тюрлю ишекликлери болмагъанды. Алай совет аскерчилеге тау мараучула, егерьле бла къажау турургъа тюшгенди. Григорьянцны ротасы «Онбирни ышыгъына» жетгенде, туман чачылып, ала тюз къол аяздача ачыкъ болуп къаладыла. Рота саулай Элбрусну эркинлиги ючюн жанларын бергенди.  Шартлагъа кёре, отрядха 80-120 аскерчи киргенди.

Эркин этиу

Свастикасы бла байракъ Элбрусну тёппесинде желде  чайкъала къалгъанына  къалай тёзерге боллукъду!

1943 жылда совет аскерле немислилени Кавказдан  къыстайдыла, бир бири ызындан  Шимал Осетия, Къабарты-Малкъар, Ставрополь эркин этиледиле. 2 февральда Закавказье фронтну командованиясы  аскер инженер Александр Гусевге «… Элбрусда душман аскерлени базасын тинтирге, фашист байракъланы бла вымпеллени кетерирге, СССР-ни къырал байрагъын орнатыргъа» буйрукъ береди.

Отряд сынаулу аскерчи-альпинистледен къуралгъанды. Сёз ючюн, аладан бири Николай Гусак Элбрусну тёппесине онючюнчю кере чыгъаргъа хазырлана эди, Гусев кеси уа онеки кере. Отряд, юч къауумгъа юлешинип,  «Онбирни ышыгъына» атланады. 

Февральда Элбрусда боран бютюнда кюч алады. Хауа андан да бузулгъунчу, Гусев Элбрусну тёппесине чыгъаргъа оноу этеди. 1943 жылда 13 февральда биринчи къауум кюн батыш тёппеге жетеди.  Эсгериулеринде Александр Сидоренко былай жазгъан эди: «Тёппеде фашист байракъны къалгъанларын кёребиз. Аланы юзюп, совет байракъны салабыз!».

Алайда отряд буйрукъну толтургъаныны юсюнден быллай жазыу къоядыла: «…къауум гитлерчи вымпелни кетерип, СССР-ни къызыл байрагъын орнатханды. Немисли душманлагъа ёлюм! Жашасын, жашнасын бизни Элбрус эм эркин этилген Кавказ!» – деген сёзле бла бирге операцияны бардыргъанланы атлары, тукъумлары да къошулгъандыла.

17 февральда Минги тауну къыбыла тёппесине   экинчи къауум чыгъады. Аны юсюнден Любовь Каратаева былай эсгере эди: «…жел сыйдамлагъан бузну юсю бла баргъан бек къыйынды, бютюнда уа оператор Петровха. Ол бу кюнледе  суу тюбюнде жюзген кемеде кино алдыргъанды, бюгюн а 5 минг бийикге чыкъгъанды. Алай тёппеде фашист байракъ жокъду. Алайда совет байракъны орнатабыз. Керохладан атдырып, залп беребиз…».

Операциягъа къатышханла барысы да къырал саугъала бла белгиленнгендиле. 1944 жылда 1 майда СССР-ни Баш Советини Президиумуну указы бла «За оборону Кавказа» деген майдал кийириледи – аны бет жанында Элбрусну сураты ишленипди. 

Элбрусда «Эсгериуню вахтасы» акцияны чеклеринде 2012 жылдан бери   260-дан аслам совет аскерчини ёлюгю  табылгъанды. Ала Терс -Къолда къарындаш къабырда  басдырылыпдыла. 

Абдуллахланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: