Шаптал терекни хайыры

Шаптал жер юсюнде бек эрттеден ёседи. Адамла, башха кёгетленича, аны да бахчаларында орнатып хайырланадыла. Шимал Кавказда шапталны 44 тюрлюсю ёседи. Аланы бирлери эртте бишедиле, бирлери уа жайны ортасына дери турадыла. Шаптал терекни бийиклиги асламында 8 метрге жетеди, бирлери уа андан бийик да боладыла. Ол жылы жерледе 100 жылгъа дери жууукъ заманны ёседи. Бастыргъандан сора, юч, бирде уа беш жылдан сора кёгет берип башлайды. Тамырлары жерге терен кетгенлери ючюн, къургъакъ жайны да къыйналмай кётюреди.

Малкъар эллерибизде ол асламында Быллымда бла Хушто-Сыртда ёседи.  Минги тау таба атланнганда аны эллиле сатханларын кёребиз. Дарман салынмай, табийгъат татыулары бла къалгъан кёгетлени туристле сюйюп аладыла.

Шаптал иги ёсер ючюн, анга заран этген затланы кетерир муратда бир къауум  профилактика ишле бардырадыла. Кёгетле бишип, аланы жыйгъынчы, аланы 3-4 кере жууаргъа керекди. Тирликни жыйып бошагъан сора, кюз артында чапыракъ тюшген заманында да жууадыла.

Терекле асламында николла (июнь) – къыркъар (август) айлада битим бередиле. Кёгетлени балтуз бла къайнатып, суула, варенье, желе этип асырайдыла.  Ол къаны аз болгъан адамгъа бек жарайды. Андан сора да, кёгетни ичинде  ташчыгъы бек хайырлыды. Андан медицина жаны бла хайырланып, скрабла, миндаль суула эм башха тюрлю-тюрлю затла да этедиле. Шапталны агъачындан а адамла макъам инструментле этип хайырланадыла.

Устала айтханнга кёре, шапталда А витамин (рептинол) кёп болгъаны себепли, ол кёзлеге жарайды, адамны иммунитетин да кётюреди. Андан сора да, ол жюрекни тамырларын, кёп тюрлю ауруудан сакълады. Анда болгъан калийни кючюнден ол организмни тийишли даражада тутады.

Халкъ медицинада адамла аны кюн кюйдюрген неда кёпген жерлерине жагъып хайырын кёредиле.

Алай бла шаптал бюгюнлюкде адамгъа эм хайырлы кёгетледен бириди дерге боллукъбуз.