«Темир терек» поэманы баргъаны.

3 часть

Сабий юйде ёлмез эдинг болуп ач,

Алай жюрек, юсюнг кибик – жаланнгач.

Болсада аз, бергендиле бир къабын,

Къадар манга къызгъанмады да табын.

 

Ол итле бла юйреннгенденми, къайдан,

Аны айтыр менден сора жокъ къалгъан,

Башхаладан жигит эдим, къатычыкъ,

Неден да мен юлюш юзюп алгъанчыкъ.

 

Алай эте, ана тилни унута,

Къазах болуп къалдым, аузум тутула.

Къызтум болду бу сиз билген Къызтуума,

Унутула тансыкълыгъым журтума.

 

Талас эди ма ол жерни уа аты,

Эсде къалып, бу, ол деп, жокъду заты.

Алай сынай келген эди къадарым,

Сабий эдим да, жокъ эди мадарым.

 

Бирде ары бир адамла келдиле.

Ала малкъар тилде бир зат дедиле.

Къулакъ салдым, айтханларын ангылап,

Сюелгенлей турдум, сюйюп тынгылап.

 

Тёзалмайын, тартдым бирин женгинден,

Шош тиледим андан къазах тилинде:

– Менимен, къурметти агъа, сёйлесинг^[1].

Айткъанынгы къайталангыз, не дейсиз? –

 

Дедим анга. – Мен сени түсинемин, –

Мен бул тилди, айткъанынгы билемин^[2].

Мени бла бир сёлеш, – деп, тиледим.

Эсге тюшюп, эртте, алда билгеним.

 

Ол тёрт киши къарадыла бир бирге,

Кёзлеринде жилямукъла кёрюне.

Ийилдиле тёртюсю да сабийге,

Соруп, сурап, хапар-таурух билирге.

 

– Таулумуса? – деди бири, сагъайып.

Бети къалды олсагъатдан агъарып.

– Атынг неди?

– Алгъа… эртте… Къызтуума.

Мында уа мен алышындым Къызтумгъа.

 

Алай тюшдю атым мени эсиме,

Саугъа эте, сейир эте кесиме.

– Тукъумунг а? –

Айталмадым алайын.

Кётюрмедим ол адамны къарамын –

 

Къыйналгъаннга ушай эди да жаны,

Къоркъдум, ачытханым ючюн мен аны.

Къарамымы жерге ийип сюелдим.

Къаты-къаты ура эди жюрегим.

 

– Атанг, ананг?

– Маммат бла Жумарукъ.

– Къарындашынг?

– Ахмат, Самат, Байрамукъ.

– Эгечлеринг?

– Жаннет, Марыу, Айшат бла Рабийгъа…–

Жаным кирип къалгъан эди алагъа.

 

Ариу айтып, ала алай кетдиле,

Мени да бир башха тюрлю этдиле.

Алай болуп, ала келип кетгенде,

Ыйыкъ чакълы биз аз заман ётгенде,

 

Къарындашым мени излей келгенде,

Аллах манга уллу насып бергенде…

Байрамукъну танымайын, жарсытдым,

Жууукъ бармай, андан къачып, ачытдым.

 

Бир акъ эди, къышны къарыча, башы,

Атабызны уа жокъ аныча, жашы.

Къарт болмай да, алай болады бирде,

Адам кёрмез къыйынлыкъла кёргенде.

 

Алай этгенимде, бир бек жиляды.

«Къызтуумачыкъ! – деди да, ийнакълады. –

Эгешчигим!» – деп, ма алай чакъырды,

Байрамугъум, къарындашым, акъыллы.

 

Андан сора баргъан эдим къатына.

Ол, олтуртуп кеси бла атына,

Алып кетди. Къарамадым артыма,

Зат жокъ эди сукъланыргъа мен анда.

 

Экибизден сора уллу юйюрден

Киши къалмай, ма ол эди кюйдюрген.

Къайтып-къайтып сора эди анамы,

Эслемейин, баям, къыйналгъанымы.

 

«Жаннет, Марыу, Айшат бла Рабийгъа –

Къалай элле?» – деп, къоймай тынчайыргъа,

Сора эди, эрикмейин, къадалып,

Иги хапар эшитирге кёл алып.

 

Келинчикни, Халиматны, хапарын

Биле эди, жанны къалай алдагъын?

Бизге болгъан ачыуланы да кёрюп

Тура эди, юйюрюне да кюйюп.

 

Соруп, излеп, тапхан эдик обасын,

Жанчыгъында эки ариу баласын.

Ары жюрюп тура эди Байрамукъ,

Тенгиз болур ма ол тёкген жилямукъ.

 

Халиматны кёрюп бирде тюшюнде,

Айта эди эрттенликде, кючсюне:

– Сорсам, жууап бералмайды ол манга.

Бетин ачыкъ кёралмайма, къараргъа.

 

Тансыкълыгъым бютюн кючлю болгъанлай,

Тюшлериме келип кетеди алай.

Ол болгъанын билип турса да жаным,

Бетин кёрюп, туталмайма къарамын.

 

Аны алып келгенча танг аязы,

Узакъладан келеди да ауазы,

Къаналмайды андан мени жюрегим,

Чарсны, кюнню арасынлай – кёргеним.

 

«Анабызны жашы, кюйюп тургъанынг,

Жюрегинги эсгериуге къуугъанынг

Тасха тюйюл, мында хар не да – ачыкъ,

Къоркъама мен, ауруу табарса, жарсып.

 

Кертиди, хау, ачлыкъ бизни бюкгени,

Къадар бизге алай жазыу бичгени.

Анда эди къыйынлыкъла кёргеник,

Жангыз угъай, минглеп кере ёлгеник.

 

Мында уа не – жаннет тёрю ачылып,

Къайгъыланы узакъ этип, ашырып,

Къызынг, жашынг, къартларыбыз да бирге

Жашайбыз биз… ашыкъма сен келирге.

 

Билеме мен, мындан къарап, болумну,

Бералмайма алгъын кибик къолуму,

Алай, ийнан, хомух болсанг, унамам,

Тюшлеринге келип, сени къыйнамам.

 

Былай болуп турмаз ючюн турмушунг,

Дунияда борчунг да бар, жумушунг:

Жюрегинги бошлама сен хырагъа,

Сабий къошсанг иги эди былагъа.

 

Алай болса,  иги къууум да келир,

Къадар санга жангы насып да берир.

Аны тилеп турама мен Аллахдан –

Ол сакъласын сени жерде палахдан.

 

Аны айтыр ючюн келдим тюшюнге,

Ангыларыкъ сунуп, анга тюшюне.

Къайда санга даулар затым, кёлкъалдым?

Мен барайым, ансыз да кёпге къалдым».

 

Туугъан эди жашчыкъ Байрамугъума,

Шукур, Далхат деп атадым мен анга…

Къууанч къайтып кирген эди жюрекге,

Таулу, татлы бёлляулагъа юйрете.

 

Анам, Жаннет, Марыу, Айшат, Рабийгъа –

Жатадыла анда – сюргюн узакъда.

Сюе эдим, тюшлериме келселе,

Сюе эдим, андан салам берселе.

 

Жол чыкъгъанда, унамадым барыргъа,

Обаларын унамадым таныргъа.

Барсам, иги боллукъ эди кесиме,

Ёлюк къалау къалмаз ючюн эсимде.

 

Ары барып келген эди Байрамукъ,

Обаларын табып, тёгюп жилямукъ.

Къайтып келип, этген эди ашларын

Анабызны, эгеч-къарындашланы.

 

Чакъырмайды бири мени, унутуп,

Арабызны узакъ ёмюр къурутуп.

Биргедиле ала анда, жаннетде,

Хакъ дуния эте тургъан адетде.

 

Этер эдим уллу саугъа кесиме,

Тюшюралсам сыфатларын эсиме…

Андан къуру къалып сурат орунла,

Тилеклерим андан сыйдам болдула.

 

Садакъамда айтсам да мен атларын,

Унутдуруп заман башха затларын,

Темир терек, жашап турама алай,

Кетген болса, ызларындан шош къарай.

 

Неле айтама, жанларым, мен сизге?!

Алай а… сиз керексиз да билирге,

Андан айтдым сизге мудах хапарла.

Мени кибик, аны кимле айтырла?

 

Ёмюр кетди, мен ол затны кёргенли,

Сагъышларым этгендиле да тели,

Санай-санай турама мен аланы –

Кёзкёрмезге эртте кетген затланы.

 

Къартлыкъ келсе, ачады ол тасхангы –

Жанны, ангны, жюреклени басханны.

Жашау нёгер излемедим кесиме…

Ауур жюкню къоюп къойдум кесиме…

 

Унамайды Аллах мени алыргъа,

Ата-ана жанларына салыргъа.

Темир терек этгенди да ол мени,

Тынчайтмайды эсим кюнню, кечени…