Ачы къазауатны бетлери

Къурманны танымагъан элде адам жокъду. Орта школну айырмалы бошап, бийик окъуу юйге кирирге деген муратын да толтуруп, сайлагъан усталыгъына юйренеди. Болсада, окъууну чырмаусуз бардырыргъа, ууахтысында жетишимли бошаргъа уа тюшмеди. Ол жыллада аскерге бийик окъуу юйледе иш усталыкъ ала тургъан жашланы да аямай ала эдиле. Баям, адам жетишимсизликден этиле эди алай.

Аскерге чакъырылгъан жашла, андан къайтханлай, къойгъан жерлеринден окъууну андан ары бардыргъандыла. Къурманны экинчи курсну ахырында Ата журтуна борчун толтурургъа чакъырдыла. Ол а 1981 жыл эди. Совет аскер, Афганистанда кесини интернационал борчун толтура, моджахедле бла уруш этген заман. Алты ай толу да озгъунчу, Къурманны бир ротаны санында Афганистаннга жибердиле...

Мен жазмаларымда политиканы сагъынмаучума, нек дегенде ол ауур ишди, анда ангылауум жокъду. Эштада, политиканы политиклеге къояргъа керекди. Ол себепден урушну кёрмеген, уруш эте билмеген сабий жашчыкъланы элтип, къанлы уруш­ну ёртенине атхан тюзмю эди, терсми эди – анга менде жууап жокъду. Кертисин айтханда, бу хапар арталлыда башха затны юсюнденди: бош инсан – халкъдан бири, жерчилик бла кюреше, жолла, илипинле ишлей, бек къыйналып жашагъан адам –  ачы къыйынлыкъгъа тюшгенде, кесини адамлыгъын, ниетин, динин алжаусуз сакълаялгъанынданды.

Ким да биледи, урушну баш жоругъу – кюйсюзлюкдю. Аны болмагъанча ачысын Къурман мында кёрдю. Кёп да турмай, аны БТР-де таматагъа салдыла да, аскер техникагъа отлукъ ташыгъан машиналаны колоннасыны аллында барып, аланы душманланы гранатомётларындан, жолда жер-жерледе салыннган миналадан сакъларгъа буюрдула. Аскер командованияны ол борчун таулу жаш тынгылы толтуруп турду. Бир кюн алай бара тургъанлай, Къурманны таджикли нёгери алда, узакъда бир адамны жол юсюнде кюрешгенин эследи. Ол адам Къурманны колоннасыны жолунда атдырыучу мина орната тура эди.

Оруслу жаш Андрей душманны, пулемётдан атдырып, элек этерге дегенде, БТР-ни таматасы къоймай, саулай алыргъа буюрду. Жетер жерлерине келгенде, Къурман, тилманчха таджикли жашны тутуп (аланы тиллери бирге ушашлыдыла), душманнга соруу этип, аны аты Рахим, кеси да Гундарак къышлыкъдан (кишлакдан) болгъанын, урушха чыгъаргъа эсине-бусуна да келмегенин, артда уа не ючюн таукелленнгенин букъдурмай айтды.

 Мен юйюрюм бла Гундарак къышлыкъда жашагъанма – атам-анам, атамы къарындашы, юй бийчем, юч сабийим. Элибизни илишаннга салып, уллу халеклик келтиргендиле бир кюн, вертолётла келип, ракетала атып. Атамы ёлтюргендиле, атамы къарындашыны къолун юздюргендиле. Экинчи кюн эмир Хассан келип: «Шурави, кел, атангы жойгъанла, ата къарындашынгы къолсуз къойгъанла бла уруш этерге. Мен санга кёп ахча да берликме», - дегенинде да унамадым. Дагъыда келди Хассан. Аны элде болгъанын билгенлей, биягъы вертолёт­ла учуп, къышлыгъыбызны кюл этдиле: анам, юй бийчем, юч сабийим да къырылдыла.

Эмир Хассан дагъыда тюбеди манга: «Шурави Рахим, энди уа кимни сакълайса тюп болгъан юйюнгде, чыгъамыса мынафыкъла бла къазауатха?» - деди да, мен арсарсыз чыкъдым. Мен кишини жерине бармагъанма, кишини жеринде уруш этмегенме, кишини адамын угъай, тауугъун да ёлтюрмегенме, кесими жерими, кесими юйюрюмю жаудан сакълап, къазауат этгенме. Мендемиди терслик?

Жазыкъсынырча эди бу факъырны хали. Алай башында айтханыбызча, уруш кюйсюзлюкню ишиди, анда жумушакъ жюреклилеге жер жокъду. Терлегени сууча бара бетинде, башха жерлеринде да жараларындан къан агъа, ичи жанып, отча кюе...

 «Манга бир суу беригиз», - деп тиледи Рахим. Къурман анга суу берирге буюрду да, чыгъып кетди. Алайда болгъан солдатла муну суусапдан къыйналгъанына кёл кенгдирип къарап турдула, сора не болса да, суу бердиле, къалай жутлап ичеригине къарап. Андан ары болгъан а сейир-тамашагъа къалдырды солдатланы: Рахим жерге олтурду, бетинде, къолларында, аякъларында къанларын жуууп, абидез алды. Суудан ауузун- бурунун чайкъагъандан сора, ичине тамычы да кетмеди. Сора хуржунундан бир къолан быстырны чыгъарып, аллына жайды да, намаз къылып башлады. «Бу къаллай адамды, ташданмы, темирденми ишленнгенди?!» - деп, тамашагъа къала эдиле жашла. Къурман къайтханда, Рахим, намазын бошап, дууа тута, Уллу Аллахдан не эсе да тилей тура эди.

Таджикли жаш, аны айтханына тынгылап, Къурманнга кёчюрдю:

- Уллу да, Сыйлы да Аллах! Мен сенден тынч жашау тилеучю эдим. Бюгюн а тынч ёлюм тилейме, къызгъанма аны манга. Таулу жаш аппасыны бла ыннасыны намазларын эсине тюшюрдю. Ала Уллу Аллахдан башха зат тилей эдиле: туугъанларыбыз, туудукъларыбыз насыплы болсунла, уруш отун кёрмей, энди туугъан жерлеринден кёчмекликни сынамай, зауукълу жашасынла!

Къурман толу ангылады: быллай чыдамлыгъы, ийнанмакълыгъы, терен ийманы болгъан халкъны бир киши хорлаяллыкъ тюйюлдю.

Бу хапарны манга элибизден Афганистанда урушха къатышып, сау къайтхан жаш айтханды.