Антилопала

Бу хайыуанла кёп тюрлюдюле, асламысыны тыш кёрюмдюлери кийик эчкилеге ушай эселе да, тууарлагъа жууугъуракъ малладыла. Дик-дик деген (патчах антилопа деп да айтадыла анга), къояндан уллу болмагьанындан  башлап, уллулугьу бла тууар чакълы болгьан канна антилопагъа дери да сейирлик, энчи-энчи алып айтханда, терилерини тюрсюнлюклери, мюйюзлерини тюрлюлюклери бла да бир бирден айырмалы затладыла. Аланы бир бирден айырмалыкълары жашау этген жерлерине кёредиле. Эштада, жерине кёре жиляны дегенча, бу хайыуанла да жашагъан жерлерине, отлауланы, сууланы, жыртхыч жаныуарланы барлыкъларына бла жокълукъларына кёре, жашау этиуге амал излей, тюрленнген болурла.

Антилопаланы бир-бирлери суу болмагъан, кырдыгы да жерине кёре къаты болгьан тюзледе тюбей эселе, башхалары кырдыклы ёзенледе, дагъыда бир кьаууму уа чырпысы, тереклери да болгъан, отлау жерлери да жетишген жерледе кечинедиле. Саванналада, агъач ичлеринде жашау этгенлери да бардыла. Маралланыча, бууланыча, косуля деген эчкиленича аланы мюйюзлери жыл сайын тюшюп турмайдыла, дайым да ёсе барадыла ансы. Андан сора да, антилопаланы мюйюзлери кёп тюрлюледиле. Буруу, къынгыт, шиш кибик тюз мюйюзлюледиле. Бир-бирлерини мюйюзлери бек акъырын ёседиле эм гитчечиклей кьала эселе, бир-бирлерини мюйюзлери уа метр чакълы бирге дери жетедиле.

Бек уллу антилопагъа канна деген антилопа саналады. Бугъалары артыкьда уллула боладыла. Орта эсеп бла алгъанда, ауурлукълары 1000 килограммгъа дери жетгенлери бардыла. Быллай бугъаланы мюйюзлери да 1,2-1,3 метр боладыла. Тиши канналаны орталыкъ ауурлукълары 600 килограммгъа жетеди, мюйюзлери да 60-70 сантиметрден узун болмайдыла. Тишилери жылгъа бирер бузоу табадыла. Эгиз тапханлары бек аз болады. Кеслери да жаланда Ара эм Юг Африкалада тюбейдиле. Ашлары кырдыкды, терек чапыракъладыла. Адамла бу малны териси, эти ючюн эртте заманладан бери да анга уугъа жюрюп болгъандыла.

 Гну деген антилопа да бу хайыуанланы уллуларындан бирине саналады, бек кёп санлыды, уллу сюрюуле болуп жашау этеди. Бу хайыуанла, отлау азайса, кьургъакълыкъ къысса, кырдыгы, сууу болгъан жерлени излей, уллу сюрюуле болуп, жолгьа атланадыла. Аллай болумлада Восток Африкада Серенгетияны тюзлеринде 400 минг гну бирикген сюрюулени кёрюрге боллукъду. Аллай сюрюу, жауунну жамычы бла къуугъанлай дегенча, жауунну ызындан барады. Жауун жаугьан жерледе уа кырдык бек терк ёседи. Гаммешге ушашлы бу антилопаны орта эсеп бла ауурлугъу 170-300 килограммды (бугъаларыны,) тишилерини уа - 145-160 килограмм болады. Тишилери жылгъа бирер бузоу табадыла. Бузоуланы туугьанлай окьуна ауур-лукълары 16-20 килограмм болады. Африканы Восток жанында, кырдыклы, чырпылы тюзледе тюбейдиле.

Бек ариу антилопагъа орикс деген эчки маталлы антилопа саналады. Алгъын Африканы битеу районларында да жашау этген, кёп санлы бу хайыуан бек азайгъанды эм, миллет парклада болмаса, аз тюбейди. Кесине да сюнгю мюйюз деп бошдан айтмайдыла. Эркечини (бугьасына), тишисини да тюз сюнгюле кибик узун мюйюзлери бардыла. Ала жараулу сауутлукъ этедиле бу къарыулу, тири эм уллу антилопа жыртхыч жаныуар бла бетден-бетге тюбегенде.  Жюрюген хапарлагьа кёре, къапланла окьуна базынмайдыла, бек ач болмасала, орикс антилопаланы сюрюулерине чабаргъа.

 Импала уа башхаладан терклиги (сагъатха 60 километр) эм секириую бла (узакълыкъгъа -10 метр, бийикликге уа 3 метр чакълыгъа) айырмалыды. Кеси да бек ариу жаныуарды.