Экономика налогла къалай жыйылгъанларына кёре айныйды

Будайланы Расул РФ-ни Налог службасыны КъМР-де Управлениясыны таматасыны орунбасарыды. Ол РФ-ни къырал граждан службаны 1-чи класслы кенгешчисиди, «КъМР-ни сыйлы экономисти» атха тийишли кёрюлгенди. Биз аны бла налог органлада жангычылыкъланы, бизнесге этилген женгилликлени юслеринден ушакъ бардыргъанбыз. 

– Расул Исмаилович, КъМР-ни Башчысы Парламентде республиканы социал-экономика айныууну юсюнден докладда кеси файдаларыбыз ёсгенлерин, аланы андан да кёбейтирге онг болгъанын айтхан эди. 

– Юлгюге тарихлени келтирсек тюз болур. Быйылны сегиз айында КъМР-ни налог органы РФ-ни бюджетине 12 283,1 миллион сом жыйгъанды. Ол а 2021 жылны бу кезиуюнден 1 874,7 миллион сомгъа кёпдю, ёсюу 118,0 процент болгъанды. 

Ол санда федерал бюджетге 3 418,8 миллион сом жыйылгъанды, ол да аны аллында жылны тарихлеринден 950,0 миллионнга асламды. Планда белгиленнген файдала 123,5 процентге кёбейтилгендиле. Андан сора да республиканы консолидированный бюджетине 8 864,3 миллион сом салыннганды. 2021 жылны бу кезиуюнден 924,4 миллион сомгъа кёпдю. План кёрюмдюле 108,8 процентге толтурулгъандыла. 

Республикалы бюджетге уа 6 567,6 миллион сом тюшгенди – былтырдан 695,4 миллион сомгъа кёп. План кёрюмдюле 109,5 процентге асламдыла. Жер-жерли бюджетлеге уа 2 296,6 миллион сом жыйылгъанды. План кёрюмдюле 106,7 процентге толтурулгъандыла. 2021 жылны бу кезиуюнде болгъан тарихледен 228,9 миллион сомгъа аслам жыйылгъанды. 

Бюджетден тышында фондлагъа страховой тёлеуле 7 212,7 миллион сомгъа жетгендиле. 

– Налог службаны ишинде эм магъналы неди?

– Федерал налог сужбаны КъМР-де Управлениясына 28 бёлюм киредиле. Битеу иш система халда къуралыпды. УФНС къаллай жумушла толтурады дегенде уа, бек алгъа налогла эс сборла жаны законланы толтурулурларын жалчытады. Налог тёлеучюлеге кеслерини борчларын толтурурча тийишли мадарла къурау да бизни жууаплылыгъыбызды. Бизнес эм жамауат бла ачыкъ байламлыкъла къурау, административ тыйгъычланы кетериу энтта бир магъаналы борчладан бирлеридиле. Ала бла бирге кадрла бла жалчытыу да тамамланады. 

Федерал налог службаны ишинде жангы технологияла сингдириу жаны бла мадарла толтурулгъандыла. Ол а налогланы жыйышдырыуну бютюнда файдалы этгенди. Бюгюнлюкде   служба ишинде бизни жумушларыбыз бла хайырланнганлагъа ахшы болумла къураугъа бурулупду. Налог тёлеучюлени  8 800 222 22 22  телефон номерге сёлешип, сорууларына жууапла алыргъа онглары барды. Былтыр 25 октябрьден а УФНС-ни къауумунда тюрлениуле болгъандыла. Энди налог тёлеучю эсепде къайда тургъанларына да къарамай, операционный залланы онглары бла хайырланаллыкъдыла. 

– Коллективни юсюнден айтсагъыз эди.

– Бюджетни толтуруу артыкъда магъаналы, жууаплы ишди. Экономика налогла  къалай жыйылгъанларына кёре айныйды. Алай эсе уа, кадрлагъа да излемле къатыдыла. Бу ишде  кемчиликле, жангычылыкъла этерге жарамайды. Жаш адамлагъа налог служба жашауда, усталыкъда ёсюуде да иги школду. Бюгюнлюкде къуралгъан структура уа налог законланы жашауда хайырлы бардырыргъа онг береди. 

– Озгъан эки жылда биз пандемияны кезиуюнде жашагъанбыз. Бу кезиуде экономиканы жашырын бёлюмюн, конвертледе берилген хакъны азайтыргъа къолдан келгенмиди?

– Пандемияны кезиуюнде налогланы  болжалдан кеч къалмай тёлегенлеге, бу жаны бла борчлары болмагъанлагъа къырал себеплик этилгенди. КъМР-де пандемияны хатасы жетген  гитче эм орталыкъ бизнесни предприятияларына 250 миллион сом субсидияла берилгенди. Ол а налогланы жашырмай тёлеу файдалы болгъанына шагъатлыкъ этеди. 
– Кеслерин иш бла жалчытханлагъа усталыкъларына налог кийирилгенли эки жылгъа жууукъ болгъанды. Ол хайырлылыгъын кёргюзтгенмиди?

– Бу налог низамгъа инсан кесини ыразылыгъы бла кёчерге боллукъду. КъМР-де ол 2020 жылда 1 июльдан кийирилгенди. Бу кезиуден бери эсепге 50 минг адам тургъандыла. 

Самозанятыйча эсепге туруу къаллай хайыр береди деп сорургъа боллукъсуз. Биринчиден, бир тюрлю отчётла этерге, декларацияла толтурургъа керекмейди. Налогну ёлчеми да гитчеди. «Мой налог» приложенияны телефонуна салдырып, инсан битеу керекли справкаланы электрон халда алыргъа боллукъду: эсепге тургъаныны, файдаларыны. Ызы бла справкаланы изленнген жерде кёргюзтюрге боллукъду, сёзге,  банкда кредит алгъан кезиуде.

Аны бла бирге стаж да барады, налог вычет да бериледи. Эсепден сюйген заманда кетерилирге онг барды. 

– Право низамны сакълаучу органладан бизге ол неда бу предприниматель налогланы букъдургъанды деген билдириуле терк-терк келедиле.  Предприниматель налогну тёлеялмай эсе, анга женгиллик, бир тюрлю льгота неда къырал себеплик этилемиди?

– Бузукълукъланы асламын къыралда налог системагъа ыразы болмагъанла этедиле. Ол а налог культураны юсюнден айтады. Адамланы налог законлада билимлерин игилендириу бизни борчларыбыздан бириди. Ол мурат бла бизнес бла тюбешиуле бардырыладыла, контроль-надзор сферада болумла сюзюледиле. Аны бла бирге уа УФНС-де жамауат совет да къуралгъанды. Дагъыда тюрлю-тюрлю семинарла,  налог дерсле да бардырыладыла. Ол санда школчула, студентле бла да. 

Налог служба бизнесге болушургъа бурулупду. Управленияда регион ара (РСЦ) къуралгъанды, ол а налог тёлеучюле бла байламлыкъланы жалчытады. Анга хар инсан да соруу берирге боллукъду, ол санда электрон почта бла неда бизни сайтыбызны  болушлугъу бла. Ары келген соруула сюзюлюп, тилекле бирикдирилип, ызы бла къырал себепликни мадарлары жарашдырыладыла. Сёзге, 2022 жылда мартда бизнесге быллай себепликле кийирилгендиле: налогну тёлеуню болжалы кечирек заманнга кёчюрюлгенди, налог каникулла созулгъандыла, жууаплылыкъ женгиллетилгенди, предприятиялада бардырылгъан тинтиуле кетерилгендиле.  

Араны телефонлары эмда бизнесге этилген къырал себеплик УФНС-ни официальный сайтында басмаланыпдыла www.nalog.gov.ru 

– Налог вычетни хайырланыуну женгиллетилген низамы кийирилгенди. Аны юсюнден айтсагъыз эди. 

– 2021 жылда 21 майдан законлагъа тюзетиуле кючюне кирип, инсанла налог вычетни къысха заманны ичинде, 3-НДФЛ декларацияны хазырламай, башха документлени кёргюзтмей алыргъа боллукъдула. Битеу керекли шартланы налог органла ведомствола аралы байламлыкъланы болушлугъу бла аладыла.  

Алай бла налог вычет бла хайырланыр ючюн, УФНС-ни сайтында налог тёлеучюню кабинетинде заявленияны толтурургъа керекди. Дагъыда тинтиулени болжалы да бир айгъа дери къысхартылгъанларын айтырчады. Камеральный тинтиуле уа 15 кюннге дери къысхартылгъандыла. 

Женгиллетилген низам бла инвестиция налог вычетни (РФ-ни Налог кодексини 219-чу статьясыны 1-чи кесегини 2-чи эм 3-чю пунктлары) алыргъа боллукъду. Дагъыда жашау журтну сатып алгъанда этилген къоранчлагъа бла ипотеканы процентлерине (РФ-ни Налог кодексини 220-чы статьясыны 1-чи кесегини 3-чю эм 4-чю пунктлары) вычет да бериледи.

– Ахыр заманда власть органланы ишлерине шёндюгю технологияла сингдириледиле. Инсанла бла электрон халда байламлыкъла къураладыла. УФНС-де уа бармыдыла аллай амалла?

– Хау, биз  ишибизде цифралы технологияла сингдиребиз. Сёзге, сайтыбызда 60-дан аслам жумушну хайырланыргъа боллукъду электрон амал бла. Налог тёлеучюлени кабинетлери да бардыла. Бюгюнлюкде сорууланы асламын он-лайн халда толтурургъа онг барды – инспекциягъа келир кереклиси болмай къалгъанды. Бизни жумушларыбыз бла Госуслуги порталда эсепде тургъанла да хайырланаллыкъдыла. Андан сора да мобильный приложенияла да хазырлагъанбыз.

– Расул Исмаилович, биз налог органлада ишлегенлени профессионал байрамларыны аллында бардырабыз ушакъны. Коллегаларыгъызгъа къаллай алгъыш этерге сюесиз?

– Налог службаны байлыгъы – аны ишчилеридиле. Бизде сынаулу, билимли адамла урунадыла. Службаны ветеранларына энчи ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Налог органлада ишлегенлени профессионал байрам бла жюрегимден алгъышлайма. Мамырлыкъ, саулукъ, юйюрде къолайлыкъ, тёзюмлюк эмда бизге салыннган борчланы толтурууда жетишимле тежейме.