Орусбий кешене

Къашхатаудан ёрге бара Бабугентге жете келген жерде Эки-Чат-Къол-Суу деп гитче суучукъ барды. Аны аллында жолну онг жанында агъач алма, эрик, гертме терекле ёседиле. Алайы буруннгулу къабырстанды.

Алайда, тюз да жолну къатында, урушну аллында жыллагъа дери юч кешене сюелгенди, дейдиле. Алагъа Орусбий кешене дегендиле. Бюгюнлюкде ала оюлупдула, жаланда мурдорлары сакъланып.

Бу кюнледе ол тийрелеге баргъан эдим. Кешенеле болгъан жерни Бабугентден Гидаланы Ибрагим кёргюзтгенди.

Жол жанында юч кешене ыз турадыла, озгъан жылланы шагъатларыча. Биринчисини мурдору уллуду, экинчиси - андан гитчерек, ючюнчюсю уа – барысындан да гитче. Ючюсю да бир жердедиле, бир бирге жууукъ. Былай къарасанг, бири – эр кишиге, экинчиси – тиширыугъа, ючюнчюсю уа сабийге этилгенчадыла.

Орусбий а ким болгъанды? Аны юсюнден да билгенибизни айтайыкъ. Андан жайылгъанды Орусбийланы тукъуму. Артда ала Бахсан ауузуну бийлери болгъандыла.

Тукъум таурухда айтылгъанына кёре, Орусбий Бызынгыны бийи Бахсанукъну жашы болгъанды. Аны бирси жашы Сюйюнч эди, Сюйюнчланы тукъум да андан жайылгъанды.

Быланы араларында къайгъы жюрюген болур. Орусбий ёлгенден сора аны къатыны жашчыгъын Чепеллеуню да алып, ата юйюне Чегемге кетеди. Чепеллеу бираз ёсгенден сора Бахсан ауузуна ётюп, анда бий болады.

Орусбий а Бабугент аягъына уа нек чыкъгъанды, асыралгъан да мында нек этгенди? Аны юсюнден хапарны билалмайбыз.

Кешенелени юслеринден къауум жыл мындан алда Огъары Малкъардан Атабийланы Магометден эшитген эдим, анга аны юсюнден атасы хапарлагъанды.

Магометни атасы Матгерий къарыулу киши болгъанды. Жетижыллыкъ бугъаны арт аягъындан ёрге кётюрюп, жеринден тепдирмей тургъанды. Бир жол а Суулу-Къолда айыу юсюне чапханда, мужурасы бла бир ургъанлай, аны ёлтюрюп къойгъанды.

Аны барын да айта келгеним, Огъары Малкъарны Зарагиж тийресинде «Макъацюкъа» деген жери болгъанды. Анда нартюх ёсдюргендиле. Кюз артында Матгерий нёгерлери бла андан ёгюз арбала бла нартюх алып келе боладыла.

Кешенеле къатына жете, сакъ жауун жаууп башлайды. Арбаланы жолну бир жанына элтип тохтатадыла да, ол уллу кешенени ичине киреди. Тюз ол кезиуде элия урады да, аны жарыгъында биреуню бугъуп тургъанын эслейди. Ол а Огъары Малкъардан кеслери тукъумдан бир тиширыу болады. Хасанияда эрде эди да, юйюне келе, жауундан ары кирип букъгъанды. Сора Матгерийни нёгерлери да ары киредиле. Аны айта келгеним, къауум адам сыйыннган кешене гитче болмаз эди.

Кешенелени къадарларыны юслеринден айтханда, ала къауум ёмюрню алайда тургъандыла, жауунлагъа, къарлагъа, сууукълагъа, исси кюнлеге тёзе. 

Урушну аллында жыллада Бабугент аягъында интернат ишленип тебирейди. Сабийлени окъутургъа, алагъа билим берирге, аланы жарыкъландырыргъа ол керекли иш эди. Къурулуш башланнганда, кешенелени ташларын мурдоруна къуйгъан хапар барды.

Малкъар халкъ бу тийреледе бурун заманладан бери жашайды. Эски эллерибизге барсам, кёреме оюлуп тургъан таш хунала бла юй къабыргъаланы. Бир-бир элледе уа буруннгулу кешенеле да бардыла. Къатларында уа чыгъанала, терекле ёсюп, аланы оя турадыла.

Малла да отлайдыла ол тийреледе. Ала да кеслерин къабыргъалагъа ышып, эски эсгертмелени тозурауларына сылтаудула. Тёгереклери бегитилселе уа, тарых шартла оюлмай биразгъа сакъланырыкъ эдиле.